Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Qupperneq 13

Eit t af nýjustu heilsuhælunum í Stór-Jalta
rithöfun’darins Maxims Gorkfs. Fengu
jþeir því framgengt, m. a. með því að
gai^gast fyrir almennri fjársöfnun, að
heilsuhælið Yauzlar tók til starfa árið
1903. Var það fyrst aðeins fyrir tuttugu
sjúklinga en var fljótlega stæj|.kað um
helming. Nú er það enn stærra og ber
mafn Tsékovs.
Hús Tsékovs er umvafið stórum lauf-
miklum trjám. Er það tvær hæðir með
svölum og veranda, þar sem sagt er, að
skáldið hafi tíðum setið við skriftir eða
horft yfir hafið. Mjög var gestkvæmt
hjá honum í Jalta og geTa hinar fjöl-
mörgu ljósmyndir á veggjum heimilis
hans skemmtilega hugmynd um, hvernig
fólk þar hefur borið að garði, — rithöf-
unda, leikara og aðra listamenn, lækna,
kennara og stúdenta. í dagstofunni er
píanóið, sem Rachmaninoff lék á, ýmist
einleik eða undir dynjandi röddu
Chaliapins. Og umhverfis stofuborðið
sátu Stanislavsky og fleiri leikarar frá
Moskvu, er þeir rökræddu handrit Tsé-
kovs að Máfinum, sem sýndur var í
Jalta. Frá þeim tíma eru pálmagreinar
þrjár með rauðum silkiborðum, með
óletrun til Tsékovs dagsettri 23. apríl
aldamótaárið 1900. Ef til vill var meðal
leikaranna hin kornunga Olga Knippers,
sem ári síðar varð eiginkona skáldsins.
Hún var þá þegar byrjuð að leika í
leikritum hans og hélt því áfram næstu
fjóra eða fimm áratugina. Þegar „Kirsu-
berjagarðurinn" var sýndur í 300. sinn
í Moskvu árið 1943, fór hún með hlut-
verk frú Renevsky, sem hún hafði leik-
ið í fyrsta sinn árið 1904.
Tsékov skrifaði nokkur af sínum
frægustu leikritum í Jalta, m. a. „Syst-
urnar þrjár“ og „Kirsuberjagarðinn".
Þar skrifaði hann einnig nokkrar skáld-
sögur og vann að heildarsafni 'ritverka
sinna, er út kom árið 1903.
En það er fleira, sem minnir á dvöl
Tsékovs í Jalta en hús hans og
heilsuhælið. Bókasafn bæjarins ber hans
nafn, svo og leikhúsið, þar sem ágætir
listamenn víðs vegar að úr Sovétríkjun-
um sýna listir sínar á sumrin. Og í
fögrum garði við ströndina situr bronz-
mynd hans á stalli og horfir yfir
Svartahafið.
★ ★ ★
Annar þáttur í dvölinni á Jalta sem
sjálfsagður þykir, er að heimsækja höll-
ina Livadia, sem var aðsetur Roosevelts
forseta Bandaríkjanna á Jalta-ráðstefn-
unni og helzti vettvangur umræðnanna.
Er höll þessi um þrjá km frá Jalta, en
lengra út með ströndinni eru margir
aðrir skemmtilegir og forvitnilegir stað-
ir og var því einn dagurinn helgaður
ökuferð þangað. Sagt er, að Nikulás II-
Rússakeisari hafi haft mikið dálæti á
Livadia-sumarhöllinni og lét hann end-
urreisa hana í núverandi mynd árið
1911. Nú er þar rekið heilsuhæli fyrir
verkamenn og ekki annað opið ferða-
mönnum en hallargarðurinn. Þó er hægt
að fara alveg að höllinni til að skoða
hana að utan.
Jaltaráðstefna þeirra Roosevelts,
Churchills og Stalíns var, sem kunnugt
er, haldin árið 1945, dagana 4.—11. febr.
Þar lögðu þeir endanlega á ráðin um
hvernig haga skyldi lokasókninni í
styrjöldinni gegn Þjóðverjum, skiptingu
Þýzkalands, að þeim sigruðum, og skip-
«n mála þar yfirleitt eftir stríðið. Þá
var rætt um aðstoð við lönd þau, er
nazistar höfðu tekið á sitt vald og lögð
ó róðin um að þar færu fram frjálsar
kosningar og stjórnir yrðu skipaðar, að
ákveðnum tíma liðnum, eftir lýðræðis-
legum reglum, — en alkunna er hvern-
ig Rússar stóðu við orð sín í þeim efn-
um. Loks ræddu leiðtogarnir þrír um
fyrirhugaða stofnun Sameinuðu þjóð-
anna, ákváðu meðal annars, hvernig
háttað skyldi fulltrúatölu og atkvæða-
greiðslum í öryggisráðinu.
Frá Livadia var ferðinni haldið áfram
til heilsuhælanna í Mishkor,, þar sem
sjúklingar hafast við úti nær allan
sólarhringinn. Má sjá þar skýli með
uppbúnum rúmum í tugatali, þar sem
fólkið sefur undir beru lofti milli þess,
sem það nýtur læknisaðgerða, endur-
þjálfunar eða svamlar í sjónum. Svo
langt sem augað eygði var ströndin ein
óslitin baðströnd — malarströnd, sem
gefur hressandi nudd, þegar öldugang-
ur er. Þama er einn heitasti staðurinn
í Stór-Jalta og er þar afmarkaður hluti
strandarinnar fyrir erlenda ferðamenn.
Nefnist þar „Gullströndin“.
Mishkor á einnig sína þjóðsögu eins og
Gurzuf. Segir hún frá yngismeynni Arzi,
sem Ali Baba rændi, rétt áður en brúð-
kaup hennar skyldi haldið — og seldi
í kvennabúr Týrkjasoldáns. Þar dvaldist
hún fangin, fjarri fósturjarðarströnd-
um og varð æ örvæntingarfyllri. Að
nokkrum tíma liðnum ól hún soldán-
inum barn og ákvað að flýja með það.
Varpaði hún sér í Bosporus og segir
sagan, að hún hafi komið upp að strönd
Mishkor í hafmeyjarliki með ungbarn
sitt í fanginu.
Því miður höfðum við lítirm tíma til
þess að sjá okkur um í Miskhor, en
umhverfið virtist afar fallegt. Víða mátti
sjá fólk á vakki milli trjánna og áætl-
unarbifreiðar í ferðum milli strandar-
innar og heilsuhælanna. Mörg þeirra
eru hátt uppi í fjallshlíðinni og sáum
við á einum stað, að sjúklingarnir vom
fiuttir á milli í loftbrautum, eins og
þeim, sem eru í fömm milli skíðahótel-
anna í Alpafjöllum.
Næsti áfangastaður okkar var Alupka,
enn ein heilsuhælaþyrpingin, en þar
skyldi skoðaður kastali sá, er prinsinn
og marskálkurinn Mikhail Semenovich
Vorontzov Iét reisa á fyrri hluta 19. ald-
ar, — en þar var aðsetur Sir Winstons
Churchills meðan á Jal'.aráðstefnunni
stóð. í hluta kastalans er nú safn, en
að öðm leyti er hann rekinn sem heilsu-
hæli.
★ ★ ★
V orontzov-kastalinn er athyglis-
verðasta fyrirbæri. Þegar komið er að
honum frá ströndinni blasa við háar
tumspimr, súlna- og bogagöng og skraut
leg svalahandrið í eins konar Márastíl.
En sé komið að kastalanum að norðan-
verðu, ofan úr fjallshlíðinni, er eins og
um allt aðra byggingu sé að ræða. Þá
er hann að sjá sem rammbyggður mið-
aldakastali í Bretlandi. Háir, voldugir
virkisveggir em meðfram allri norður-
hliðinni, varðtumar með skotraufum og
öllu tilheyrandi. Þessi brezki stíll á kast-
alanum á rætur að rekja til þess að
Vorontzov var fæddur i London og upp-
alinn þar til tvítugsaldurs, þar sem fað-
ir hans var þar sendiherra. Hermennsku
ferill Vorontzovs þótti hinn glæsilegasti.
Hófst hann í Kákasus, er Vorontzov var
liðlega tvítugur en síðan gat hann sér
mikið orð í orrustum við Napoleon og
Tyrki. Á ámnum 1815—18 var hann
yfirmaður setuliðs Rússa í Frakklandi,
og nokkmm árum síðar var hann skip-
aður landsstjóri í suðurhéraðum Rússa-
veldis, sem þá nefndist Nýja Rússland.
Gekk hann ötullega fram í því að færa
veldi Rússa suður á bóginn og var síðar
skipaður ríkisstjóri í Kákasus. Er hann
dró sig í hlé árið 1853 hafði hann eflt
mjög stöðu og áhrif Rússa þar um slóðir.
Vorontzov var m.a. frægur fyrir að
hefja fyrstur manna ferðir gufuskipa um
Svartahafið. í hans tíð voru mörg meiri-
háttar mannvirki reist á Krímskaga og
hann lét leggja varanlegan þjóðveg
milli borganna Simferopol, Bakhchi-
sarai og Savastopol.
Kastali Vorontzovs í Alupka var
reistur sem sumarbústaður. Var okkur
sagt, að tekið hefði tuttugu ár að full-
gera liann og hefðu unnið verkið sex
þúsund manns — flestir átthagabundnir
bændur og vinnumenn, serp nánast var
farið með eins og þræla. Ýmsar sögur
fara af grimmd Vorontzovs og hörku,
m.a. sagði leiðsögumaður okkar, að hann
hefði leikið vinnumenn sína grátt og
lét þess getið að þá konur þeirra hefðu
alið börn, hefði hann látið eftirlætis-
hunda sína sjúga brjóst þeirra.
Umhverfis Vorontzov-kastalann er
fagur lystigarður með ótal blóma- og
trjátegundum, gosbrunnum og fallegum
klettum. Hefði verið gaman að dveljast
þar lengur, en eins og jafnan, þar sem
ferðamenn fara saman í hópum eins og
fé í réttum, urðum við að fylgjast að
og fara hratt yfir.
Alupka tilheyra fjölmörg heilsu-
hæli. Er sem þau hangi í fjalls-
hlíðinni umvafin þéttum gró'ðri. —
Yfir þeim gnæfir klettafjallið hrikalega,
Ai Petri, þar sem algengt er að fólk haf-
izt við næturlangt til þess að sjá
morgunsólina rísa úr hafi og stíga
upp á austurhimininn — og á veturna
bregða menn sér þangað í skíðaferðir
milli þess sem þeir stunda sjóböðin
1 Jalta.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13
Þeir gerðu gar
inn frægan. -
Fæstir viss
nokkuð ui
smábæinn
Jalta við
Svartahaf fyi
en þeir Chur<
hill, Rooseve
og Stalín hit
ust þar und;
lok heimsstyr
aldarinnar síí
24. desember 1965