Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1965, Blaðsíða 27

T ið Xúdvig C.' Magnússön; skrifstofú-'
Et.ióri, erum gamlir kunningjar að' vestan,'
þó að hann sé Skagfirðingur. Nú eru liðiri
52 ár, síðan við hittumst fyrst óg tókum
tal samah.
Það var fyrsta sumarið, sem ég var á
skakskútu. Skútan lá við bryggjuna á Þing
eyri í Dýrafirði, hafði vérið losuð síðari
hluta dags, en átti eftir að taka salt, kol
og kost út í næsta túr. Ég hafði í eina'
fimm, sex tíma ýtt vögnum, hlöðnum blaut-
um saltfiski, eftir járnbrautarteinum neðari
af bryggju og út í fiskhúsið á Þingeyrar-
odda, ásamt jafnaldra minum, Bjarna
Andréssyni, Snæfellingi, sem nú hefur
lengi átt heima í Reykjavík og var kunnur
sem ein mesta fiskikló við Faxaflóa á drag-
nótaveiðum, átti bát, sem hét Dagsbrún, og
stjórnaði honum.
Nú var orðið kvöldsett, og ég labbaði
einn míns liðs út á odda, hafði alit í einu
fengið Xöngun til að fara einförum og láta
hugann fljúga til þeirra furðuheima, þar
6em ímyndaðar söguhetjur lifðu lífi sínu,
áttu sér miklar og heitar sælustundir,
lentu í ægilegum mannraunum og háðu
tvisýna baráttu við grimmar skapanornir.
Allt var þetta ámóta raurihæft og bálið
rauða, sem brann við hafsbrún úti, og
6indrandi gullið, sem einhver hulin hönd
uppheima virtist sáldra í sífellu yfir mynni
íjarðarins.
Ég var kominn yzt á oddann, þar sem
ýmist bar að vitum mér ilm af hinum harð-
gera gróðri sendinnar moldar eða saltan,
en hugnanlegan eim fjörunnar, þegar ég
tók eftir því, að á móti mér kom ungur
maður, sem hlaut að hafa setið neðan við
lágan rofabakkann, sem skildi á milli rík-
is láðs og lagar þarna úti á oddanum. Ég
hafði gengið um hríð mjög álútur og virt
fyrir mér bláliljurnar, sem þarna spruttu,
hafði skyndilega komizt í angurværa en
notalega rómantíska stemningu, því að upp
i huga mér hafði skotið þessum ljóðlínum
úr sorgarljóði: „Bláliljan unir ein á fjöru-
sandi, ástdaggir vorsins hægt á blöðum
titra, — hún er að gráta.......Nei, léngra
fór ég ekki..... En svo hafði ég þá ekki
tekið eftir piltinum, sem áreiðanlega hafði
6?;*f áW1ö3 undir -bakkanum, áður en hann
kíöin á grundina.
Þetta var maður meðalhár, herðabreið-
ur og þreklegur. Hann gekk hægt, og þó
var sem hann fjaðraði í spori. Hann var
í bláum, fallegum fötum, með gráan, ný-
^ýfan hatt á höfði og á fótum sánnnefnda
blarikskó. Og mér var allt í 'einú h’orfin
öll rómantík. Hann var svolítið öðru vísi
til fara en ég, þessi piltur, ég berhöfðaður,
i blárri, saltstorkinni peysu, rauðbrúnum,
Þykkum speldisbuxum og glerhörðum, salt-
blettuðum sjóstxgvélum. Ég rétti ofurlítið
úr mér: Hoh, ég skammaðist mín hreint
ekkert fyrir þennan búning, — ég vildi
miklu heldur fara svona i land heldur en
í margblettóttum og þrælkrumpuðum Ið-
unnarfötum, sem áttu að heita spariföt. Ég
reyndi að hreykja mér upp á stoltþúfri
6jómennsku minnar og llta niður á hina
bláklæddu búðarloku. En mér tókst það
ekki. Ég þekkti þennan pilt í sjón og vissi
uð þó að hann væri í þjónustu Milljóna-
íelagsins, var hann eiginlega ekki búðar-
Xoka. Hann var í ýmiss konar vafstri fyrir
verzlunina á sjó og landi og síður en svo,
»ð hann væri neinn pappírsbúkur. Hann
var sagður afbrigða leikfimismaður, líka
Eterkur eftir aldri, eldsnarpur og áræðinn
uð sama skapi og syndur eins og selur,
eynti út í vélbát, þegar þá félaga vantaði
til þess skjöktfleytu. Auk alls þessa var
hann hestamaður. Og svo mátti þá ekki
gleyma því, að ég hafði heyrt af honum
hi'eina og beina hetjusögu.
Vitaskuld lét ég eins og ég sæi ekki þetta
Unga og víðfrsega glæsimenni, ætlaði svo
6em ekki að fara að núa mér neitt upp
Við þennan pUt, sem var mér um flest
fremri. Ég horfði á sólsetursbálið og tyllti
mér þar á blárauðan skýjaklakk. En allt
l einu var sagt mildum, eins og ofurlítið
seimdrægum rómi:
„Gott kvöld“.
' „Ha?“ anzaði ég eins og afglapi, áttaði
Jriig síðan og stamaðú „Já, £Óða_kvöldi§L
> ! 24. desember 1965 _______________________
Við höfðum báðir' numlð staðar; hann
horfði á mig alvarlegur og virigjarnlegur,
og svo sagði hann með sömu hægðinni:
„Þú ert að láta þig dreyma i kvöld-
kyrrðinni".
„En þú?“ Allt í einu 'hljóþ. í mig gajsi
og ég bætti annari spumingu við: „Heyrðu,
hvað varð af henni? Sökk hún í jörð eins
óg Grímur sálaði Ægir?“
Það lá við hann yrði raunalegur á svip-
irin, og hann sagði í mildum áskökunartón:
„Heldurðu að ég hljóti að vera svo inn-
antómur, þó að ég sé tengdur verzluninni
hérna, að ég geti ekki haft gaman af að
labba einn hingð út eftir í góða veðrinu
— rétt eins og þú?“
„Og svona afpússaður?" sagði ég stork-
andi.
Hann leit niður á fötin sín. Hann
var í mjallahvítri skyrtu, sem var opin í
hálsinn:
„Mér fannst það eiga við veðrið og göng-
una hingað að búa mig upp á. Það kostar
mig ósköp litla fyrirhöfn...... Nei, ég var
hieint ekki að punta mig fyrir neinni
Síðan þetta kvöld höfum við ávallt ver-
ið kxmnmgjar, og frá því að við tókum að
reskjast, hofum við oftar og oftar minnzt
okkar fyrstu samfunda. Við gerum oft að
gamni okkar og stönzum iðulega við spaugi
legar minningar úr beggja ævi, og við bros
um að alvörunni, sem ríkti í öllu okkar
samtali á Þingeyraroddanum kvöldið góða.
En eitt hefur mér orðið minnisstæð-
ast af öllu, sem hann sagði mér það kvöld.
Það var hetjusagan, sem ég heyrði þá af
hans munni. Hún var blátt áfram sögð,
mér heyrðist ekki betur en hann brysti
skilning á því, að nokkuð sérstakt væri við
þá sögu.
Svo var það einu sinni fyrir nokknxm
árum, að ég sá eftir hann frásögukom.
Þegar við hittixmst næst, sagði ég við
hann:
„Þú átt að skrifa söguna af ferðinni
makalausu — og afrekinu þínu. Ég er ekki
í vafa um, að með því hefur þú bjargað
bæði mönnum og skipi.“ Hann setti hljóð-
an. Síðan sagði hann:
„Það er einkennilegt, að ég held þú
Guðmundur Gís/ason Hagalín
stelpu.“
Hann var þá svona. Hann var hreint
ekkert upp með sér af því, að ég léti í það
skína, að hann væri í stelpnastússi. Nú
kímdi hann og sagði:
„Þú virðist vera hissa. Ég skal nú segja
þér eitt: Ég hef tekið eftir þér. Þú ert
dálítið sérkemxilegur; og snaggaralegur
ertu og rösklegur, og það. held ég, að ég
hafi heyrt þig svara rækilega fyrir þig
einu sirxni hérna uppi í búðinni. Og svo
hef ég heyrt það eftir Jóhannesi hrepp-
stjóra, að þú sért farinn að lesa stórskáld-
in í sýslubókasafninu — á dönsku og
norsku.“
Ég var mát í bili. Svo fannst mér ég
þurfa að endurgjalda honum:
„En þú, sem stekkur hæð þina I loft upp,
leikur þér að bandvitlausxxm hestxxm, synd-
ir út í báta úti á höfn og stekkur milli
skipa í vitlausu veðri.“
Nú var ismn að fullu brotinn á milli okk-
ar. Við tókum langt tal saman. Ég fékk
að vita, að hann var réttra seytján ára,
rúmum tveimur ámm eldri en ég, og ætl-
aði í Verzlimarskólann á komandi hausti.
ísland þurfti að eignast menntaða verzl-
unarstétt, sagði hann. Ég sagði honum sitt-
hvað um það, hvað ég hefði lesið og brot-
ið heilann um, — og jú, ég lét hann heyra
vísur. Ég væri líka farinn að krota sögur
sagði ég, en annars yrði ég að láta mér
nægja að búa til persónur og láta þær
lifa í hugai'heimum mínum. Vísurnar mín-
ar og kvæðin væru auðvitað leirbxxrður,
— ég væri allt of ungur og ómenntaður til
að geta ort nokkuð af smekkvísi og veru-
legu viti.
„Þú ert svei mér ekki svo galinn," sagði
hann. „Þessu er ég hissa á. Jahá, það verður
eitthvað úr þér. Ætli þeir séu margir, sem
hugsa svona á þínum aldril"
Nú varm hann mig alveg, og margt töl-
uðum við. Já, áður en við skildum, þótt-
umst við geta verið þekktir fyrir að spjalla
ofurlítið um stúlkur í sæmilegri einlægni,
e*x með.. fxnlegu nrðbrngði. Nema-hvað?.
kunnir bara þá sögu betur en ég, minnsta
kosti í sumum atriðixm. Ég gerði víst bara
það, sem mér var eðlilegt, og trúlega hef
ég ekki haft minnsta vit á því, hvað i
húfi var — eða ég væri að vrixna neitt
afrek.“
„Rétt, alveg hárrétt," sagði ég. „Þú varst
ekki í neinni keppni um verðlaun eða
frægð, — það kom bara fram í þér sú
mannslund, sem í þér bjó og hefur á ýmsan
annan hátt lýst sér sxðari.“
„Vertu sæll, góði,“ sagði hann með sín-
um mjúkláta seimi. Svo var haixn farinn.
Svo hittumst við um daginn:
„Þú hefur ekki skrifað söguna?" sagði
ég.
Hann þagði, mælti svo:
„Nei, en ég hef hugsað svo lítið út í
þetta. Kannski, — já, vitanlega ert þú
orðinn vanur að fiixna, hvað feitt er á
stykkinu .Og ég þykist sjá, að þetta hafi
verið dálítið sérstakt fei'ðalag."
„Segðu íxnðulegt, og það á fleiri en einn
veg.“
„Já, þú ert nú líka meiri sjómaður en
ég, og þó að ég hefði nú viljað skrifa
þetta, þá veit ég ekki, hvort ég gæti lýst
einmitt sjómennskuþættinúm með nægi-
legum líkindum."
„Ég hugsa, að það verði nú aldrei gert
— til fulls.“
„Þú meinar það........ Þarna sérðu. Þú
verður að gera þetta, — þú mannst meira
að segja söguna betur en ég- Þú hefur
kúnnað betur að meta allar aðstæður. Og
þá ber allt að sama brunni: Ef sagan á að
verða sögð, þá verður þú að skrifa hana,
en við báðir að lappa atvikin saman.“
„Segjum það. Við mælum okkur þá mót.“
Það var gert. Og hér er hún svo, — sagan:
Torið 1010 vantaði verzlun Milljóna
félagsins á Þingeyri í Dýrafirði verk-
stjóra, og var starfi'ð auglýst í landsmála
blöðum, bæði nýrðra og syðrá. 1 það var
síðan ráðinn Magnús Guðmundsson frá
Ludvig C. Magnússon.
Sauðárkróíki, og flutti hann vestur með
fjölskyldu sína. Hann átti tvo soniu og
eina dóttur. Eldri sonur hans, Ludvig
Carl, var þá tæpra 14 ára, og skömmu
eftir komuna vestur, var hann fermdur
í hinni gömlu Sandakirkju, en þar var
þá fermt í síðasta sinn. Ludvig var
röskur piltiur til hvens serri vera skyldi,
og var hann ekki látinn vinna í búðinni,
heldur við sitthvað úti við, meðal ann-
ars aðstoðaði hann föður sinn á ýmsan
hátt. Hann hafði og talsvert vanizt sjó
á smábátum, hafði gaman af sjóferðum
og var atls ósmeykur á sjó. Hann var
því oft aðstoðarmaður þeirra, sem önn-
uðust flutninga á vélbátum verzlunarinn
ar um fjörðinn, og síðar stjórnaði hann
oft vélbátnum Stabil, sem hafður var í
slíkum ferðum, enda smemma laginn við
vélar.
f þennan táma hafði Kjartan Rósin-
kranzson frá Tröð í Önundarfirði hafið
verzlun á Flateyri, seldi útlenda vöru
og keypti fisk af sjómönmum og land-
vöru af bændum. Hann hafði áður verð
hákarlaskipstjóri, reynzt afbrigða dugleg
ur, kappsamur og aflasæll. En nú var
hann kominn yfir fimmtugt, og svo
hafði hann þá hætt skipstjórn, enda þótti
hákarlaveiðin ekki gefa jafngóðan arð
og áður, og Kjartani féll ekki eins vel
þorskveiði.
Tveim, þrem dögum eftir höfuðdag
sumarið 1910 köm saltskip til Þingeyr-
arverzlunar. Meðan verið var að skipa
upp saltinu, hringdi Kjartan Rósinkranz-
son til Carls Proppé, verzlunarstjóra, og
bað hann að selja sér 30 tonn af salti og
senda sér það norður að Flateyri.
„Þú hlýtur að hafa nægan skipakost
— svona í vertíðarlokin," sagði hann.
„Ég vil helzt borga saltið í blautum
saltfiski. Þið hafið ágætt þurrkhús, en
ég ekkert, og nú er góður afli hjá mót-
orbátunum, sem róa undir Barðann og
hérna norður á álkanlinn.“
Carl Proppé var mikið ljúfmenni og
manna greiðugastur, og lofaði hann að
bæta úr þönf Kjartans á þarxn hátt, sem
hann óskaði.
Eitt af þilskipum Milljónafélagsins hét
Christian, en hér mun það verða skrifað
Kristján, því áð þannig var nafnið borið
fram í daglegu tali og þannig skrifað
utan á sendibréf til þeirra, sem á skip-
inu voru. En stundium var skipið kall-
að slúp Kristján — eða bara slúffan, til
dæmis sagt: Hann Jón er stýrimaður á
slúffunni, en slup kölluðu Danir ein-
sigld skip, sem voru ekki tvístefnungar,
heldur með skúla og höfðu beint bug-
spjót með aðeins einu segli, sem kaliað
var klýfer. Önnur segl á slíku skipi
voru fokka eða stafnhyi-na, stórsegl og
toppsegl. Kristján var aðeins rúmar 20
léstir að burðarmagni, langur, en frek-
ar mjór og grunnur og hlóðst þannig, að
hann var jafnan mjög aftúrhlæður.
Hann var allbeinn með borði og fallegt
skip undir seglum. Hann þótti góður
siglari og stóð allvel á fiski, svo sem það
■LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27