Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Blaðsíða 31

INDRIÐI Waage íhlutverki Dr. Görtlers ísýningu Leikfélags Reykjavíkur
frá 1943 á Ég hef komið hér áður, sem hann leikstýrði.
Ljósm.: Loftur.
ÚR SYNINGU L.R. á Tíminn og við frá 1960 í leikstjóm Gísla Hall-
dórssonar. Leikarar taldir frá vinstri: Þóra Friðriksdóttir, Guðrún
Asmundsdóttir, Sigríður Hagalín, Helgi Skúlason ogHelga Bachman.
Ljósmynd/Oddur Ólafsson.
ÚR SÝNINGU Leikfélags Hveragerðis á
Óvænt heimsókn, 1966, í leikstjóm Gísla
Halldórssonar. Á myndinni eru Valgarð Run-
ólfsson (Goole lögreglufulltrúi) og Hjalti
Rögnvaldsson (Eric Birling).
Ljósm.: Studio Guðmundar.
ÚR SÝNINGU Þjóðleikhússins á Óvænt heimsókn frá 1950 í leik-
stjórn Indriða Waage. Talið frá vinstri: Valur Gíslason (Arthur Birl-
ing), Baldvin Halldórsson (Eric), Indriði Waage (Goole lögreglufull-
trúi), Regína Þórðardóttir (Sybil) og Hildur Kalman (Sheila).
Ljósm. Vignir.
ÚR SÝNINGU Leikfélags Akureyrar á Óvænt heimsókn
nú ídesember 1994 íleiksljórn Hallmars Sigurðssonar.
skyn að þau öfl, sem skapa mönnum örlög,
búi í þeim sjálfum, rökrétt og óhagganleg."
Lokaorð Sigurðar hljóðuðu á þennan veg:
„Leiksýning þessi var mjög ánægjuleg, enda
var henni ágætlega tekið.“
Ég hef komið hér áður (I have been here
before) kom fyrst fram sama ár og Tíminn
og við, árið 1937. í þessu leikriti gengur
Priestley kannski lengst í því að fjalla um
tímann og styðst þar við kenningar J.W.
Dunne úr verki hans Tilraun með tímann
(Experiment with time) og kenningar
Uspenskíjs um tímann og endurtekninguna
eins og þær eru settar fram í bók hans Nýtt
líkan fyrir alheiminn (A New Model for the
Universe). Peter Deminovitsj Úspenskíj var
rússneskur rithöfundur, sem uppi var á árun-
um 1878-1947. Hann reyndi að fella saman
náttúruvísindi, m.a. afstæðiskenninguna, og
indverska dulspeki. Úspenskíj var lærisveinn
hins kunna dulspekings og heimspekings
Gurdíéffs og kynnti kenningar hans fyrir
vestrænum lesendum. ívanovitsj Gurdíéff var
fæddur í Armeníu og lifði og starfaði í Frakk-
landi síðustu æviár sín. Ein grundvallarstað-
hæfíng hans var sú, að líf mannsins eins og
hann lifði því væri líkast svefni; að komast
handan við þetta svefnástand væri átak sem
útheimti mikla vinnu, en ef menn leys'tu hana
af hendi gætu þeir náð athyglisverðu stigi
lífsorku og vitundar. Ég hef komið hér áður
gerist um hvítasunnuhelgi í júní, árið 1937,
í veitingahúsinu Svarta nautið, sem stendur
afskekkt uppi á heiði í norðurhluta Englands.
Þetta veitingahús er hvorutveggja í senn svei-
takrá og gistihús fyrir örfáa gesti. Þessa
helgi koma nokkrir gestir til dvalar í húsinu:
ein rík hjón - þau Janet og Walter Ormund,
skólastjóri barnaskóla - Oliver Farrant, og
loks hinn vinalegi, en nokkuð skringilegi þýski
kennari og fræðimaður - Dr. Görtler, sem
kemur á þennan stað til að sannreyna kenn-
ingu sína um tímann og endurtekninguna og
gera vissa tilraun í því sambandi. Eigandi
hússins er Sam Shipley sem jafnframt rekur
staðinn ásamt dóttur sinni Sally Pratt. Við
kynnumst einkahögum þessara ólíku einstakl-
inga og skynjum brátt einhvern ósýnilegan
þráð sem tengir líf þeirra saman með óræðum
hætti. Það kemur fljótlega í ljós að Dr. Görtl-
er er gefið að sjá og vita meira en almennt
gengur og gerist, jafnvel að hann hafi innsýn
í óorðna hluti og þar með aðstöðu til þess að
grípa inn í líf annarra, ef hann kærir sig um.
Ég hef komið hér áður er fyrsta leikrit
Priestleys sem leikið var hér á landi, frum-
sýpt af L.R. í Iðnó h. 12. nóvember 1943.
Leikstjóri og þýðandi var Indriði Waage, sem
jafnframt lék Dr. Görtler. Framsýningardag-
inn segir í fréttatilkynningu hér í Morgunblað-
inu - eftir að aðstandendur sýningarinnar
hafa verið tilgreindir: „Leikritið fjallar um
sérkennilegt efni og verður vafalaust mikið
umtalað." Sigurður Grímsson kemst síðan svo
að orði í leikdómi sinum í Mbl. h. 16. nóvem-
ber, 1943: „Þó að jeg hafi drepið hjer á ýmis-
legt sem jeg tel að betur hefði mátt fara, tel
jeg sýningu þessa þó í heild með því besta
sem jeg hefí sjeð hjer á leiksviði um langt
skeið. Veldur þar hvorttveggja um, afbragðs
skemmtilegt og athyglisvert leikrit og ágætur
leikur þeirra, er mest mæðir á, enda ljetu
áhorfendur óspart ánægju sína í ljós.“
Gift eða ógift (When we are married) er
skopleikur eða farsi í þremur þáttum er ger-
ist í bæ einum í Englandi upp úr síðustu alda-
mótum. Þrenn hjón koma saman til þess að
fagna sameiginlegu silfurbrúðkaupi þeirra á
heimili einna þessara heiðurshjóna. Þetta leik-
rit var tekið til sýningar af L.R. í Iðnó á
árinu 1945 í leikstjóm Lárusar Pálssonar og
þýðingu Boga Ólafssonar. En leikritið hefur
einnig verið sýnt utan höfuðborgarinnar, því
áhugamenn í Ungmennafélagi Reykdæla í
Borgarfirði tóku það til sýningar 1979 undir
leikstjóm Andrésar Jónssonar. í Morgunblað-
inu h. 23. maí, 1945 sagði Sigurður Grímsson
svo frá frumsýningu L.R.: „Skemmtu áhorf-
endur sjer ágætlega sem vænta mátti, því
leikritið er bæði fyndið og fjöragt, þó ekki
verði það talið mikilvægar bókmenntir og það
standi í því efni að baki mörgum leikritum
þessa ágæta höfundar."
Ennfremur segir svo í sömu umfjöllun:
„Veislufagnaðurinn fer fram með nokkra
öðru móti en til var ætlast í upphafi og margt
ber á góma í umræðum hinna ágætu silfur-
brúðhjóna, sem bæði er fróðlegt og athyglis-
vert. Einkum er þó lærdómsrík sú niður-
staða, er þau hafa komist að hvert í sínu
lagi um maka sína og hjónabandið yfirleitt -
og sitt sérstaklega - á þessum tuttugu og
fimm árum er þau hafa búið saman. Er ekki
ólíklegt að það hafi vakið margan heiðarlegan
leikhúsgestinn til „frómrar umþénkingar“.“
Óvænt heimsókn (An Inspector calls) var
samið árið 1945 og fyrst sýnt í Moskvu það
sama ár, reyndar af tveimur leikhúsum sam-
tímis við mjög góðar undirtektir. Það var
fyrst leikið í Englandi ári síðar. Þetta leikrit
er að öllum líkindum það leikrita Priestleys
sem oftast hefur verið fært á svið. A.m.k. á
það við hér á landi. Óvænt heimsókn var
fýrst leikin hér í Þjóðleikhúsinu haustið 1950
- og var reyndar fyrsta erlenda leikritið sem
tekið var til sýningar þar. Þá var Indriði
Waage leikstjóri og lék jafnframt hlutverk
Goole lögreglufulltrúa, en þýðandi var Valur
Gíslason. Leikritið var síðan leikið af Leikfé-
lagi Hveragerðis árið 1966 í leikstjóm Gísla
Halldórssonar og hann setti það svo einnig
upp hjá Leikfélagi Akureyrar 2 áram síðar.
Og nú á jólum verður þetta leikrit enn á ís-
lenskum leikhúsfjölum, er L.A. tekur það til
sýningar í annað sinn, nú í leikstjórn Hallm-
ars Sigurðssonar og nýrri þýðingu Guðrúnar
Backman. Óvænt heimsókn gerist kvöldstund
eina að vorlagi árið 1912. Þar er okkur sýnt
inn í heim ríkrar fjölskyldu í Brumley, sem
er iðnaðarborg í miðhéruðum Englands. Þetta
kvöld ríkir hátíðarstemmning á heimili Biri-
ing-fjölskyldunnar, því dóttirin á heimilinu,
Sheila Birling, er að opinbera trúlofun sína
og Geralds Crofts. Einnig á fjölskyldufaðir-
inn, Arthur Birling, von á mikilli upphefð á
næstunni og það er því léttur blær yfir sam-
komu fjölskyldunnar - fólk er veisluklætt og
í góðu skapi. Auk þeirra þriggja, sem þegar
hafa verið nefnd, era einnig viðstödd þessa
hátíðarstund móðirin Sybil Birling og sonur-
inn Eric Birling. Þegar veislan stendur sem
hæst ber óvæntan gest að garði, Goole lög-
reglufulltrúa. Hann flytur óvænt og heldur
óhugnanleg tíðindi, sem hrinda af stað at-
burðarás er stöðugt tekur óvænta stefnu og
gengur nær og nær öllum þeim einstaklingum
sem viðstaddir eru þessa kvöldstund, stund
sem byijar með mikilli gleði og hátíðarbrag,
en fær smátt og smátt á sig aðra og breytta
mynd eftir því sem á líður kvöldið.
Með þessu leikriti stígur höfundur stórt
skref í sálfræðilegri könnun persóna sinna.
Tii að byrja með sjáum við aðeins yfirborðið,
en eftir því sem á líður er skyggnst dýpra
og dýpra og margir þættir dregnir fram í
dagsljósið, sem persónur verksins vilja ber-
sýnilega dylja. Með hárfínum athugunum sín-
um á manneðlinu bregður höfundur upp eink-
ar trúverðugri mynd af fólki af holdi og blóði.
Hér er á ferðinni vel skrifað leikrit, þrungið
spennu, sem í bland við ofurlitla dulúð og
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. DESEMBER 1994 31