Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Blaðsíða 41

hafði m.a. skipulagt varnir Konstantínóp-
els gegn krossförum, en eftir að tengdar-
faðir hans hafði lagt á fiótta dró hann sig
í hlé), og Alexíus Murzuphlus, en and-
stætt Lascaris reyndi hann að smjaðra og
koma sér í mjúkinn hjá Alexíus IV. Kross-
farar voru farnir að örvænta og í febrúar
1204 fór sendinefnd krossfara til keisara-
hallarinnar og fór fram á að Alexíus IV.
greiddi skuldina. Alexíus IV. játaði einfald-
lega fyrir þeim að hann væri ófær um að
borga. Þegar fulltrúar krossfara voru að
koma út úr höllinni réðst að þeim æstur
múgur og murrkaði næstum úr þeim lífið.
Múgurinn í borginni gerði síðan upp-
steyt gegn keisara sínum. Stuttu síðar var
tilkynnt að Alexíus IV. hafði verið settur
af og var grískur aðalsmaður, Nicholas
Canabus, tilnefndur arftaki hans. En þeg-
ar Alexíus Murzuplhlus komast að þessu
réðst hann inn í keisarahöllina, lét hand-
taka Nicholas ojg drepa Alexíus IV. Faðir
Alexíusar IV., Isak lést skömmu síðar af
harmi. Valdaræninginn Murzuphlus tók
við krúninni sem hinn nýi keisari Konstant-
ínópel og kallaði hann sig Alexíus V.
Ráðist Á Konstantínópel
í Annað Sinn
Hallarbyltingin var ögrun við krossfar-
anna. Feneyingar voru lengi búnir að
ráðleggja krossförum að gera eitthvað
afgerandi í máli Alexíusar IV. Tillaga
Feneyinga var að þeir ásamt krossförum
ættu að gera hernema borgina og setja
traustverðugan vestrænan keisara í há-
sætið. Tillaga þeirra var að mati kross-
fara réttlætanleg en ekki yrði auðvelt að
tilnefna keisaraefni. Nokkrir leiðtogar
krossfara lögðu til að Filipus af Svabíu
yrði tilnefndur keisari rómverska og
gríska keisaradæmisins. En þar sem hann
var víðs fjarri og auk þess bannfærður
af páfa kom það ekki til greina. í raun
voru Feneyingar ekkert ýkja hrifnir af
þessu því þeir vildu ekki of öflugt keisara-
veldi sem gæti hugsanlega stefnt verslun-
arveldi þeirra í hættu. Síðan var lagt til
að sjálfur markgreifinn af Montferrat
tæki við krúnunni. Þrátt fyrir velvilja
Enríkós Dandolas í garð Boniface af
Montferrat var hann að mati Feneyinga
alltof metnaðarfullur. Að lokum var
ákveðið að skipa 12 manna dómnefnd,
þ.e. sex vestræna krossfara og sex Feney-
inga, um leið og búið væri að hernema
Konstantínópel. Ef kæmi í ljós að hent-
ugra væri að kjósa vestrænan keisara að
þá yrði Feneyingur kosinn sem yfirbiskup.
Fyrsta atlaga krossfara og Feneyinga
gegn Alexíus V. var gerð 6. apríl 1204
en henni var hrundið og mannfall mikið í
röðum krossfara. Sex dögum síðar réðst
krossfaraherinn aftur til atlögu og nú var
heppnin með þeim því einhverra hluta
vegna braust út eldur í borginni. Varnir
Grikkja og málaliða keisarans brustu og
krossfaraliðið streymdi inn í borgina.
Murzuphlus flúði ásamt eiginkonu sinni
til Þrakíu. Þegar fréttist um flótta hans
ákváðu Grikkir að afhenda Theodore Lasc-
aris keisaratignina þar sem hann var góð-
ur herstjóri. En Lascaris gerði sér grein
fyrir að baráttuandi Grikkja væri brotinn
á bak aftur og því væri ástandið von-
laust. Hann flúði líka og sigldi til Asíu.
Eftir það mættu krossfarar og Feney-
ingar lítilli mótspyrnu. Morguninn eftir
tilkynntu Montferrat og Enríkó liðsmönn-
um sínum að þeir hefðu leyfi til að ræna
og rupla í þrjá daga. Þar með hófst eyði-
legging Konstantínópel.
En síðan var rómverska leiðtoganum
það ljóst að eyðileggingin sem átti sér stað
kæmi ekki að neinu gagni. Komið var á
röð og reglu á ný. Allir þeir sem stolið
höfðu einhveiju verðmætu áttu að afhenda
þýfið aðalsmönnum. Þar með lauk seinni
hertöku Konstantínópels.
Rómverska Keisaraveldið
Stofnað
Boniface af Montferrat leiðtogi krossf-
ara hafði vonast til að hann yrði kosinn
keisari en eins og áður hefur verið greint
frá voru Feneyingar ekki hrifnir af því.
Baldwin IV., greifinn af Flandri, var
kosinn keisari. Tómas Morosini frá Feneyj-
um var gerður af yfirbiskupi. Þótt Bon-
iface fengi ekki keisaratignina fékk hann
vissa uppbót frá rómverska keisaranum.
Hann fékk yfirráð yfir Anatólíu og eyjuna
Krít. En þar sem Montferrat hafði enga
löngun til að vinna lönd í Asíu krafðist
hann þess að fá í staðinn Makedóníu og
Þessalóníku og náði sínu fram. Hann seldi
Feneyingum eyjuna Krít og Baldwin keis-
ari skipaði hann konung yfir Þessalóníku
sem þó laut keisar-
anum. Þann 16. maí
1204 var Baldwin
krýndur keisari við
mikla viðhöfn.
Þegar páfanum
bárust fréttir af
gripdeildum, morð-
um og skemmda-
verkum krossfar-
anna í Konstant-
ínópel fylltist hann
viðbjóði, því þetta
var ekki góð leið til
að vinna hug og
hjörtu grískra
þegna og ekki góð
auglýsing fyrir
kristna krossfára að
hegða sér á svo villi-
mannlegan hátt.
Páfinn fordæmdi
voðaverkin sem
unnin voru á fólki
og kristnum byg-
ingum. Hann fékk
líka nasasjón af
skiptingu ríkis og
kirkju sem gerð var
án neinns samráðs
við hann. Vald hans
hafði verið hundsað
eða virt að vettugi.
Auk þess sá hann
hvernig krossfarar
höfðu verið leiknir af klækjum Feneyinga.
Þeir krossriddarar sem höfðu farið til
Sýrlands frá meginher krossfara í Feneyj-
um gerðu sér þegar grein fyrir að ekki
væri von á liðshjálp krossfara þegar kom-
ið var fram á árið 1204, því meginherinn
var enn í Konstantínópel án þess að sýna
á sér neitt fararsnið.
Baldwin keisari hafði m.a. stært sig af
því að margir riddarar handan hafsins,
þ.e. frá Sýrlandi og Palestínu, hefðu kom-
ið til krýningarathafnar hans og taldi hann
þá á að vera hjá sér áfram. Og þegar það
spurðist út að arðbær og rík lénssvæði var
hægt að fá í Grikklandi fóru margir þeir
riddarar sem höfðu misst sín svæði í hend-
ur múslima hópum saman til Konstant-
ínópels.
Upphaflegt takmark fjórðu krossferðar-
innar að taka Egyptaland og aðstoða trú-
bræður í Jerúsalem mistókst algerlega.
Það sem fjórða krossferðin leiddi af sér
var krossferð gegn kristnum.
Höfundur er sagnfræðingur og kvikmynda-
fræðingur.
HEIMILDIR:
New Lexicon Websters Dictionary. 1. bindi. New York
1987. Newhall, Richard A.: The Crusades. New York
1963. Runciman, Steven: A History of the Crusades 3.
Harmondsworth 1971. Tiemey, Brian og Sidney Painter:
Westem Europe in the Middle Ages 300-1475. Fjórða
útg. New York 1983. Villehardouin, Geoffrey: Conquost
of Constantinople. Harmondsworth 1963. Wright, Esmond
ritstj.: History of the World. Prehistory to the Renaiss-
ance. 1. bindi. London 1985. Þorleifur H. Bjarnarson og
Ámi Pálsson: Miðaldasaga. 2. útg. Reykjavík 1953. Ci-
nema (þýskt kvikmyndatímarit) Movieline (bandarískt
kvikmy ndatímarit).
AUSTURRÍSKA vöðvafjallið Amold Schwarzenegger ætlar
að gera út á ævintýri krossfara og keppa við Kevin Kostner.
ÞÓRUNN GUÐMUNDSDÓTTIR
Jólaþula I
Tilhlökkun og gleði ríkjum ráða
Rauðar húfur setja svip á bæi
Úti í glugga skóa af snót og snáða
Vitja sveinar, sinna um barnahagi,
Og allir reyna langnættið að nýta,
Njóta þess að skreyta, föndra og baka,
Kertin ljóma, hver þarf þá að sýta
Æðisköst er Kári kann að taka?
Rita á kort og leggja á sig að leita
Löngum stundum búð úr búð að gjöfum,
Eríi þessum ekki viljum breyta
Inn við bein nautn af þessu höfum.
Kalt þótt eyland sveipi myrkrið svarta
Inn sanni jólafriður ylji og lýsi í hjarta.
Jólaþula II
Kerti þeir sníkja og kjöt viija fá
Á kvöldin þeir oft inn um gluggana gá
Tæma svo potta eða taka af hellum
Telja það sniðugt að vekja með skellum.
Enginn samt rekur þá rauðklæddu burt
Raunar er sveinunum fagnað með kurt
Á jólin þeir minna, þótt éi sé og krap
Jafnan þeir færa okkur léttara skap.
Ómar af lögum og Ijómi af stjörnum
Langnættið styttir hjá mannanna börnum
Um hús líður hangi-ilmurinn góði
Nú hnusar sá ellefti af sveinastóði
Um mjúka og harða er masað í hljóði
Með hátíðaróskum lýk ég svo Ijóði.
Höfundur er tónlistarmaður.
VALGERÐUR ÞÓRA
Ræktun
Vegna regnskúra í tilfinningakjarrinu
nást kvistirnir þurrir frá freðnum rótum
af því að þeir linast í regninu
þannig að með hógværð og HtiIIæti
má skilja þá frá.
Gegnum vætu þokulífsins
í hógværð og hörku á víxl
sést ofurlítill grænn angi
sem tjáir hljótt en hratt
að von hans verði óvéfengd
um framhald
að hafa ósk og vera glaður í voninni
um að óskin lifi áfram í anganum smáa.
Ræktun er
þegar ég tek
afhöggnu tilfinningastubbana
og flyt þá upp úr dimmri sálinni
til að vita
hvaða Ijósafl fær í stubbinn líf.
Ræktun kemur ofurlítilli hógværri
hæglátri natni yfir stubbi
eða einu fræi
sem fær að vera í fríði í umhverfi
með réttri hlýju og rakastigi
og það á sínum tíma teygi anga vonarinnar
grænum upp móti Ijósi og enn meira lífi.
Það er svo gott að gleyma sér í gróðursetningu
einhvers sem vex upp eða ekki
allt eftir tilfinningum handa eða hugar
Allt er háð sjálfu sér samt
og á sinn kraft í hlýju alls sem er.
Höfundur er bókasafnsfræðingur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. DESEMBER 1994 41