Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Blaðsíða 40

GLÆSIÍMYND kross-
ríddarans úr heimi
kvikmyndanna.
hans, Vilhjálmur, hafði m.a. verið barón í
Palestínu. Eftir að hafa verið samþykktur
sem hinn nýi krossfaraleiðtogi fór hann
að hitta gamlan vin sinn, Filipus af Svabíu
í Þýskalandi og ætlaði hann að vera þar
út árið.
Filipus af Svabíu tengdist náið býsanska
keisaraveldinu vegna þess að hann giftist
Irenu Angelínu sem var dóttir ísaks Angel-
us, keisara Konstantínópels, en fáeinum
mánuðum eftir brúðkaupið árið 1195
missti tengdafaðir Filipusar krúnuna. Hon-
um hafði verið velt úr sessi af bróður sín-
um sem síðar kallaði sig Alexíus III. ísak
Angelus var blindaður af bróður sínum og
því næst var hann settur í dyflissu ásamt
ungum syni sínum sem líka hét Alexíus.
Svo gerðist það í lok ársins 1201 að Alex-
íusi yngri tókst að flýja úr prísundinni í
Konstantínópel og leitaði hann á náðir
systur sinnar, Irenu í Þýskalandi.
Filipus af Svabíu tók vel á móti honum
og kynnti hann fyrir Boniface af Montferr-
at. Þeir þrír tóku síðan tal saman. Alexíus
yngri óskaði eftir að koma föðurbróður
sínum frá völdum. Filipus var reiðubúinn
að hjálpa mági sínum með aðstoð vinar
síns, markgreifans af Montferrat sem hafði
krossfaraher til ráðstöfunnar.
árásin á Hina Kristnu
BORG ZÖRU
Kjami krossfarahersins kom upp bæki-
stöðum á lítilli eyju, San Niccolo di Lido,
skammt frá Feneyjum og beið átekta
meðan verið var að safna þessum 85.000
silfurmörkum til að borga fýrir sjóflutning-
ana. En þar sem margir fóru eigin leiðir
urðu krossfarar færri en búist var við,
sbr. þeir sem sigldu beint frá Marseille til
Sýrlands á eigin vegum.
Feneyingar stóðu við sín orð. Flutninga-
fleytur voru til staðar. Auk þess útveguðu
þeir 50 galleiður með alvæpni. Nú stóð
bara á krossförum. Villehardouin sem
skrifaði annál fjórðu krossferðarinnar vildi
meina, að það væri þeim krossförum að
kenna sem hefðu slitið sig frá meginhern-
um að ekki reyndist unnt að borga ums-
amda upphæð. Sem sagt, það vantaði
marga riddara til að geta borgað þessi
85.000 silfurmörk.
Að vísu tókst krossförum að skrapa
saman 51.000 mörkum með því að selja
flestalla persónulegu muni sem þeir áttu.
Þó vantaði enn 34.000 upp á. Þetta nýttu
Feneyingar sér og þegar komið var fram
yfir gjalddaga í september 1202 féllust
krossfarar á allar málamiðlanir þeirra.
Boniface af Montferrat sem hafði komið
um sumarið var þegar fús til samstarfs

r._______
§ n>icnr f ctfpsiSce
1f« 0 grarw. ftfbi ífmmtnt nrn&'
, . S’mt&Hfo gm&.ct mu& fm cm jg
(íparSccnrj? gvan?.
Sm-ffmarrftíiiuioíiccímvM
mcr©. GiulTeff
.. .C® 'u mfli. Ganncrxj .Vé fttif
lmc&. C'mm\vmonmngríi-m
FRUMHEIMILD um fjórðu krossferðina. Myndin sýnir
okkur árás krossfara á Konstantínópel áríð 1204.
við Feneyinga. Um áratuga skeið hafði
verið samfellt stríð milli Feneyja og Ung-
veijalands vegna Dalmatíu og nú hafði
Ungveijakonungur lagt undir sig lykil-
borgina Zöru. Zara var keppinautur Fe-
neyja og því kom leiðtogi Feneyinga með
þá tillögu að krossfarar tækju borgina
herskildi og yrði skuldin þar með úr sög-
unni og þá gæti hin eiginlega krossferð
hafíst.
Krossfarar gátu lítið annað gert en að
beygja sig fyrir Feneyingum þar sem
þeir skulduðu þeim peninga og gengu því
að þessu. Eins og áður sagði höfðu þre-
menningamir, Filipus af Svabíu, mark-
greifinn af Montferrat og Alexíus yngri,
hist veturinn 1201. Þann vetur ræddu
þeir um það hvernig hægt væri að koma
föðurbróður Aiexíusar yngra, valdaræn-
ingjanum Alexíus III., frá völdum. Á það
var síðan fallist að markgreifinn af Mont-
ferrat sem hafði krossfaraherinn til ráð-
stöfunar, myndi veita Alexíus yngra alla
þá hjálp sem til þyrfti. Þetta var líka
borið undir leiðtoga Feneyja, Enríkó Dan-
dolo, sem var orðinn gamall maður en
metnaðarfullur. Þijátíu árum áður hafði
hann starfað sem sendiherra í Konstant-
ínópel og lent í áflogum við þarlenda
menn með þeim afleiðingum að hann
missti nær sjónina. Hann var því gramur
í garð býsanska keisaraveldisins og var
því reiðubúinn að ræða um hernaðaráætl-
anir gegn Konstantínópel. Þar með var
hann líka búinn að afvegaleiða krossfara-
herinn og koma í veg fyrir árás á Egypta-
land eins og hann var búinn að lofa sold-
áninum í Egyptalandi.
Allt þetta makk var bak við tjöldin.
Krossfarar vissu ekkert um fyrirætlanir
leiðtoga síns, Boniface af Montferrat, fyrr
en síðar.
Um leið og krossfarar féllust á atlöguna
á Zöru var haldin guðþjónusta þar sem
hinn háaldraði Enríkó Dandolo tók við
krossinum og sór honum eið.
Hinn 8. nóvember 1202 lagði krossfara-
herinn af stað til kristnu borgarinnar Zöru.
15. nóvember var borgin hertekin. Þremur
dögum síðar lenti Feneyingum og krossför-
um saman vegna ósamkomulags í sam-
bandi við skiptingu herfangsins. En Enríkó
og markgreifinn af Montferrat gátu stillt
til friðar. Auk þess komu þeir sér saman
um að of seint væri að halda í herleiðang-
ur til Egyptalands þar sem liðið var fram
á vetur.
Þegar frétt barst af þessu athæfí kross-
fara og Feneyinga varð Innocent III. páfí
æfur vegna þess að hans eigin krossfara-
her hafði ráðist á trúbræður sína. Hann
bannfærði allan herleiðangurinn en gerði
sér síðan grein fyrir að krossfarar sjálfir
höfðu orðið fómarlömb klækja Feneyinga
og fyrirgaf þeim því þetta athæfí.
ÁRÁSIN á Konstantínópel
Snemma árið 1203 kom sendinefnd
Filipusar af Svabíu og mágs hans, Alexíus-
ar unga, með þau skilaboð markgreifans
af Montferrat að ef krossfarar héldu her-
ferð sinni til Konstantínópel og hjálpuðu
honum að ná völdum af föðurbróður sín-
um, Alexíusi III., myndi prinsinn borga
það fé sem þeir skulduðu Feneyingum
enn, útvega þeim allt nauðsynlegt fé og
vistir til Egyptalandsferðarinnar, leggja
þeim til 10.500 manna liðsafla og, það sem
mikilvægast var, setja ríki sitt undir páfa-
veldi Vestur-Evrópu.
Markgreifinn bar þessa bón Alexíusar
prins undir Enríkó Dandolas sem var yfír
sig hrifínn, því þetta þýddi auðvitað að
Feneyingar fengju borgaða skuldina. Þar
fyrir utan hefur þetta sennilega glatt hann
því nú yrðu enn frekari tafir á árásinni á
höfuðstöðvar múslima í Egyptalandi.
Þegar uppástunga þessi var kynnt fyrir
krossförum heyrðust mótmælaraddir.
Mörgum krossförum fannst það sjálfgefið
að þar sem þeir höfðu tekið við krossinum
ættu þeir að beijast gegn óvinum kristin-
dómsins og sáu því enga réttlætingu í því
að fresta því enn frekar. í annað sinn yfirg-
áfu allmargir liðsmenn meginher krossf-
arahersins og héldu þeir á eigin vegum
til Sýrlands. Hinir sem tóku vel í þessa
uppástungu hugsuðu sér gott til glóðarinn-
ar vegna þess að þeir vissu að Konstant-
ínópel var mikilfengleg borg auðs og versl-
unnar. Þeir ætluðu sem sé þegar þar að
kæmi að láta greipar sópa.
Páfinn var ekki hrifinn af væntanlegri
fyrirætlan krossfara sinna frelar en forð-
um. Hann hafði m.a. hitt Alexíus prins
og þótti lítið til hans koma, að hans mati
var hann ungur ónytjungur. En páfí varð
samt sem áður að fallast á þetta því stefnt
var að því að sameina báðar kirkjumar,
þá rómversku og grísku. Innocent páfi
III. setti þó ákveðin skilyrði: Ekki skyldi
ráðast á fleiri kristna menn. Hinn 25.
apríl 1203 kom Alexíus prins frá Þýska-
landi til Zöru og fáeinum dögum síðar var
lagt af stað til Konstantínópel. 24. júní
voru þeir komnir á leiðarenda.
Valdaræninginn, Aiexíus III., var ekki
búinn að gera neinar varúðarráðstafanir
vegna slíkrar árásar enda var hann hissa
á því að krossfarar færu með hernað í
kristnu ríki.
Fyrstu flotaárás Feneyinga og krossfara
á borgina tókst ekki vel þar sem málalið-
ar, danskir, enskir og grískir hermenn
Alexíusar III., veittu mikið og öflugt viðn-
ám. 17. júlí tókst Feneyingum síðan loks
að ijúfa vamarmúr keisarahersins.
Aliexíus III. laumaðist þá út úr borginni
ásamt dóttur sinni og fylgdarmönnum.
Hélt hann til Þrakíu og settist þar að.
Stjómarmenn borgarinnar sem eftir
voru, ákváðu að slíðra sverðin til að forð-
ast frekari átök. Þeir settu ísak, bróður
Alexíusar III., aftur í hásætið þar sem
hann endurheimti krúnuna.
Sonur ísaks, Alexíus yngri, lét sér þetta
þó ekki nægja. Hann vildi fá að stjóma
ríkinu með föður sínum. Sendinefnd var
þá send til borgarinnar þar sem krossfara-
menn og Feneyingar fóm fram á það við
ísak, hinn endurkrýnda keisara, að sonur
hans yrði líka skipaður keisari sem ein-
hvers konar aðstoðarkeisari. Á þetta féllst
ísak og hinn 1. ágúst 1203 var Alexíus
prins krýndur sem Alexíus fjórði. Hans
fyrsta verk var að vinna að fyrirheitum
sem hann hafði lofað krossföram fyrir liðs-
hjálpina. Hann þröngvaði grísku klerka-
stéttinni til að viðurkenna almætti og yfír-
ráð Rómarkirkjunnar og auk þess inn-
leiddi hann rómverskar siðvenjur, sem
mættu mikilli mótspymu. Ekki reyndist
honum heldur auðvelt að útvega allt það
fé sem til þurfti til að borga upp skuld
krossfara við Feneyinga. Til að vinna tíma
reyndi hann að gefa helstu leiðtogum
þeirra ríkulegar gjafír en það espaði hann
krossfarana enn meir upp. En þegar loks
kom að því að greiða Feneyingum skuld
krossfaranna reyndust fjármál ríkisins
komin í óefni.
Alexíus IV. lagði á nýja skatta og vakti
enn meiri reiði grískra klerka þegar hann
gerði flestalla kirkjumuni upptæka. Tókst
honum með þessu móti að greiða hluta
skuldarinnar.
Mikill taugatitringur var í mönnum.
Hópur drukkina vestrænna riddara rændi
og raplaði í úthverfum borgarinnar þannig
að líf manna var ekki tryggt utan virkis-
veggjanna.
Krossfarar sáu fram á að Grikkjum
væri ekki treystandi. Þeir fengu ekki
10.500 manna liðsafla og ekki heldur það
fé sem hinni ungi keisari var búinn að
lofa upp í ermina á sér.
Aðeins tveir þóttu hæfír til að taka við
af Alexíus IV., Theodore Lascaris (sem
40