Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1994, Blaðsíða 16

MEIRA fór fyrír drykkjuskap en búskap. Ég seldijaðir föður míns hverja af annarri og eyddi andvirðinu og sóaði.
Mynd: Búi Kristjánsson.
F eður og synir
mér hefur alltaf blundað viss andúð á heiminum.
Þetta er skáldleg andúð, enda get ég ekki útskýrt
hana nákvæmlega. í henni er fólgin augljós eyðing-
arhvöt og dulin sköpunarþrá. Hún brýst út fremur
en að ég veiti henni útrás.
Þá var ekkert eftir af
auðæfum mínum nema
borðbúnaðurinn frá
Stóruvöllum og þar sem
lítil not voru fyrir hann
á þessum hörmungar-
árum arkaði ég með hann
eitt síðdegið út í kuldann.
Smásaga
eftir EINAR MÁ
GUÐMUNDSSON
Um og upp úr 1750, á meðan ég enn
var skráður í guðfræðideild Kaupmanna-
hafnarháskóla, höfðu samlandar minir, sem
flestir voru við embættisnám, illan bifur
ámér.
Þeir álitu mig fylliraft og slæpingja,
ættmennum mínum heima á Islandi til lít-
ils sóma, enda mætti eins skoða mig í ljósi
þeirrar úrættunar sem á sér stað á meðal
ættliðanna.
. Ég fór um með brambolti og látum,
hafði uppi drykkjulæti og ærsl og sólund-
aði fjármunum á meðan þeir höfðu varla
í sig og á.
En hvað kom þeim það við?
Ekki eyddi ég fjármunum þeirra, ekki
hafði ég verri vitnisburð úr Skálholti en
þeir og framan af var námsferill minn ekk-
ert lakari en þessara landa minna sem allir
gengu með embættismann í maganum en
voru upp til hópa meðalmenni og skussar.
Ég gerði þeim líka ýmsa skráveifuna,
var hrekkjóttur og ófyrirleitinn í þeirra
garð.
Eitt sinn sá ég kerlingarhróf á sölutorgi
í miðbænum. Hún sat ein á bekk og grét
af beiskju út í tilveruna. Ég gekk til henn-
ar og spurði hví hún gréti.
„Enginn vill kaupa af mér,“ sagði hún.
„Og hvað ert þú að selja?“ sagði ég.
„Rúsínur," svaraði hún, en kerling þessi
var kaunum slegin og neflaus af sárasótt.
Enginn vildi eiga viðskipti við slíka pestar-
nom.
„Ég skal kaupa af þér rúsínur," sagði
ég. „Láttu þær bara í vasa mína.“
Kerlingin fýllti vasana af rúsínum og
ég greiddi fyrir þær hærra verð en upp
var sett, því ég var mjúkur í lund og örlát-
ur og hef aldrei verið sakaður um að níð-
ast á aumingjum.
Síðan hélt ég með vasana fulla af rúsín-
um á fund landa minna sem hírðust á
Garði yfír latínudoðröntum og lagakrókum.
Ég sagði þeim að ég hefði hitt ávaxtakaup-
mann og keypt af honum kynstrin öll af
rúsínum.
„Og nú hef ég ekki lyst á fleirum,"
bætti ég við, “en ef þið viljið getið þið étið
upp úr vösunum."
Það var sem við manninn mæit: Þeir
skriðu ofan í vasa mína og hámuðu í sig
rúsínumar, sem sýnir hve auðvelt er að
kaupa sér vináttu með sætindum, en þegar
þeir höfðu tæmt úr vösunum fór ég í jakk-
ann og stóð upp.
„Ég keypti þessar rúsínur af fransósu-
kerlingunni á torginu," sagði ég með hátíð-
legri sveiflu og höfuðhneigingu. „Hún lét
þær í vasana.“
Fölva sló á andlit þeirra. Þeir þeyttust
hver um annan og seldu upp af viðbjóði.
Áfengið flæðir um æðar mínar einsog
stórstreymt fljót. Ég rís upp og bergi á
geislunum sem flæða úr bikarnum og blóð-
ið streymir þar til sjóðheitt höfuðið kraum-
ar einsog gosstöð í eldfjalli.
Tvisvar á vetri tók ég mér frí frá svall-
inu og notaði tímann til að skrifa ástkærum
föður mínum, sjálfum óðalsbóndanum á
Stóruvöllum í Ölfusi, Runólfi Jónssyni Pét-
urssonar biskups.
Ég vandaði mig við bréfaskriftirnar,
nostraði við hvem stafkrók, reifaði guð-
fræðilegar spumingar og spann upp trú-
fræðileg deiluefni, enda köfðu þessar bréfa-
skriftir mínar tilætluð áhrif.
Kjör mín bötnuðu eftir því sem árin liðu
og faðir minn vissi ekki betur en ég kæmi
heim klerklærður með embættispróf.
Heima í Ölfusinu var mér tekið með
kostum og kynjum. Á gangstíginn heim
að Stóruvöllum var breiddur rauður dreg-
ill. Ég steig af baki og gekk eftir honum,
reikull í spori.
Ég heilsaði öllum og faðmaði að mér
mitt góða fólk og var ekkert að hugsa um
af hve litlu ég hefði að státa á þá veraldar-
vísu sem ein er mælistikan á mannanna
gjörðir, því augu mín hvíldu á þeirri mann-
veru sem hvergi var að sjá og flöktu um
í leitandi spum.
Kristín, hvar var hún, stúlkan mín, svo
undrafögur og fín, með vind í hári og bros-
ið skoppandi um bæjarhlaðið, síkát og hlát-
urmild í fangi mínu?
Hennar saknaði ég sárt, en brátt fékk
ég að vita að hún var farin norður í land
til foreldra sinna, séra Ólafs á Holtalæk
Grímssonar lögmanns og Guðnýjar Páls-
dóttur Högnasonar sýsluskrifara.
Þangað höfðu foreldrar mínir sent hana,
því þeir vissu hvem hug við bámm hvort
til annars en leist illa á ráðahag okkar.
Þeir höfðu séð hvemig við stungum saman
ne§um, með æskufjör í æðum og léttleik-
ann sem þaut á milli okkar sem ást í vindi.
Kristín var að þeirra mati ekki gott
búkonuefni og samband okkar kom ekki
heim og saman við þau alvarlegu úrlausn-
arefni er mín biðu í framtíðinni.
Ég lét þó ekki á neinu bera og dvaldi
um hríð á heimaslóðum í góðu yfirlæti, tók
að mér klausturhaldarastöðuna á Kirkju-
læk og reið milli bæja mér til uppörvunar
og gleði.
En brátt gerði ég mér upp erindi norður
í land. Ég taldi mig þurfa að vitja bújarða
föður míns og kanna um leið eyfirskar
kirkjubækur, en faðir minn, Runólfur ríki,
átti bújarðir bæði á Suðurlandi og Norður-
landi.
Ég var sestur upp á hest þegar faðir
minn kom út á hlað og bað mig fyrir bréf
til séra Ólafs. Ég tók við bréfínu alvarleg-
ur í bragði þó ég glotti innra með mér. Á
fyrsta áningastað opnaði ég bréfíð og gaf
mér góðan tíma til að lesa það.
I bréfinu fór faðir minn þess á leit við
séra Ólaf að hann synjaði bónorði mínu
um hönd Kristínar færi svo að ég bæri það
upp.
Enn á ný komu bréfaskriftir mínar og
ritleikni sér í góðar þarfir. Ég eyðilagði
bréf föður míns en skrifaði annað þar sem
ég stældi rithönd hans.
I nýja bréfinu fór faðir minn þess á leit
við séra Ólaf að hann synjaði ekki bónorði
mínu um hönd Kristínar færi svo að ég
bæri það upp.
Með okkur Kristínu urðu fagnaðarfund-
ir. Við riðum um sveitir, drukkum og vorum
glöð. Þegar ég bar upp bónorð mitt veitti
séra Ólafur leyfi sitt átölulaust og við Krist-
ín giftum okkur að Hólum.
Kristín hafði verið um árabil að Stóru-
völlum með foreldrum mínum. Þegar við
komum suður að Stóruvöllum lét Kristín
skína í hringinn um leið og hún sá for-
eldra mína. „Við erum gift,“ sagði hún og
það var storkunartónn í röddinni.
Við Kristín áttum vel saman. Hveiti-
brauðsdagarnir entust þar til ég missti
klausturumboðið að Kirkjulæk. Þá fluttum
við okkur að Broddastöðum í Fljótshlíð,
eina af jörðum föður míns og þar bjuggum
við um hríð eða þar til Júlíus Sigurðsson
frá Háa-Tindi í Árnessýsiu bauð mér að
við hefðum makaskipti á jörðum.
Ég samþykkti það og Júlíus fluttist að
Broddastöðum en við Kristín að Háa-
Tindi, en þar hafði Sigurður sýslumaður,
faðir Júlíusar, látið reisa afar vandaða
kirkju.
Stoðir hennar voru úr möstrum danska
stríðsskipsins Svendborg sem strandaði á
Skeiðarársandi árið 1711 og harla digrar.
í kirkjunni var einnig mikið af útskurði
eftir Brand Jónsson snikkara.
Kristín, konan mín, var einnig góður
smiður, þó ekki sé ég að líkja henni við
Brand. Hún smíðaði mjólkurtrog og skeið-
ar, en ég lá oft í skothúsum og drap refí
sem gengu um búfjárhaga á vetrum.
Fékkst gott verð fyrir skinnin.
Eitt sinn gramdist mér þó smíðakunn-
átta konu minnar. Þá kom ég heim úr
kaupstaðarferð og hafði meðferðis brenni-
vínskvartil. Ég fór með það upp á stofu-
loft og læsti því og geymdi sjálfur lykilinn.
Þegar Kristín komst ekki í brennivínið
sótti hún smíðatól sín, tók nafar og boraði
gat upp um loftið og botn kvartilsins.
Brennivínið bunaði niður og ofan í kerald
sem hún setti undir bununa.
Síðan fór hún með keraldið inn í búr og
drakk úr því með ausu, þannig að næst
þegar ég ætlaði að fá mér hressingu greip
ég í tómt.
Nú reiddist ég konu minni. Ég gekk
rakleitt til hennar, tók rokkinn hennar og
braut hann. Þá varð Kristín æf, rauk út í
skemmu og skar öll skottin af refaskinnun-
um mínum.
Meira fór fyrir drykkjuskap en búskap.
Ég seldi jarðir föður míns hveija af ann-
arri og eyddi andvirðinu og sóaði.
Eitt sinn kom til mín greiðsla frá sýslu-
16