Alþýðublaðið - 17.12.1988, Blaðsíða 2

i >:») *.:>#
2
» .r. ‘ D'-.í t j
Laugardagur 17. desember 1988
JUmifMMB
Útgefandi: Blaö hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjóri: Ingólfur Margeirsson
Fréttastjóri: Kristján Þorvaldsson
Blaöamenn: Friðrik Þór Guðmundsson, Haukur Hóím
og Sólveig Ólafsdóttir.
Dreifingarstjóri: Þórdís Þórisdóttir
Setning og umbrot: Filmur og prent, Ármúla 38.
Prentun: Blaöaprent hf., Síðumúla 12.
Áskriftarsiminn er 681866.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakió.
SKÚLASKEIÐ
Sá sérstæöi atburöur geröist í umræöum um bráöa-
birgðarlögin á fundi efri deildar Alþingis fyrr í vikunni, aö
Skúli Alexandersson, þingmaóur Alþýðubandalagsins,
lýsti því yfir, aö hann myndi ekki greiða atkvæöi gegn van-
trauststillögu á ríkisstjórnina. Skúli lýsti því einnig yfir, aö
ríkisstjórnin gæti ekki heldur reitt sig á stuðning hans í
einstökum málum. Skýringarnar sem þingmaður Alþýðu-
bandalagsins gefur á þessu háttalagi er sú, aó Skúli
segist vera ranglega ásakaöur af sjávarútvegsráöuneytinu
um lögbrot viö meöhöndlun sjávarafla, en eins og menn
rekur minni til, var meintur ólöglegur sjávarafli hjá fyrir-
tæki þingmannsins, Jökli hf. á Hellissandi geröur uþþ-
tækur. Skúli Alexandersson áréttaði í þingræðu sinni, aö
ekkert heföi sannaó ákærur á hendur honum og enginn
fundist sem heföi staðfest þær. Hérer rétt aó minnaá, aö
samkvæmt íslensku réttarkerfi er sakborningur saklaus
uns sekt hans er sönnuö. Skúli Alexandersson getur því
litiö á sig sem saklausan mann. Þaö veröur hins vegar aö
teljast stórfuröulegt aö þingmaðurstjórnarflokks blandar
saman einkamálum sínum og útistööum viö einstakt
ráðuneyti viö stuöning sinn viö ríkisstjórnina. Einnig
mætti Sþyrja: Hvað ef meintur ólöglegur sjávarafli Jökuls
hf. reynist ólöglegur? Hefur þá þingmaóurinn í raun farið
fram á aö stuóningur hans viö ríkisstjórnina sé háöur
viöurkenningu einstakra ráðuneyta á lögbrotum? Líkt og
sakborningur telst saklaus uns sekt hans er aö fullu
sönnuö, verður ákæra sjávarútvegsráðuneytisins aö
teljast gild þangaö til annaö er sannað. Aö gera mál Jökuls
hf. á þessu stigi aö umræöu á Alþingi, og meö þeim hætti
að tengja það við vantrauststillögu á ríkisstjórninaer með
öllu óskiljanlegt og í reynd skríþaleikur einn.
Því miöur veröur þjóöin allt of oft vitni aö fáránlegum
uppákomum á Alþingi í ætt viö yfirlýsingar Skúla
Alexanderssonar þingmanns fyrr í vikunni. Minnkandi til-
trú þjóðarinnar á störfum stjórnmálamanna og hverfandi
virðing fyrir Alþingi, ásérekki síst skýringu í óvönduðum
vinnubrögðum alþingis- og stjórnmálamanna. Einkamál
alþingismanna og einstök kjördæmismál eru sett á
oddinn líkt og um stórfellda þjóöarhagsmuni væri aö
ræða og einstakir þingmenn hafa í þungum hótunum ef
þeirra hjartans mál fái ekki rétta afgreiðslu. Þannig hafa
margir stjórnarliðar misnotað aðstöðu sína — einkum ef
meirihluti ríkisstjórnar er knapþur á Alþingi — og þrýst í
gegn sínum kjördæmismálum með því aö beita þeim
mútum, að annars sé stuðningur þeirra við ríkisstjórnina
eðaeinstök stjórnarfrumvörpekki tryggur. Þettaeru ógeö-
felldar en þekktar aöferðir stjórnarliöa á Alþingi gegnum
tíðina. Þegar einstaka stjórnarlióar eru farnir að lýsa því
yfir, að þeir styöji ekki ríkisstjórnina í einstökum málum
og styöji jafnvel vantrauststillögur á ríkisstjórnina, wegna
þess aö einkamál þeirra rekast ekki þeim aó skaþi í dóms-
kerfinu, keyrir þó um þverbak.
UMRÆÐA t!
Ingólfur Margeirsson
skrifar
AF ÖRLÖGUM ÞJÓÐAR
Eg er nýkominn úr langri
ferd um Sovétríkin. Ég heim-
sótti meðal annars Eistland,
eitt þriggja Eystrasaltsríkja
sem hve mest hefur verið í
heimsfréttunum hvað varðar
þjóðernisvakningu i kjölfar
opnari umræðu og lýðræöis-
iegri vinnubragða í anda
glasnost og perestrojku.
Ég var staddur fyrir framan
bleikmáluðu þinghöllina í
gamla hverfinu í Tallinn,
höfuðborg landsins, þann 16.
hefði dottið í hug að frelsis-
vonin kæmi frá Kreml. En
svona er sagan mótsagna-
kennd og óútreiknanleg —
likt og framhald perestrojk-
unnar.
Það sem kom mér á óvart
var samstaðan. Rök forystu
Þjóðfylkingarinnar voru sjálf-
gefin; perestrojkan hvetur til
opnunar og að sannleikurinn
um fortíðina sé sagður að
fuilu. Þar með rís saga,
menning og hefðir Eistlands
úr bældri gleymsku. Þráin
n n
*■ * 1
UL . 11
51
**
II
EESTf KEfl
RIIGIKEEIEKSI
EESTI NSK
SUVERAANSEKS!
II !f r
W R? lf
\Si
*> ít
m. m »r V
Eistlendingar krefjast aukins lýðræðis og sjálfræðis fyrir framan þing-
höllina i Tallinn, höfuðborg Eistlands.
nóvember s.l. þegar þingið
samþykkti að hafna breyting-
artillögum Gorbatsjovs
Sóvetleiðtoga á stjórnarskrá
Sovétríkjanna. Tillögunum
um breytingar var hafnaö þar
eð þingheimur, líkt og Þjóð-
fylkingin og þjóðin öll, taldi
að breytingar Gorbatsjovs viö
stjórnarskrána veiktu hlut
Eistlands í Æðsta ráðinu og
minnkuðu yfirráðarétt Eist-
lendinga yfir eigin jörð. En
þingió gerði meira en að
hafna breytingartillögum
Gorbatsjovs þennan dag á tíu
stunda þingfundi sínum.
Þingið breytti einnig ákvæð-
um í stjórnarskrá Eistlands
þar sem ákveðin ákvæði
verða sjálfkrafa æðri ákvæð-
um í stjórnarskrá Sovétríkj-
anna. Þannig settu Eistlend-
ingar varnagla við hugsan-
legu forræði frá Moskvu, þótt
eftir standi að sjá hvort sá
fyrirvari haldi í raun þegar og
ef á reynir.
Ég gekk um torgið þar sem
fólk á öllum aldri hafði safn-
ast fyrir með spjöld og borða
þar sem þingið var hvatt til
að standa við hlið þjóöarinn-
ar í kröfunum um aukið lýö-
ræði og baráttu fyrir fullveldi
og sjálfræði landsins.
Eistneski fáninn blakti; blár,
hvftur og svartur, tákn um
sjálfstæði, sögu og hefðir
þessa þjáða lands sem að-
eins hefur upplifað tvo ára-
tugi frelsis á þessari öld, á
árunum 1920- 40.
Fólkið á torginu fyrir fram-
an þinghúsið var þögult og
mótmæli jsess voru kyrrlátleg
og kurteisisleg. Engu að
síður var aflið og samstaðan
sláandi; þjóðin hafði vaknað
af vetrarsvefni undanfarinna
áratuga og loks eygt leið til
sjálfstæðis f vorinu í Moskvu;
perestrojkunni. Fæstum
um sjálfstæði, sjálfræði og
yfirráð yfireigin landi fylgja
með krafti í kjölfarið.
Það sem kom mér verulega
á óvart var samstaða komm-
únistaflokks landsins og
Þjóðfylkingarinnar. Forysta
kommúnistaflokksins sem
allt frá innlimum Eistlands f
Sovétríkin 1940, hefur verið
leppstjórn í þráðum frá
Moskvu. Eistlendingar hafa
kallað forystumenn kommún-
istaflokksins og þingmenn-
ina „vél til að lyfta höndurn."
Það segir allt um álit
eistnesku þjóðarinnar á sjálf-
stæði þingsins.
En nú höfðu málin snúist
við, sögðu mér borgarbúar í
Tallinn. Forysta kommúnista-
flokksins hafði skynjað vitj-
unartfma landsins. Og þegar
Ijóst var aö það var ekki
bannað að tala um fortíðina
lengur, að þjóðernisstefna
væri ekki lengur fordæmd,
heldur allt að þvf fyrirskipun
frá ráðamönnunum í Kreml,
snerust leiðtogar Eistlands á
einni nóttu. Flestir þeirra
voru nefnilega Eistlendingar
og báru hag landsins fyrir
brjósti þótt ytri aðstæður
hefðu fengið þeim það erfiða
hlutverk að vera „vél sem lyfti
höndum.“
Vinir mínir f Eistlandi
sögðu, að forysta kommún-
istaflokksins og þingmenn-
irnir væru loksins orðnir
raunverulegir fulltrúar þjóðar-
innar.
Allar þessar hugsanir sóttu
á mig um kvöldið þegar ég
stóð við gluggann á hótelher-
berginu mínu á 21. hæð og
horfði yfir kvöldhiminn sem
grúfði sig yfir vetrarlega
höfuðborgina. Á náttborðinu
mfnu lá bók sem ég hafði
tekið með mér frá Islandi: ÚR
ELDINUM TIL ÍSLANDS, ævi-
saga Eðvalds Hinrikssonar.
Hann var einn þeirra flótta-
manna sem flúðu Eistland
upp úr síðari heimsstyrjöld.
Eðvald rak upp á íslands-
strendur, giftist fslenskri
konu og gerðist íslenskur
rfkisborgari. Eðvald, sem er
faðir fþróttamannanna Atla
og Jóhannesar Eðvaldssona,
hét upprunalega Evald Mik-
son. Saga hans er að mörgu
leyti saga Eistlands á þessari
öld.
Eðvald var knattspyrnu-
hetja, gerðist foringi í PolPol,
verndarlögreglu landsins, en
flúði út á landsbyggðina er
Rússar hernámu landiö 1940,
skömmu eftir undirritun frið-
arsamnings Sovétmenna og
Þjóðverja sem færði Moskvu
Eystrasaltsríkin. Ógnarstjórn
Sovétmanna ríkti í eitt ár. Á
þeim tíma var 6 prósent þjóð-
arinnar myrt eöa send í
þrælabúðir í Síberíu þar á
meðal fremstu menn þjóðar-
innar í hernum og stjórnmál-
um. Þegar Þjóðverjar snerust
gegn Sovétmönnum 1941 var
eitt þeirra fyrsta verk aö her-
nema Eystrasaltslöndin. Eist-
land komst nú undiryfirráð
nasista. Eðvald tók upp
gamla starfið í PolPol en
skömmu síðar reyndu Þjóð-
verjar að skjóta hann en
hann slapp við dauðann og
sat í fangelsiseinangrun á
annaó ár. Starfstíminn hjá
verndarlögreglu Eistlands
undir yfirráðum nasista átti
þó eftir að reynast Eðvald
dýr. Þegar Rússar hertóku
landið haustið 1944, flúði Eð-
vald landið í bát yfir Eystra-
salt og til Svíþjóðar. Þar voru
haldin yfir honum réttarhöld
sem meintum stríðsglæpa-
manni en hann var sýknaður
og lagðist í siglingar og hafn-
aði loks á íslandi. Reyndar
átti Eðvald eftir að þjást
áfram fyrir fortíð sína; á ís-
landi reyndu ýmsir aðilar, og
þar er þáttur Þjóðviljans Ijót-
ur, að sverta hinn nýja íslend-
ing og saka hann um múg-
morð og stríðsglæpi. Sá kafli
bókarinnar hlýtur að vera erf-
ið lesning hverjum íslending
í dag.
Grimmdarverk Sovétmanna
héldu áfram í Eistlandi í
stríðslok og að stríði loknu.
Eistlendingar voru fluttir
nauðungaflutningum úr landi
en Rússar fluttir inn I landið,
eistnesk tunga var látin víkja
fyrir rússnesku, þjóðfáninn
bannaður og sömuleiðis
þjóðsöngvar og hefðbundin
menning landsins og landið
arðrænt, m.a. með umfangs-
mikilli auðlindanýtingu í
þágu Sovétríkjanna.
Menn mótast af slíkri lífs-
reynslu. Þjóðir mótast af slik-
um örlögum. Ég skil vel
beiskju Eðvalds Hinrikssonar
og dómhörku sem stundum
örlar á í bókinni. Annað væri
óeðlilegt.
Og kannski þarna, við hót-
elgluggann í Tallinn með bók
Eðvalds á náttborðinu, varð
mér Ijóst þessi firnakraftur
sem vaknað hefur úr dvala og
brotist fram í eistnesku þjóð-
inni. Beiskja, en framar öllu
von, bjartsýni og trú á fram-
tíðina.
Næsta dag keypti ég mér
silfurnælu í fánalitum Eist-
lands. Ég bar hana í jakka-
borð.iniu sem eftir var ferð-
arinnar i Sovétríkjunum.