Alþýðublaðið - 17.12.1988, Blaðsíða 7

7
88GT iðdmtííðb ÁT íuQeb'iSv'Lic
i
Laugardagur 17. desember 1988
Býr Islendingur hér?
Minningar Leifs Muiier.
Garðar Sverrisson skráði.
255 blaðsíður.
Iðunn.
Verð: 2.680 kr.
Meðal verka minna í nýja starf-
inu var að þvo upp matarskálar og
hjálpa sjúklingum á klósett. Og án
þess að hafa nokkra kunnáttu til
var ég látinn aðstoða við að búa um
sár, sum stór og ljót. Oft þurfti að
hreins út ígerðir og voru menn þá
skornir og sárunum haldið opnum
á meðan gröfturinn var að hreinsast
út. Mér er sérstaklega minnisstæð-
ur þýskur fangi sem Brauer hét og
skorinn var sjö skurði í handiegginn
og fimm í handarbakið. Skurðun-
um átti öllum að halda opnum og
settum við bara umbúðir um þá.
Einn morguninn kom ég að Bráuer
þar sem hann lá í blóði sínu og gat
ekki komið upp orði. Umbúóirnar
höfðu þá rifnað og blóðið fossað
um allt rúm. Bráuer missti mikið
blóð og var lengi að jafna sig. Þegar
okkur virtist hann loks á góðum
batavegi reyndist nauðsynlegt að
í DAUÐABÚÐUM
NASISTA
taka af honum alla höndina. Eftir
þá aðgerð voru ekki lengur not fyrir
Bráuer í Sachsenhausen og var
hann því sendur á Transport, en
það fannst Þjóðverjum þægilegasta
aðferðin til að láta menn hverfa.
Fjölskyldur þeirra fengu þá senda
dánartilkynningu sem á stóð: „Lést
i flutningum.“
í hverri viku lést fjöldinn allur af
sjúklingum og aldrei leið svo dagur
að ekki gæfu einhverjir upp önd-
ina. Langoftast urðum við sjálfir að
meta það hvenær samfangar okkar
voru látnir, hvenær óhætt væri að
rýma rúm þeirra fyrir nýjum sjúkl-
ingum sem lágu veikir á víð og dreif
í öllum bröggum. Blochfuhrer,
venjulegur SS-maður, lagði mat á
það hversu alvarleg veikindi fang-
anna væru og hvort ástæða væri til
að flytja þá á Revier eða Schonung.
Það var algerlega á valdi þessara
manna hvort aivarlega veikir sjúkl-
ingar komust undir læknishendur
þótt þeir hefðu enga þekkingu til að
skera úr um það hverjir voru haldn-
ir alvarlegum sjúkdómum og hverj-
ir ekki. Þar við bættist að þeim var
það ekkert kappsmál að greina
sjúklinga rétt. Þvert á móti hentu
þeir bara gaman af mistökum sín-
um sem voru ófá og kostuðu marg-
an manninn lífið.
Þegar við vorum búnir að fjar-
lægja líkin úr kojunum ók einn
okkar þeim burt á sérstakri lík-
kerru. Sá sem hafði það starf með
höndum var fluttur til og settur í
eitthvað annað fáeinum dögum eft-
ir að ég byrjaði. Kom það þá í minn
hlut að aka líkunutn burt á kerr-
unni. Mér var sagt að ég ætti að
flytja þau niður í líkkjallara sem
væri þarna skammt frá. Þetta verk-
efni lagðist illa í mig. Á leiðinni sem
likunum var ekið um voru yfirleitt
margir á ferli. í þau skipti sem ég
hafði orðið vitni að llutningunum
fannst mér nöturlegt að sjá líkin
hanga á kerrunni. Og nú átti ég
sjálfur að drösla þeim þarna á milli
fyrir allra augum. Mér féll þetta
mjög illa en vogaði mér ekki að
segja eitt einasta orð af ótta við að
verða þá sendur aftur í skurðinn. Ég
vildi mikið til vinna að losna við
það.
Þótt líkin væru sjaldnast meira
en fjörtíu til fimmtíu kíló átti ég
fullt í fangi með að lyfta þeim upp
á kerruna því sjálfur var ég komin
niður fyrir sextíu kíló og þreklaus
eins og gamalmenni. Á árinu sem
nú var senn liðið frá því Gestapó
svipti mig frelsi hafðiég reynt meira
og orðið fyrir meiri vonbrigðum en
ég hafði nokkurn tíma trúað að
ætti fyrir mér að liggja. Heima í
Reykjavík vár ég einn af þeim
drengjum sem fæstum hefði komið
til hugar að þyrftu mikið að hafa
fyrir lífi sínu. Sumarvinna á sild var
ekki mikið fyrir drengi eins og mig
sem áttu að feta i fótspor feðra
sinna og verða virðulegir kaup-
menn. Mér fannst að foreldrar min-
ir hefðu gert mikil mistök með því
að láta mig ekki kynnast lífinu að-
eins betur áður en ég hélt út í heim,
að minnsta kosti hefðu þau getað
leyft mér að fara í sveit, hugsaði ég.
En hvernig gátu þau gert sér í hug-
arlund að sonur þeirra ætti el'tir að
lenda í raunum eius og þeini sem nú
tóku við?
Niður i líkkjallarann lágu tröpp-
ur ogaflíðandi braut fyrir kerruna.
Á leiðinni niður veittist mér alltal’
erfitt að halda í við kerruna, sér-
staklega þegar þyngri líkin héngu á
henni. Þá var ég oft að því kominn
að tnissa hana úr höndunum. Að-
koman niðri i kjallaranum var svo
hryllileg að ég mun aldrei fá með
orðum lýst þeim tilfinningum sem
um mig fóru þegar ég kom þangað
fyrst. Á gólfinu lágu likin tugum
saman í tveimur hrúgum. Nýjum
líkum mátti ég aðeins sturta í aðra
hrúguna þvi í hinni voru eingöngu
þau lík sem búið var aö draga úr all-
ar viðgerðar tennur — stíftennur,
plómur og gull. Að því verki unnu
langar l'yrir tvölaldan súpu-
skammt. Yfirumsjón með starlinu
hafði þýskur tannlæknir, Hermann
Pook, sem allat gölur siöan helur
verið viðurkenndur tannlæknir í
Vestur-Þýskalandi og var það síðasl
þegarég vissi. Pook fékk föngunum
venjulega naglbita til starfsins og
urðu þeir að taka ofarlega á gómun-
um til aö brjóta örugglega engar
tennur. Fyrir bragðið var allt á l'loti
í blóði og rann lyktin af því saman
við dauninn af líkunum.
Þetta haust fannst mér ég kom-
inn óraveg Irá uppruna mínum og
þeirri mynd sem ég hafði gerl mér
af lyrstu manndómsárunum. Von-
brigðin voru ylirþyrmandi. Mér
fannst líf mitt hafa snúist upp i al-
gera martröð. Ég fann að héðan í
frá yrði ég aldrei aftur sami grun-
lausi drengurinn. Til þess hafði ég
reynt of mikið. Allt of mikið.
„Nýjum líkum mátti
ég aðeins sturta í aðra
hrúguna því í hinni
voru eingöngu þau lík
sem búið var að
draga úr allar við-
gerðar tennur... “
A vegum úti
Jack Kerouac
Ólafur Gunnarsson þýddi
284 biaðsiður
Mál og menning
Verð: 2.675 kr.
Kvöld eitt þegar Dean hafði verið
í mat hjá mér, hann var þá búinn að
ná sér í bílageymsludjobbið í New
York, þá hallaði hann sér yfir öxlina
á mér, þegar ég var að hamast við
að vélrita, og sagði: „Svona maður,
stelpurnar láta ekki biða eftir sér,
drífum okkur.“
Ég sagði: „Bíddu nú við, ég verð
tilbúinn um leið og ég hef lokið
þessum kafla,“ og það var einn
besti kafli bókarinnar. Ég klæddi
mig í hvelli og við þutum til New
York að kíkja á nokkrar konur. Við
espuðum hvor annan upp í strætó í
dularfullu fosfórskini Lincoln-
ganganna, við hölluðumst patandi
hvor að öðrum og góluðum og töl-
uðum æstir saman, ég var farinn að
smitast af Dean. Hann var bara
unglingur og gífurlega. spenntur
yfir Iífinu, og þó hann væri loddari,
þá var hann bara að plata vegna
BOKMENNTIR
,BEAT'- KYNSLÓDARINNAR
þess að hann vildi finna til og kynn-
ast fólki sem annars hefði ekki
nennt að veita honum eftirtekt.
Hann var að plata mig og ég var
með það á hreinu (fæði og hús-
næði, og hvernig á ég að „fara að
því að skrifa“ o.s.frv.) og hann vissi
að ég var með þetta á hreinu (þetta
hefur ætíð verið undirstaðan undir
vináttu okkar) en mér var alveg
sama, það fór vel á með okkur, ekk-
ert þras, engar kröfur, við gengum á
tánum hvor í kringum annan eins
og ofsa ástfangnir nýir vinir. Ég var
sennilega farinn að læra meira af
honum en hann af mér. Um það
sem ég var að setja saman hafði
hann þetta að segja: „Haltu áfram,
allt sem þú gerir er svo sannarlega
mikilfenglegt." Hann stóð fyrir aft-
an mig á meðan ég var að semja
sögur og æpti: „Já! Svona á það að
vera!“ „Vá! Það var lagið!" og
„Guð minn góður!" Hann þerraði
sig í framan með vasaklút.
„Heyrðu, það er svo margt sem
hægt er að gera, svo margt sem
hægt er að skrifa um! Það er rétt
svo maður viti hvar best er að byrja
og alls ekki að láta hanka sig á tísk-
unni og fá á heilann alls konar bók-
menntadellur og stífna upp af mál-
fræðiskrekk . . . Það var rétt vinur,
þetta líkar mér.“ Og ég sá dýrlega
eldingu blossa af æsingi hans og
sýn á lífið, hann sagði mér frá henni
með slíkum orðaflaumi að fólk i
strætisvagninum leit urn öxl til að
skoða þennan „yfir sig æsta bjálfa“.
Fyrir vestan hafði hann dvalið einn
hluta ævi sinnar á billanum, annan
t steininum og þann þriðja á bóka-
safninu. Hann hafði sést trylla nið-
ur freðnar götur, berhöfðaður og
með bækur undir hendinni að fara
á billann eða klífa tré til að komast
á háaloftið til vina og kunningja,
þar sem hann lét dagana líða við
lestur og lá í leynum fyrir löggunni.
Við fórum til New York, ég man
ekki hvað var málið, tvær svartar
stelpur, þar var engar stelpur að
hafa, þær áttu að hitta hann á kaffi-
teríu en létu ekki sjá sig. Við fórum
í bílageymsluna þar sem hann
þurfti eitt og annað að dudda,
skipta um föt í skúrnum og nostra
dálítið við útlitið og svoleiðis fram-
an við sprunginn spegil, síðan lögð-
um við í hann. Þetta kvöld hitti
Dean Carló Marx. Það gerðist óg-
urlegur hlutur þegar Dean hitti
Carló Marx. Þeir eru báðir skarpir
í betra lagi og kunnu strax vel hvor
við annan. Tvö stingandi augu litu i
önnur tvö stingandi, hinn heilagi
loddari með hinn Ijómandi huga,
og hinn sorgmæddModdari með
Ijóðræna hugann sinn myrka, en
slíkur er Carló Marx. Frá þeirri
stundu sá ég Dean örsjaldan, og ég
var dálítið sár þess vegna. Lífsorka
þeirra féll hvor að annarri, ég var
sveitalubbi í samanburði, ntér tókst
ekki að fylgjast með þeim. Öll sú
tryllta h®igiða sem síðar átti eftir
að verða var þá að hcfjast. Þá
hrærðust allir mínir félagar og það
sem eftir stóð af fjölskyldu minni í
einn stóran sandbyl yfir nóttinni í
Ameríku. Carló sagði frá gamla
góða Bull-Lee, Elmer Hassel og
Jane Lee í Texas að rækta stuð,
Hassel á Rikerseyju, Jane skjögraði
til og frá um Times Square í amleta-
mínrúsi með litla barnið sitt i lang-
inu og hafnaði á Bellevue. Og Dean
sagði Carló Irá fólki lyrir vestan
sem við vissum engin deili á, eins og
til að mynda Tornmy Snark, bægi-
fótsblóðsugunni á billanum scm
var finn spilamaður og hálfhcilagur
hommi. Hann sagði frá Ray John-
son og stóra Ed-Dunkel, leiklélög-
um og kunningjum af bisanum,
óteljandi stelpum og kynsukkveisl-
um og klámmyndum, hann sagði
frá ævintýrum og konum þeim og
körlum sem hann dáði. Þeir brun-
uðu saman niður göturnar og nutu
allra skapaðra hluta fullir af ofsa
æskunnar, allt þetta varð síðar svo
raunalegt og meðvitað og innan-
tómt. En á þeim tíma dönsuðu þeir
niður göturnar eins og fígúrur, og
ég skrölti á eftir, en þannig hef ég
allt mitt lif elt fólk sem ég hef áhuga
á, því eina fólkið sem mér hentar
eru þeir trylltu, þeir sem eru trylltir
að lifa, trylltir að tala, trylltir að
öðlast náð, trylltir í allt á sömu
stundu, þeir sem aldrei geispa eða
segja eitthvað þreytt, heldur loga,
loga, loga, sem himnesk hágul Jók-
erblys að springa eins og kóngulær
yfir stjörnum himinsins, og í hvolf-
inu sérðu blátt ljós sundra og allir
segja: „Ó, ó, ó.“
Hvaða nöfn voru slíkum ungmenn-
um gefin í Þýskalandi Goethes? Þar
sem hann langaði svo ofsalega að
læra að skrifa líkt og Carló, þá
gerðist það eins og skot að Dean
hljóp í hann með þeirri hjartans
einlægni, sem aðeins loddara getur
prýtt: „En Carló, leyfðu mér nú að-
eins að tala, það sem ég á við
er . . .“ Ég sá þeim ekki bregða lyr-
ir í alll að tvær vikur á meðan þeir
njörvuðu niður samband sitt í olsa-
fengið tal sólarhringinn gjörvallan.
„Við fórum til New
York, ég man ekki
hvað var málið, tvœr
svartar stelpur, þar
var engar stelpur að
hafa, þær áttu að
hitta hann á kaffi-
teríu en létu ekki sjá
Sig. *•