Alþýðublaðið - 17.12.1988, Blaðsíða 12

12
♦ > i >
Laugardagur 17. desember 1988
' ♦ * < > * *
HINN FRJALSI
MUNNSÖFNUÐUR
Svarti sauðurinn.
Séra Gunnar Björnsson og
munnsöfnuðurinn.
211 blaðsíður.
Tákn.
Verð:
Ég fór drengur með pabba niður í
Dómkirkju. Við sátum uppi á lofti
og ég horfði hugfanginn á mjög
errilega konu í kirkjukórnum. Hún
var alveg stórmyndarleg. Og hún
söng þannig, að undirhakan á
henni skalf í söngnum. Hún hafði
svona gott víbrató.
Á sokkabandsárum mínum var
ég oft beðinn að spila á selló við
jarðarfarir. Þá var fjalimyndarlega
konan líka að syngja. En nú heyrði
ég ekki betur en það væri kominn
þessi sami skjálfti í allan kórinn. Og
flutningurinn á jarðarfarasálmun-
um var eitthvað svo dökkur, ívið
bældur og titrandi, að mér fannst,
óforskömmuðum slöttólfi ofanúr
guðfræðideild, að ef einhver guð-
fræði byggi að baki þessari túlkun,
þá væri það að minnsta kosti röng
guðfræði.
Mörgum árum seinna hefi ég
skipt um hlutverk. Égstend hempu-
klæddur við gafl á líkkistu ungs
manns. Það er hvítur vetrardagur.
Brimskaflar við snævi þakta
strönd. Krúnk í hrafni. Það er lítil
byggð við ysta haf að jarða einn af
sínum efnilegu sonum. Kirkjukór-
inn stendur uppi á söngloftinu í
kringum organistann. Það er móða
á rúðunum i þéttsetinni kirkjunni.
Við þekktum öll hinn látna. Og við
tökum öll þátt í sorginni. Við erum
að fylgja kærum vini til grafar. Hér
er engin tilgerð, af því að þess þarf
ekki með. Athöfnin er látlaus og
eðlileg. Söngurinn einlægur — og
það var kóræfing í gærkvöidi.
Þegar einhver í söfnuðinum deyr,
hjálpumst við öll að, svo að útför
hans megi gerð virðulega. Prestur-
inntalar, kirkjukórinnsyngur. Lög-
reglubílnum er breytt í líkbíl. Strák-'
arnir hjá hreppnum taka gröfina.
Við vitum öll hvar við höfum hvert
annað. Það er ekkert að óttast.
Svona var þetta líka í Reykjavík
hér áður fyrr. En þáð er orðið langt
síðan. Og það gerist margt á langri
leið.
í mars 1983 var útför í Fríkirkj-
unni, sem ekki er i frásögur færandi
sérstaklega. En svo vildi til, að að-
standendur óskuðu eftir söng kórs,
sem oft syngur við jarðarfarir í
Dómkirkjunni. Að sjálfsögðu var
orðið við þeirri ósk. Nokkru síðar
jarðsöng ég tvisvar í Fossvogs-
kirkju. I hvorugt skiptið báru syrgj-
endur fram óskir um sérstakan kór.
Mér varð því á að boða þennan
sama kór úr Dómkirkjunni til þess-
ara athafna beggja. Og var svo blá-
eygur að halda, að það gæti gengið
hávaðalaust. En ég átti eftir að
komast að öðru — og það heldur
betur!
Ástvinir hinna látnu voru að vísu
ánægðir. En þetta athæfi mitt var
kært til formanns Fríkirkjusafnað-
arins. Hverjir í ósköpunum báru
fram þá kæru? Jú, það voru nokkr-
ar manneskjur, sem sungu í þeim
kór Reykjavíkur og nágrennis, sem
haft hefur af því fulla atvinnu árum
saman að syngja við jarðarfarir.
Það mun hafa fylgt ákærunni, að
fengi þessi sami kór ekki útfarasöng
í Fríkirkjunni, þá mundi fara að
sneiðast um söngkrafta í þeirri
kirkju ásunnudögum í framtíðinni.
Nú var sem sagt kominn nýr frí-
kirkjuprestur. Og það var víst snar-
vitlaus maður. Ógurlegur geðhund-
ur, ráðríkur og yfirgangssamur. Og
það stóð ekki á verksummerkjum.
Að dirfast að útvega annan söng en
þann, sem alltaf hafði verið áður.
Var ekki hér verið að ganga freklega
á rétt þess kórs, sem lítur á sig sem
sjálfskipaðan til þess að syngja við
mikinn meiri hluta allra þeirra út-
fara, sem fara fram í Reykjavík og
nágrenni? Ja, það var víst ekki of-
sögum sagt af þessum gjörómögu-
lega presti. Maðurinn var greinilega
ekki starfi sínu vaxinn!!
Malotte heitir tónskáld, amerískt
að ég held. Malotte þessi hefur sam-
ið lag við bænina, sem frelsarinn
kenndi, Faðirvorið. Þetta lag hefur
hlotið gríðariegar vinsældir á ís-
landi og verið flutt í seinni tíð við
fjölda jarðarfara.
Því var fljótlega komið á flot í
Reykjavík, að lag þetta væri ekki
fullsæmt af flutningnum, nema kór
sá syngi, er mest umsvif hefur haft
á sviði útfarasöngs á suðvestur-
horni landsins um langt árabil.
Þessu trúðu margir, enda alkunna,
að sé vitleysan endurtekin nógu oft,
þá endar með því að menn neita að
hafa nokkuð fyrir satt nema hana.
Það er að vísu mikill misskilning-
ur, að enginn nema þessi marg-
nefndi kór geti sungið Faðirvorið.
En sú vitneskja breiddist út um land
allt, að væri óskað eftir þessu lagi'
við útför, yrði undir öllum kring-
umstæðum að tilkalla kórinn góða.
Þetta varð til þess, að mönnum
þótti engin jarðarför verulega flott,
nema tryggt væri að þessi kór feng-
ist til þess að syngja. Með tímanum
mátti það svo heita hending, ef aðr-
ir kórar fengu að koma nærri útför-
um fína fólksins.
Dökki tónninn, bældi söngurinn
og skjálftinn mikli höfðu orðið of-
aná í tónlistarsmekk íslendinga.
„Ástvinir hinna látnu
voru að vísu ánægðir.
En þetta athæfi mitt
var kœrt til formanns
Fríkirkjusafnaðarins.
Hverjir í ósköpunum
báru fram þá kœru?“
jlfflsm TONI MORRISON j.
ASTKÆR
PVtlTZER-VEROlAVNlN 1988
Ástkœr.
Toni Morrison.
Útfur Hjörvar þýddi.
251 blaðsíða.
Forlagið.
Verð: 2.575 kr.
Þegar reiðmennirnir fjórir komu
— skólakennari, annar bróðurson-
urinn, þrælaveiðari og lögreglu-
stjórinn — var svo hljótt í húsinu
við Bluestone Road, að þeir héldu
að þeir hefðu orðið of seinir. Þrír
þeirra stigu af baki, en einnn sat
kyrr í hnakknum með riffilinn til-
búinn og renndi augunum til vinstri
ög hægri við húsið, vegna þess að
það-var eins líklegt að strokumað-
urinn reyndi að skjótast í burt. Þó
að stundum værir ekki að vita nema
þeir fyndust einhverstaðar saman-
hnipraðir: undir gólffjölum, í búr-
inu, einu sinni í reykháf. Og þá var
jafnvei farið með gát, vegna þess að
þeir stilltustu, þeir sem dregnir
höfðu verið upp úr eplapressu, ofan
af hlöðulofti, eða, í þetta eina
skipti, niður úr reykháfi, kunnu að
fylgja þægir með smástund. Þegar
þeir höfðu verið gripnir svo að
segja glóðvolgir, virtust þeir viður-
kenna að tilgangslaust væri að
reyna að snúa á hvítan mann og
voniaust að komast undan riffli.
Brostu jafnvel eins og barn, sem er
gripið með hendina ofan í sultu-
krukkunni, og þegar reipið var tek-
ið fram til að binda þá gátu menn
ekki einu sinni verið vissir. Negrinn,
sem hengdi haus með smá sultubros
á vör, gat allt í einu rekið upp öskur
ÞRÆLAHALD OG ANAUÐ
eins og naut eða eitthvað, og tekið
upp á ótrúlegustu hlutum. Gripið í
endann á riffilhlaupinu, kastað sér
á manninn, sem hélt á honum —
hvað sem var. Svo að maður varð að
víkja til hliðar og láta annan um að
binda hann. Að öðrum kosti endaði
það með því að maður drap það
sem manni var borgað fyrir að ná
lifandi. Ólíkt því sem var með
slöngu eða björn, var engin fjárvon
í að flá dauðan negra, og dauður
var hann ekki þyngdar sinnar virði
í peningum.
Sex eða sjö svertingjar komu
gangandi upp veginn að húsinu:
Tveir drengir á vinstri hönd þræla-
veiðarans og nokkrar konur á
hægri hönd hans. Hann benti þeim
með rifflinum að stansa og þau
námu staðar þar sem þau voru.
Bróðursonurinn kom aftur frá því
að gægjast inn í húsið, og eftir að
hafa lagt fingur á varir sér til merkis
um þögn, benti hann með þumal-
fingrinum til að láta vita að það sem
þeir væru að leita að væri á bak við
húsið. Þá fór þrælaveiðarinn af
baki og slóst í hóp með hinum.
Skólakennari og bróðursonurinn
fóru að vinstri hlið hússins, hann og
lögreglustjórinn að þeirri hægri.
Gamall og geggjaður negri stóð við
viðarhlaðann. Það mátti strax
heyra að hann var geggjaður vegna
þess að hann gaf frá sér hljóð líkust
lágværu kattarmjálmi. Á að giska
tólf metrum fyrir aftan þesfinan
negra var annar — kona með blóm
í hattinum. Að líkindum geggjuð
líka, vegna þess að hús stóð graf-
kyrr — en veifaði höndunum eins
og hún væri að banda frá sér
kóngullóarvef. Þau störðu þó bæði
á sama stað — skýli. Bróðursonur-
inn gekk að gamla negranum og tók
af honum öxina. Síðan gengu þeir
allir að skýlinu.
Inni í skýlinu blæddi tveimur
drengjum í sagið og forina við fæt-
ur negrakonu, sem hélt alblóðugu
barni við brjóst sér með annarri
hendi og kornabarni upp á fótun-
um með hinni. Hún leit ekki við
þeim, sveiflaði bara kornabarninu
að plankaþilinu, hitti ekki og var að
gera aðra tilraun þegar gamli negr-
inn hljóp, enn mjálmandi, skyndi-
Iega og óvænt — á þeirri örskots-
stund sem mennirnir störðu á það
sem var að sjá — inn um dyrnar að
baki þeim og þreif barnið rétt i því
að móðirin var að sveifla því í þilið.
Þeim varð strax Ijóst, einkum
skólakennara, að hér var ekkert að
heimta. Króarnir þrír (nú fjórir —
vegna þess að hún hafði átt von á
einu þegar hún strauk) sem þeir
höfðu vonað að væru á Iífi og nógu
vel á sig komnir til að fara með aft-
ur til Kentucky, fara með aftur til
baka og ala almennilega upp til að
vinna þau verk sem voru svo aðkall-
andi á Sælustað, voru það ekki.
Tveir lágu opineygir í saginu, þriðja
fossblæddi yfir þá sem mestu skipti
— konuna sem skólakennari hafði
gortað af, þá sem hann sagði að
gerði ágætt blek, fjandi góða súpu,
straujaði flibbana hans eins og
hann vildi hafa þá, auk þess að eiga
eftir að vera tíu ár í barneign. En nú
var hún orðin vitlaus vegna mis-
þyrminga annars bróðursonarins,
sem hafði ofboðið henni með bar-
smíðum svo að hún strauk burt.
Skólakennari hafði ávítað bróður-
soninn og beðið hann um að hug-
leiða — bara hugleiða — hvernig
hesturinn hans mundi bregðast við
ef hann væri barinn meira en þyrfti
til að venja hann. Eða Chipper, eða
Samson. Hugsaðu þér ef maður
misþyrmdi hundunum þannig. Það
væri aldrei hægt að treysta þeim
framar í skóginum eða neinstaðar.
Maður væri kannski að gefa þeim
að éta, rétti fram bita af kanínu-
kjöti, og skepnurnar breyttust aftur.
í villidýr — bitu í höndina á manni
og stykkju burt. Því hafði hann
hengt þessum bróðursyni með því
að leyfa honum ekki að fara með á
þrælaveiðarnar. Lét hann verða eft-
ir, gefa skepnunum, elda ofan í
sjálfan sig, elda ofan í Lillian, ann-
ast uppskeruna. Sjá hvernig honum
félli það, sjá hvað gerðist þegar
maður misþyrmdi skepnum, sem
Guð hafði falið í umsjá manns —
hvaða vandræði það leiddi af sér,
og hvaða missi. Nú voru þau öll
töpuð. Fimm. Hann gæti heimtað
barnið sem barðist um í fanginu á
gamla, mjálmandi manninum, en
hver ætti að annast hana? Því að
konan — það var eitthvað að henni.
Hún horfði á hann núna, og ef hinn
bróðursonur hans gæti séð það
augnaráð mundi það ábyggilega
verða honum góð lexía: Maður get-
ur einfaldlega ekki misþyrmt
skepnum og vænst góðs árangurs.
Bróðursonurinn, sá sem hafði
sogið úr henni mjólkina á meðan
hinn hélt henni niðri, vissi ekki að
hann skalf. Frændi hans hafði tekið
honum vara við slíkum veikleika,
en það virtist ekki hafa haft tilætl-
uð áhrif. Af hverju skyldi hún haga
sér svona? Af því að hún hafði verið
barin? Fjandinn eigi það. Hann
hafði ótal sinnum verið barinn, og
hann var hvítur. Einu sinni hafði
það verið svo sárt, og hann orðið
svo illur, að hann hafði mölvað
brunnskjóluna. í annað skipti
hafði hann látið það bitna á Sam-
son — fleygði bara í hann nokkrum
steinum. En engar barsmíðar höfðu
gert hann . . . ég á við, hann hefði
aldrei . . . Hvers vegna gerði hún
þetta? Og að þessu spurði hann lög-
reglustjórann, sem stóð þarna jafn
furðu lostinn og þeir hinir, en skalf
ekki. Hann kyngdi aftur og aftur
með erfiðismunum. Hvers vegna
skyldi hún láta svona?
Lögreglustjórinn sneri sér við og
sagði síðan við hina þrjá: „Það er
best að þið farið. Mér sýnist að ykk-
ar verki sé lokið. Mitt er að hefj-
ast.“
Skólakennarinn sló hattinum
sínum á lærið og spýtti áður en
hann yfirgaf eldiviðarskýlið. Bróð-
ursonurinn og þrælaveiðarinn
hörfuðu út með honum. Þeir litú
ekki á konuna í piparplöntubeðun-
um, með blómið í hattinum. Og
þeir litu ekki á um það bil sjö andlit,
sem höfðu þokað sér nær þrátt fyrir
riffil þrælaveiðarans. Þeir höfðu
fengið nóg af negraaugum. Opnum
augum smá negradrengja í saginu,
augum iítillar negrastelpu, sem
störðu milli votra fingranna sem
héldu um andlit henni svo að höf-
uðið féll ekki af, samankreist augu
grátandi negrakróa í fanginu á
gamla negranum, sem rifaði aðeins
í augun á þar sem hann rýndi niður
á fætur sér. En verst var negrakon-
an, sem ekki virtist hafa nein augu.
Þar sem hvítan í þeim var horfin, og
þar sem þau voru samlit húð henn-
ar, virtist hún vera blind.
Þeir leystu múldýrið, sem þeir
höfðu fengið Iánað til að bera
strokukonuna aftur þangað sem
hún átti að vera, frá hesti skóla-
kennara og bundu það við girðing-
una. Síðan létu þeir brokka úr
hlaði, með sólina beint í hvirfilinn,
og skildu lögreglustjórann eftir hjá
bölvaðasta negrahyski, sem þeir
höfðu nokkurn tíma séð. Og bar
allt vitni um til hvers það leiddi að
veita smáfrelsi, svokallað, fólki sem
þurfti að annast og leiðbeina í smáu
og stóru til að forða því frá þeirri
villimennsku sem það kaus.
„Hvers vegna gerði
hún þetta? Og að
þessu spurði hann
lögreglustjórann, sem
stóð þarna jafn furðu
lostinn og þeir hinir,
en skalf ekki. Hann
kyngdi aftur og aftur
með erfiðismunum.
Hvers vegna skyldi
hún láta svona?“