Alþýðublaðið - 17.12.1988, Blaðsíða 11

Laugardagur 17. desember 1988
11
Skuggabox.
Þórarinn Eldjárn.
173 blaðsíður.
Gullbringa.
Verð:
Hann hafði fundið sér lítið og
þægilegt borð úti í horni og sat nú
þar og var byrjaður að líta í kring-
um sig í lævísu hálfrökkrinu. Svo
virtist sem hann væri með þeim
fyrstu á vettvang, en smám saman
fór fleira fólk að tínast að. Hann
þekkti ekki sálu og enginn þekkti
hann, fólkið sveif fram hjá honum,
ýmist blátt eða rautt, en raunar var
þessi merking algjörlega óþörf og
ekkert annað en móðgun við erfða-
eiginleika ættarinnar. Hið eina og
sanna sameiningartákn ættarinnar
var nefnilega hreint ekkert dautt
merki eða mynd heldur af holdi og
blóði, og beini. Það var skúffan.
Kjögxskúffan fræga leynir sér
ekki á nokkrum manni sem hana
ber. Kort lét augun líða yfir salinn.
Og sjá, hér og hvar voru að myndast
eins og heilu skúffusamstæðurnar,
hver og ein skúffa eins og lítil eftir-
mynd af hinni frægu þjóðsagna-
ÍláfJftiiÓMii
Markaðstorg guðanna.
Ólafur Jóhann Ólafsson.
250 blaðsíður.
Vaka-Helgafell.
Verð: 2.480 kr.
Ég er sá sem ræður.
Ég er sá sem hefur völdin.
Þegar ég skipa ykkur fyrir, þá
hlýðið þið.
Þegar ég rétti úr vísifingri, teygi
fram handlegginn og segi: stökkvið,
þá stökkvið þið.
Þegar ég segi skríðið, þá skríðið
þið.
Því mitt er ríkið, mátturinn og
dýrðin.
Umfram allt: mátturinn.“
Sá sem tók við rekstri fyrirtækis-
ins af honum hefði ekki kunnað að
stjórna fólki, sagði dr. Gandí.
Hann hefði skipað þvi fyrir eins og
hundum i stað þess að vinna með
því. Ekki skilið mannlegt eðli, ekki
borið neina virðingu fyrir margliðu
tilfinninganna, einatt gefið í skyn,
að hann væri yfir starfsfólk sitt haf-
inn.
„Enda fór það á hausinn nokkr-
um mánuðum eftir að ég hætti.
Hrundi eins og spilaborg. í minni
fjölskyldu höfum við alltaf haft
gott lag á að vinna með fólki. Alltaf
MALATFERLIS
FRÆÐINGURINN
KORT KJÖGX
skúffu faktors Sorens Kjögx. Lýs-
ingarnar á þeirri skúffu voru reynd-
ar svo ævintýralegar að ef menn
reyndu að sjá fyrir sér ættföðurinn
í huganum varð útkoman alltaf
miklu Iíkari pelíkana en manni.
Skúffa faktors var því löngu orð-
in að hugmynd. Hún var frum-
skúffan eina sem allar seinni skúff-
ur voru aðeins ófullkomnar eftir-
myndir af og reyndu í sífellu að
nálgast.
Kort Iét augun renna um salinn.
Hvar sem skúffu gat að líta brást
ekki að blátt merki blasti við á boð-
ungi eða í barmi. Ættanna kynlega
bland hafði að sönnu skekist saman
í ótrúlega fjölbreytilegum tilbrigð-
um í þessum kynstofni sem þarna
var saman kominn með aðstoðar-
fólki sínu til að minnast upphafs^
ins, en gegnum hverja raun, gegn-
um sérhvern frumskóg erfðaeigin-
leika á hverri tíð hafði skúffan
skákað sér. Tengdafólkið skar sig úr
með skúffuleysi sínu og varð von
bráðar ófrítt þarna á þessum stað,
svo mjög normi firrt, svona af-
sleppt og snubbótt niður um sig í
framan, óverðugt og illa gert með
merkið í barminum blóðrautt af
skömm.
Fólk tíndist áfram inn, en týndist
í gímaldinu. Ungur maður skúffu-
laus sat uppi á sviði og lék læpulega
músík á mikla samstæðu tveim
hangandi höndum. í miðju lagi
stóð hann skyndilega upp og fór að
dytta að snúrum og hljóðnemum á
sviðinu. Hljóðfærið hélt áfram
leiknum eins og ekkert hefði í skor-
ist.
Dagskrá niðjamótsins lá á borð-
inu hjá Kort:
„í tilefni af útkomu bókarinnar
Kjögxætt eftir Jón Árnason boðar
Ætttækni h/f til niðjamóts á Víða-
vangi hinn 24. þessa mánaðar kl.
20/30. Dagskrá verður sem hér seg-
ir:
1) Framkvæmdastjóri Ætttækni
h/f, Jón Sveinsson, Nonni flytur
ávarp.
2) Kvartettsöngur. Þröstur
Kjögx og félagar taka lagið.
3) Stofnun Sorens Kjogx. B.
Kjögx, skáld, gerir grein fyrir hús-
málinu.“
★
Kort sá að hann yrði að dulbúast.
Hann seildist í vasann eftir sólgler-
augunum. Verst þótti honum að
vera ekki með skegg núna. Hann
hafði löngum verið óreglumaður í
skeggvexti, jafnvel þeir sem best
áttu að þekkja hann gátu yfirleitt
ekki svarað því umyrðalaust hvort
hann væri með skegg eða ekki því
það var alltaf að koma og fara.
Sumir Kjögxar höfðu reynt að hylja
skúffur sínar með skeggi, en það
varð venjulega einungis til að ýkja
og undirstrika enn frekar það sem
hylja skyldi.
Hann hagræddi gleraugunum vel
á nefinu, og tók síðan að skima var-
lega í kringum sig. En um leið kvað
við hróp svo undir tók í salnum:
— Kort, nei hvað sé ég, Kort,
gamli gulur . .
Hann sá að þetta átti að vera Jón
Sveinsson, Nonni, sem hafði komið
auga á hann og steðjaði nú í áttina
til hans fagnandi með opinn faðm-
inn. Hann var algjörlega óþekkjan-
legur hið ytra, hafði að minnsta
kosti fjórbreikkað síðan síðast,
haddurinn fagri var á bak og burt
og skallinn svo gljáandi að það var
erfitt að ímynda sér hvernig nokk-
urt hár hefði á sínum tíma getað
fundið sér festu á öðrum eins svell-
bunka. Umbúðirnar höfðu líka
gjörbreyst, mussan fræga hafði
orðið að víkja fyrir vönduðum tein-
óttum jakkafötum. Hann bar
stressara i hvorri hendi og stóð
þarna með töskurnar í útréttum
örmum eins og hlemmaleikari í sin-
fóníuhljómsveit sem er að bíða eftir
merki frá stjórnanda um lokaskell-
inn. það eina sem gerði hann þekkj-
anlegan voru orðin gamli gulur.
Þetta gamalkunna ávarp hans virt-
ist hafa fylgt persónuleikanum
gegnum alla brotsjói tíma og tíðar-
anda.
Nú var Jón Sveinsson, Nonni,
ÁTÖK ANDSTÆÐNA
virkjað krafta þess til fulls. Leitt
það í stað þess að reka það áfram.
Takið frænku mína sem dæmi . . .
að ég tali nú ekki um föður hennar,
blessaðan."
„Frænku þína?“
Indíru. Besta stelpa. Hvernig læt
éj;! Besta kona, ætti ég að segja . . .
Oskaplega líður tíminn hratt: ég
man það eins og það hafi verið í
gær, þegar við vorum börn að leika
okkur saman.“
Hann varð dreyminn á svip.
„Hún lagði hart að mér að taka
við ráðherraembætti í stjórn henn-
ar, þegar hún komst til valda. Bað
mig þess oftar en einu sinni. Því
miðursáégmérþaðekkifært . . .“
Frændi Indíru Gandí! Leikbróðir
hennar! Allt að því ráðhcrra í stjórn
hennar! Snillingur á sviði bók-
mennta, eðlisfræði og viðskipta!
Hverju ætli hann finni upp á næst?
hugsaði Friðrik. Hversu lengi þurf-
um við að sitja undir þessu? Skyldi
karlinn trúa þessum sögum sjálfur?
Valdimar ætti að vinda sér beint að
efninu. Á augabragði.
„Það er ég viss um, að þú hefur
valdið frænku þinni miklum von-
brigðum, þegar þú gast ekki orðið
við ósk hennar,“ sagði Valdimar.
„Mér hefur aldrei veist það auð-
velt að neita fólk um liðsauka. Sér í
lagi nánum vinum og skyldfólki.
Eins og ég sagði við ykkur, þá hef ég
alltaf Iitið á sjálfan mig sem eins
konar lækni. Og þar að auki hefur
mig alla tíð langað til að verða lönd-
um mínum að jafn miklu liði og ég
hef með nokkru móti getað. Álla
tíð. — Það er mikil fátækt á Ind-
landi. Þeir fjármunir, sem ég hef
sent heim síðustu áratugi, hafa ekki
verið nema örlítill dropi í hafið.“
Laug hann því, að hann sendi
peninga til sveltandi fólks á Ind-
landi? Var hann að búa þá undir
ósvífnar kröfur um greiðslu fyrir
þjónustu sína, sem enginn hafði
minnst á ennþá? Friðrik gat ekki
áttað sig á honum. Vissi ekki, hvar
hann hafði hann. Það gerði hann
órólegan.
Þeir luku við humarinn; þjónn-
inn tók diskana af borðinu og bauð
þeim eftirrétt. Dr. Gandí var heitt.
Hann hélt áfram að svitna, enda
þótt hann hefði losað um hálsbind-
ið og hneppt frá efstu tölunni á
skyrtunni, eftir að hann lauk við
súpuna. Hann hafði misst niður
sósu á bindið. Friðrik grunaði, að
fleiri blettir hefðu verið þar fyrir.
Erindið.
„Væri ekki réttast að snúa sér að
erindinu?“ sagði Valdimar.
Dr. Gandí brosti vingjarnlega, en
svaraði þó engu.
Eins og hann vissi, þá væru þeir
Friðrik þangað komnir til að bera
undir hann veigamikið erindi, sagði
Valdimar. Þeim hefði verið bent á
hann öðrum fremur. Þeir vonuðu,
að hann gæti hjálpað þeim.
„Kaffi,“ sagði dr. Gandí. „Væri
ekki rétt að fá sér kaffi, áður en við
snúum okkur að alvöru lífsins.
Ykkur liggur varla svo óskaplega á,
ungum mönnunum. Varla svo.“
Þeim lægi ekkert á, svaraði
Valdimar. Ekki hætishót.
„Gott,“ sagði dr. Gandí. „Gott.
Þá fáum við okkur kaffibolla."
Þjónninn gekk hringinn; þeir
pöntuðu kaffi. Dr. Gandí bað hann
um að færa sér vindil og koníaks-
staup með kaffinu.
„Ásamt sneið af ostaköku,"
sagði hann. „Örþunna sneið, rétt til
að finna bragðið."
Úti hafði byrjað að rigna meðan
þeir átu humarinn, en nú var stytt
upp með Ijósri þoku, sem skreið
eftir götum og tyllti sér á bekki við
gangstéttir. Það var sjávarlykt af
þokunni, og hún rann saman við
angan af nýju laufi úr húsagörðum
í brekkunni fyrir ofan.
Erindið.
Valdimar hikaði við að minnast á
það, meðan dr. Gandí sporðrenndi
ostakökunni. Friðrik hafði ekki séð
samstarfsmann sinn jafn ráðvilltan
áður: hann drakk kaffið þegjandi,
fitlaði við teskeiðina og horfði á
eftir hverjum bitanum af öðrum
hverfa ofan í Indverjann. Þögnin
virtist ekki trufla dr. Gandí, heldur
leit út fyrir, að hann nyti hennar.
„Annar hver maður sem deyr
hefur aldrei leitt hugann að undrum
lífsins,“ sagði Gandí loks, stakk
vindlinum upp í sig, beit af honum
endann og veifaði í þjóninn til að
láta hann kveikja í honum fyrir sig.
„Ekki eina einustu kvöldstund,
ekki brot úr degi. Annar hver mað-
ur sem deyr hefur aldrei reynt að
botna í skini tungls og stjarna né
rafljósi Edisons. Flestir kveðja
þennan heim án þess að hafa nokk-
urn tíma hlustað á verk Mozarts
eða Bachs, án þess að hafa litið í
kviður Hómers eða leikrit Shake-
speares. Ef til vill hefur þetta fólk
orðið að vinna myrkra á milli alla
ævi. Ef til vill hefur það ekki fengið
lágmarksmenntun. Ef til vill hefur
það verið gagntekið af sjónvarps-
kassanum í stofunni heima hjá sér.
Hverveit? Lífiðgeysist framhjáþví,
meðan það sefur, stritar eða gónir á
sjónvarpskassann. Hendist fram-
hjá eins og hraðlest að næturþeli.
— Lífið, piltar, lífið . . . Þið eigið
gott að vera svona ungir.“
Hvernig gátu þeir minnst á erindi
sitt eftir slíka ræðu? Hvernig gátu
þeir snúið talinu að jafn stundleg-
um efnum og viðskiptabraski eftir
vangaveltur um tilgang lífsins og til-
gangsleysi, undur þess og hverful-
leika — eftir svo hyldjúpar hug-
renningar?
„Þú hefur eflaust rétt fyrir þér,“
sagði Valdimar, þegar Inverjinn var
þagnaður. „Undur lífsins og svo
framvegis . . . ekki rengi ég þig.“
. Þeir luku þegjandi við kaffið. Dr.
kominn alla leið til hans og engin
undankomuleið var fær lengur.
— Blessaður vertu, gamli gulur,
ekki vantar ættræknina, kominn
um hyldýpishaf.
— Römm er sú taug . . . svaraði
Kort.
— Sveinbjörn Egilsson, svaraði
Jón Sveinsson, Nonni, að bragði.
Leika Iandmunir, hélt hann áfram,
þýdd eftir Ovid. Jæja, en hafðu mig
afsakaðan. Ég verð víst að reyna að
koma einhverju fútti í þetta
Kjögxadót.
Hann stakk hendi í jakkavasa
sinn og dró þaðan nafnspjald sem
hann smellti á borðið.
— Kíktu við hjá mér á kontórn-
um á morgun, ég er með alveg ekta
djobb handa þér.
Hann lyfti öðrum stressaranum í
kveðjuskyni og gekk burt, en stans-
aði svo eins og hann hefði allt í einu
munað eftir einhverju. Hann kom
aftur að borðinu til Korts, lagði þar
frá sér aðra töskuna, opnaði hana
og halaði upp úr henni heljarmik-
inn doðrant sem hann rétti honum.
Þetta var eintak af Kjögxætt eftir
Jón Árnason, glóðvolgt og ilmandi
af prentsvertu.
— Eigðu þetta, sagði Jón
Sveinsson, Nonni, gerði síðan
honnör og smellti saman hælunum,
tók stressara sína enn á ný og þusti
brott.
Gandi þurrkaði að nýju svitann af
enni sér. Það var rakt í lofti og lítil
kæling inni í veitingahúsinu. Til
hvers var leikurinn gerður? spurði
Friðrik sjálfan sig. Flugu þeir Valdi-
ntar yfir Bandaríkin þver til þess
eins að borga mat ofan í karlinn og
hlusta á speki hans? Var hún þess
virði — spekin? Höfðu þeir gert sig
að kjánum?
í þann mund sem Friðrik hugðist
brjóta saman servéttuna, leggja
hana á borðið og búast til brottfar-
ar, sagði Indverjinn þýðlega: „Þið
kornuð víst hingað annarra erinda
en að spjalla við mig um lífið og til-
veruna."
„laug hann því að
hann sendi peninga til
sveltandi fólks á Ind-
landi? Var hann að
búa þá undir ósvífnar
kröfur um greiðslu
fyrir þjónustu sína,
sem enginn hafði
minnst á ennþá?