Alþýðublaðið - 17.12.1988, Blaðsíða 16

16
Laugardagur 17. desember 1988
Ein á forsetavakt.
Dagur í lífi
Vigdísar Finnbogadóttur.
Steinunn Sigurðardóttir.
173 blaðsiður.
Iðunn.
Verð: 2.980 kr.
„Hún kunni strax í æsku að
koma til hvers einasta manns, sama
hvort það var gamalmenni eða
barn. Hún gaf líka mjög mikið af
sjálfri sér, ef einhver þurfti á henni
Jean M. Auel
618 blaðsíður
Vaka-HelgafeU
Verð: 2.890 kr.
Fyrir opinu hékk þykk mamm-
útshúð. Það var svo stórt að meira
að segja Talut gat gengið inn um
það án þess að beygja sig. Fyrir inn-
an var rúmgott svæði, nokkurs
konar inngangur, og handan þess
var annar bogi gerður á sama hátt
og sá fremri. Svo gengu þau inn í
hringlaga anddyri. Veggirnir voru
dökkir og mynduðu hvelfingu.
Er þau gengu i gegnum anddyrið
tók Ayla eftir því að á veggjunum
sem voru eins og felumyndir úr
mammútabeinum hékk ytri fatnað-
ur á snögum og þar voru einnig hili-
ur með ílátum og áhöldum. Talut
dró frá innri húðina, gekk inn fyrir
og hélt henni til hliðar á meðan
gestir hans gengu inn fyrir.
Ayla gekk niður nokkur þrep og
starði undrandi í kringum sig.
Þarna var mikið af áhöldum sem
hún hafði aldrei séð og margt ann-
að sem kom henni ókunnuglega
fyrir sjónir. Þá lagði sterkan ilm að
vitum hennar. Margt af því sem hún
sá var henni fullkomlega framandi
en hún undraðist það sem hún bar
kennsl á.
í herberginu sem þau voru komin
í gat að líta stórt eldstæði nærri
miðju gólfi. Verið var að steikja
stórt kjötstykki á löngum teini.
Hvor endi hvíldi í gróf í uppréttu
leggbeini úr mammútskálfi en neðri
endi þeirra hafði verið festur í gólf-
ið. Grein úr hjartarhorni hafði verið
gerð að sveif og henni sneri ungur
drengur. Hann var einn af börnun-
um sem komið höfðu til Aylu og
Hryssu. Ayla þekkti hann aftur og
brosti til hans. Hann brosti þá til
hennar.
Hún var undrandi yfir því hve
■rúmgott herbergið var og þægilegt
FYLGST MEÐ FORSETA
að halda. Það er ekki síst þess vegna
sem hún er orðin forseti."
Þótt þessi skýring æskuvinkonu
Vigdísar forseta sé rétt, þá kemur
margt fleira til. Vigdís Finnboga-
dóttir er sprottin úr fágætum jarð-
vegi og það var nauðsynleg for-
senda fyrir einstökum ferli hennar.
Sigríður Eiríksdóttir, móðir henn-
ar, var félagsmálafrömuður, svo
óalgengt sem það var meðal kvenna
á íslandi fyrir hálfri öld. Hún var
hjúkrunarkona og formaður félags
þeirra áratugum saman, auk þess
sem hún lét margvísleg önnur mál
til sín taka. Finnbogi Rútur Þor-
valdsson, faðir Vigdísar, var einn
þriggja verkfræðiprófessora sem
fyrstir voru skipaðir á íslandi. For-
eldrar hennar voru því báðir braut -
ryðjendur. Það varð hún líka sjálf
svo um munaði, fyrsta kona í heim-
inum sem var þjóðkjörinn forseti.
Sjálf segir hún i spaugi að hún sé
kominn af „formönnum." Svo
mikið er víst að meðan aðrir íslend-
ingar af hennar kynslóð voru lang-
flestir sveitafólk, sjómenn og
verkamenn, þá er Vigdís Finnboga-
dóttir ein af fáum sem tilheyra
borgarastéttinni í landinu. En for-
eldrar hennar voru engir venjulegir
borgarar og æskuheimilið kapítuli
út af fyrir sig. Þar var ekki hægt að
setjast til borðs án þess að tala um
þjóðmál og hjónin voru alls ekki
alltaf á sama máli. Húsmóðirin á
heimilinu lét ekki kveða sig í kút-
inn, enda var hún leiftrandi greind
og fljót að hugsa. Húsbóndinn var
ákaflega formfastur, mikill íslend-
ingur í sér og skemmtilegur í sam-
tali.
Á þessu heimili stundaði Sigríður
Eiríksdóttir þá iðju sem var einstök
meðal húsmæðra í bænum, að sitja
löngum við ritvélina og skrifa bréf í
þágu ýmissa málefna. Lengi var
dóttirin í andstöðu við „félags-
málastúss" móður sinnar og stærði
sig af því að „vera ekki í neinu fé-
lagi.“ Nú hafa mál hins vegar skip-
ast svo að það er Vigdís Finnboga-
dóttir sem er eins konar formaður í
aðalfélaginu, þjóðfélaginu. Hún
\itur meira að segja við sama borð-
stofuborð og móðir hennar forð-
um, þegar hún skrifar bréf og ræð-
ur á tölvuna sína, af sömu hugsjón
og velvilja og hún er alin upp við.
Þegar hér er komið sögu hefur
Vigdís forseti ákveðið að gefa kost
á sér til embættis næstu fjögur ár. ■
Hún hefur setið í átta ár, svo að
þriðja kjörtímabilið er fyrir hönd-
um. Menn höfðu velt því mikið fyr-
ir sér hvort hún ætlaði að halda
áfram, og sögusagnir voru á kreiki
um að hún hygðist ekki gera það.
Nú eiga flestir íslendingar erfitt
með að hugsa sér annan á forseta-
stóli, einnig þeir sem voru andvígir
henni áður en hún var kjörin.
Stundum lítur jafnvel út fyrir að sá
hópur fólks sem var henni hvað
andsnúnastur vilji hennar sóma nú
mestan. Sú hugarfarsbreyting og
almennar vinsældir sýna kannski
betur en nokkuð annað hvernig
Vigdís forseti hefur staðið sig.
Að sjálfsögðu eru þeir líka til sem
gagnrýna hana. Þegar það bar á
góma sagði forsetinn: „Blessuð
vertu, ég fer í taugarnar á mörgum.
Það getur enginn verið allra við-
hlæjandi.“ Svo sagði hún söguna af
föðurafa sínum, séra Þorvaldi í
Sauðlauksdal. Á níræðisafmælinu
var haldinn um hann mikil lofræða,
þar sem klykkt var út með því að
hann væri hvers manns hugljúfi. Þá
reis öldungurinn úr sæti í mót-
mælaskyni og sagði: „Nei, svo mik-
ill vesalingur var ég aldrei."
„Svo mikið er víst að
meðan aðrir íslend-
ingar af hennar kyn-
slóð voru la'ngflestir
sveitafólk, sjómenn
og verkamenn, þá er
' Vigdís Finnbogadóttir
ein af fáum sem til-
heyra borgarastéttinni
í landinu. “
ÞRIÐJA BÓKIN UM AYLU
til íveru og smám saman vöndust
augu hennar daufri birtunni þarna
inni. Eldstæðið var það fremsta í
röð eldstæða fyrir miðju í langhúsi
sem var um tuttugu og fimm metrar
á lengd og næstum sjö á breidd.
Sjö eldar, sagði Ayla við sjálfa
sig, þegar hún hafði þrýst fingrun-
um að lærinu á sér svo litið bar á og
talið á þann hátt sem Jondalar
hafði kennt henni.
Brátt fann hún hve hlýtt var
þarna inni. Eldarnir hituðu þetta
hýsi, sem var að hálfu leyti neðan-
jarðar, meira en eldar gerðu í þeim
hellum sem hún var vön. Reyndar
var vel heitt þarna og hún sá nokkr-
ar manneskjur innar sem voru allar
léttklæddar.
En það var ekkert dimmara innst
en fremst. Loftið var nær allt jafn-
: hátt og um fjórir metrar eða svo
upp í það. Fyrir ofan hvert eldstæð-
anna voru göt til þess að hleypa
reyknum út og birtu inn. Sperrurn-
ar voru úr mammútabeinum og á
þeim hékk fatnaður, áhöld og mat-
ur en miðhluti loftsins vargerður úr
mörgum hjartarhornum sem flétt-
uð höfðu verið saman.
Skyndilega fann Ayla lykt sem
fékk vatnið til að koma fram í
munninn á henni. Þetta er mamm-
útakjöt! hugsaði hún. Hún hafði
ekki smakkað þetta bragðsterka,
meyra kjöt síðan hún hafði farið úr
helli Ættarinnar. En hún fann einn-
ig ilm af ýmsu öðru sem verið var að
sjóða. Ilminn af sumu þekkti hún
en öðru ekki. Allt í einu fann hún
hve svöng hún var.
Er þeim var bent að ganga eftir
vel troðnum slóða sem lá eftir
miðju langhúsinu rétt við nokkur
eldstæðanna tók hún eftir bekkjum
með loðskinnum á. Þeir gengu út
frá veggjunum. Setið var á sumum
þeirra og lét fólkið fara vel um sig
og ræddist við. Hún fann að á hana
var horft er hún gekk hjá. Svo sá
hún fleiri bogadyr úr fílstönnum og
velti fyrir sér hvað væri fyrir innan
en hún kunni ekki við að spyrja að
því.
Þetta er eins og stór, þægilegur
hellir, hugsaði hún. En þegar hún
tók að virða fyrir sér tennurnar í
dyraumbúnaðinum, löngu mamm-
útabeinin sem notuð voru sem stoð-
ir og bjálkar og veggina varð henni
ljóst að þetta var ekki hellir sem ein-
hver hafði fundið. Þetta var vistar-
vera gerð af mannahöndum.
Fyrsta herbergið sem þau höfðu
komið í, þar sem verið var að steikja
kjötið, var stærra en hin og þegar
Talut vísaði þeim inn í fjórða her-
bergið sá hún að það var álíka stórt
og það fremsta. Undir veggjunum
voru nokkrir auðir svefnbekkir og
var því auðvelt að sjá hvernig þeir
voru gerðir.
Þegar neðra gólfið hafði verið
gert með uppgrefti hafði efra gólf-
ið, sem var rétt fyrir neðan yfirborð
jarðar að utan, verið látið halda sér
nokkuð breitt beggja vegna undir
veggjunum og svo hafði það verið
styrkt með mammútabeinum. Þá
höfðu önnur mammútabein verið
lögð ofan á efri gólffletina en á milli
beinanna hafði verið lagt gras og
ofan á það húðpokar sem fylltir
höfðu verið með mammútaull og
öðrum mjúkum efnum. Er nokkur
ullarlög höfðu verið lögð ofan á
þetta voru þar orðin hlý og þægileg
rúm eða flet.
Jondalar velti því fyrir sér hvort
einhver ætti sér samastað þarna.
Þar var engan að sjá en þótt fletin
væru öll auð var eins og einhver
hefði sofið í þeim. Eldur logaði í
viðarkolum í eldstæði, loðskinn og
húðir lágu á nokkrum bekkjum og
á snögum héngu þurrkaðar jurtir.
„Gestir búa venjulega við
mammútseldstæðið,“ sagði Talut.
„Það er að segja ef Mamút bannar
það ekki. Ég ætla að spyrja.“
„Auðvitað mega þau vera hér,
Talut.“
Röddin barst frá auðum bekk.
Jondalar sneri sér við og sá að ein
skinnahrúgan fór að hreyfast. Svo
sá hann glitta í tvö augu í andliti þar
sem á hægri kinninni var húðflúr
sem féll saman við hrukkurnar í
þessu afar gamla andliti. Það sem
hann hafði haldið að væri vetrar-
feldur einhvers dýrs reyndist vera
hvítt skegg. Loks hreyfðust tveir
langir og grannir, krosslagðir fót-
leggir og rétt á eftir voru þeir réttir
fram af brúninni á efra gólfinu.
„Vertu ekki svona undrandi,
Zelandoníi. Konan vissi að ég var
hér,“ sagði gamli maðurinn sterkri
röddu sem gaf lítt til kynna hve ald-
urhniginn hann var.
„Gerðirðu það, Ayla?“ spurði
Jondalar en hún virtist ekki heyra
til hans. Það var eins og Ayla og
gamli maðurinn gætu ekki litið
hvort af öðru. Reyndar var því lík-
ast sem þau horfðu inn í sálardjúp
hvort annars. Svo settist unga kon-
an fyrir framan Mamút, krosslagði
fótleggina og hneigði sig.
Jondalar varð bæði undrandi og
vandræðalegur. Hún notaði
merkjamálið sem hún sagði að fólk
Ættarinnar hefði notað. Þá sat hún
eins og kona af Ættinni sem vill
sýna undirgefni og virðingu þegar
hún biður um leyfi til þess að mega
segja það sem henni býr í brjósti.
Hann hafði aðeins séð hana sitja
þannig einu sinni áður og þá hafði
hún verið að reyna að segja honum
eitthvað mjög mikilvægt sem hún
gat ekki komið á framfæri á neinn
annan hátt því orðin sem hann
hafði kennt henni höfðu ekki dug-
að til þess. Hann velti því fyrir sér
hvernig hægt væri að tjá sig á Ijós-
ari hátt á táknmáli en í orðum en
mest hafði honum komið á óvart að
þetta fólk skyldi yfirleitt tjá sig.
Allt í einu óskaði hann þess að
hún hefði ekki gert þetta nú. Hann
roðnaði er hann horfði á hana beita
táknmáli flathöfða í viðurvist
ókunnugra. Hann langaði til þess
að rjúka til hennar og lyfta henni á
fætur áður en einhver annar gæti
séð til hennar. Þá fannst honum
óþægilegt að sjá hana sitjandi í
þessari stellingu því það var eins og
hún væri að sýna gamla manninum
þá virðingu sem Dóní bar eða hinni
miklu Móður jörð. Forðum hafði
hann haldið að þessi viðræðumáti
væri einkamál þeirra tveggja og
aðrir yrðu ekki Iátnir sjá til þeirra er
hún tjáði sig þannig við hann. Það
var líka annað að tjá sig þannig við
hann þegar þau voru ein en hann
langaði til þess að þau kæmu vel
fyrir hjá þessu fólki. Hann vildi að
því félli vel við hana. Hann vildi
ekki að það kæmist að því hver for-
tíð hennar var.
Mamútinn leit hvasst á hann en
sneri sér síðan aftur að Aylu. Um
hríð virti hann hana fyrir sér en svo
klappaði hann henni á öxlina.
Ayla leit upp og sá viturleg og ljúf
augu hans umlukin fínum hrukk-
um og pokum. Húðflúrið undir
hægra auga hans minnti á dökka
augnatóft og i nokkur augnablik
hélt hún að þetta væri Creb. En
gamli, heilagi maðurinn hjá Ætt-
inni sem hafði tekið höndum sam-
an við Izu um uppeldi hennar var
dáinn og það var Iza líka. Hver var
hann þá þessi maður sem vakti svo
sterkar tilfinningar með henni? Og
hvers vegna sat hún við fætur hans
eins og kona af Ættinni? ‘Stattu á
fætur, mín kæra. Við getum rætt
saman síðar,“ sagði Mamútinn.
„Þú þarft að fá tíma til að hvílast og
borða. Þetta eru rúmin. Þar er sof-
ið.“ Hann benti á bekkina eins og
hann reiknaði með því að segja
þyrfti henni það. „Qg þarna eru
fleiri loðfeldir og annar rúmfatnað-
ur.“
Ayla stóð virðulega á fætur.
Gamli maðurinn sá að hreyfingar
hennar báru vitni áralangri þjálfun
og það færði honum enn meiri vitn-
eskju um þessa konu. Á þessum
stutta fundi þeirra hafði hann feng-
ið að vita meira um Aylu og Jondal-
ar en nokkur annar í búðunum vissi
um þau. Og hann vissi líka meira
um það en nokkur annar þarna
hvaðan Ayla kom.
„Sjö eldar, sagði Ayla
við sjálfa sig, þegar
hún hafði þrýst fingr-
unum að lœrinu á sér
svo lítið bar á og fal-
ið á þann hátt sem
Jóndalar hafði kennt
henni. “