Alþýðublaðið - 17.12.1988, Blaðsíða 14

14
Laugardagur 17. desember 1988
Trúin, ástin og efinn.
Minningar sr.
Rögnvaldar Finnbogasonar
á Staðastað.
Guðbergur Bergsson skráði.
214 blaðsíður.
Forlagið.
Verð: 2.875 kr.
Á hinum stutta tíma í Lundúnum
hafði ég kynnst ýmsu fólki og allt
átti það við einhver vandamál að
stríða. Ég gerði mér þó ekki grein
fyrir því þá, eins rækilega og síðar,
að hvert andlit, sem bar fyrir sjónir
og maður átti skipti við, var eins
konar áskorun til mín sjálfs að
glöggva mig á lífinu, samferða-
mönnunum og sjálfum mér. Síðar
hef ég orðið vitni að þvi að andskot-
inn situr alls staðar á fleti fyrir í lífi
og samskiptum mannanna, til að
bregða fyrir okkur fæti og steypa í
auðvelda glötun.
Það finnst mér oftast sárast,
hvað blindu mína varðar, að ég
gerði mér ekki strax grein fyrir hver
staða mín væri orðin i lífinu, eftir
að ég vígðist til prests. Og þess
vegna fannst mér ég vera þar hálf-
Dagbók góðrar grannkonu
Doris Lessing
Þuríður Baxter þýddi
296 blaðsíður
Forlagið
Verð: 2.175 kr., 975 í kilju
Hann rétti henni aspirínið og tók
við peningunum hennar sem hún
taldi hægt, mynt fyrir mynt, upp úr
djúpum stórrar tösku með ryðguð-
um Iás. Svo tók hann við peningun-
um fyrir því sem ég hafði verið að
versla — naglalakki, kinnalit,
augnabrúnablýanti, varalit, vara-
gljáa, púðri, augnaháralit. Heila
galleríið: Ég var að verða allslaus.
Hún stóð hjá og fylgdist með, í
augnaráðinu svipur sem ég veit
núna að er svo dæmigerður fyrir
hana, ákaft og spyrjandi augnaráð
þess sem þráir að skilja. Reynir að
skilja og meðtaka allt.
Ég lagaði gönguhraða minn að
hennar og varð samferða henni út
úr apótekinu. Á gangstéttinni fyrir
utan leit hún ekki á mig en ég skynj-
aði beiðni hennar. Ég gekk við hlið-
ina á henni. Það var erfitt að fara
svona hægt. Venjulega flýg ég
áfram, en ég vissi það ekki fyrr en
þá. Hun tók eitt skref, hikaði, rann-
sakaði gangstéttina, og tók svo ann-
HISPURSLAUS FRASOGN
gerður ótímaburður.
Þótt ég sæi það ekki strax, fann
ég samt brátt, að mín beið ekkert
minna en það að breyta sjálfum mér
úr stúdent og verkamannssyni í
kirkjunnar þjón, vígðan prest.
Hvernig átti ég að fara að þessu?
Þetta var mér allt meira og minna
framandi. Starfið — ég hafði enga
tradition að baki mér. Heimili, sem
ekki hafði verið kirkjurækið, var
ekki nógu sterkur grundvöllur til
þess að það gæti leiðbeint mér í
þessum efnum. Vini átti ég fáa, eig-
inlega enga, innan þessarar stéttar,
enga sem ég þorði að fara til með
vandamál mín á þessu sviði. Ég
vissi sannarlega ekki hvað til bragðs
skyldi taka. Hvernig átti ég að
koma fram sem prestur í þessu nýja
lífshlutverki mínu, — mér liggur
við að segja gervi? Átti svipurinn
að vera alvarlegur, dapur, upphaf-
inn? Hvenær átti ég að forðast að
brosa? Hvað átti ég að varast að
nefna og tala um? Hve langt mátti
ég ganga í spaugi og gamanmálum?
Allt voru þetta vandamál sem ég
reyndi að kryfja til mergjar. Það var
kannski enga lausn að finna, enga
regúlu sem ég gæti farið eftir. Eg
þurfti að bregðast við hverju tilviki
lífsins á þennan nýja máta og sér-
stæða sem tilheyrði prestinum og
hans lífsstíl.
Átti ég að ganga í einhverjum sér-
stökum fötum, dökkum, varast ljós
föt og glæfraleg snið, flegnar skyrt-
ur og stutterma? Hatturinn, átti
hann að vera þessi frægi silkipípu-
hattur, hattur töframannsins? Allir
prestar á þessari tíð áttu sér silki-
pípuhatt, allir nema ég. Ég fékk
mér aldrei silkipípuhatt. Það var
eitt með öðru sem mig skorti í þessu
starfi mínu. Átti ég kannski að fá
mér staf, silfurbúinn, og ganga
hægt og virðulega svo að ég fengi
notiö þess að berast um með staf í
hendi. Stafur gefur ekki tilefni til
gáskafulls göngulags eða hlaupa.
Til að ná réttri sveiflu og hrynjandi
í stafburði þá varð maður að ganga
virðulega og hægt. Ég hafði séð að
andagiftarmenn kirkjunnar, hírar-
kíið í Reykjavík, gengu í þessu sem
kallast „citydress" í Lundúnum og
bisnessmenn nota þar fyrir hádegi.
Teinóttar buxur og kolsvartir jakk-
ar og vesti við hátíðleg tækifæri.
Allir urðu að vera svartklæddir, um
það var ekki að villast. Hvert
vandamálið rak annað. Ég stóð
sannarlega frammi fyrir nýju lífi.
Á mig sóttu áhyggjur um formið
og ytri umbúnað allan þótt innri
rödd segði mér að allt væri þetta
aumasti hégómi hjá því að vera
maður. Og minnist ég þess að ég
nefndi þetta við Sigurgeir biskup,
af því að mér hraus hugur við öllum
þessum prestlegheitum, og spurði
hvort ég mætti ekki sleppa því að
ganga í hempu. Hann tók því ósköp
mannlega og sagði að það hefðu nú
fleiri látið sér detta þetta í hug, en
sú væri raunin á, að allir yrðu
hempunni fegnir, það væri í henni
visst skjól. Ég vissi það kannski
ekki þá, en veit það síðar, að hann
átti við andlegt skjól einhvers kon-
ar, mér óskiljanlegt á þeirri stundu,
sem hempan veitti mönnum í þessu
starfi. Ég hélt nú sannast sagna
heldur ekki að hann ætti við skjól
fyrir vindi og næðingi, en mér var
þetta óskiljanlegt af því að ég var
reynslulaus og vissi ekki á hvern
máta ein hempa gæti veitt manni
andlegt skjól. Samt er sannleiks-
neisti í þessu öllu saman.
Nú er svo komið að mér fyndist
fáránlegt að fara fyrir altari í kirkju
í jakkafötum. Hempan er mér kær
núna enda er hún meira í ætt við
þau föt sem mér hugnast frá fagur-
fræðilegu sjónarmiði. Aftur á móti
þykir mér prestakraginn aldeilis
makalaus, þessi rjómaterta sem
hefur verið sett utan um hálsinn á
okkur og á rætur í heldrimannaflík
endurreisnartímans svo sem sjá má
á sígarettupökkunum sem kenndir
eru við Sir Walter Raleigh, enda
kallaði hún frænka mín sígarett-
urnar þær alltaf prestasígarettur.
En hvað sem öllum efasemdum
mínum leið tókst mér löngu síðar
að glöggva mig á því að enginn
hending er til í lífinu, og hvaðeina
sem að höndum ber er áskorun til
okkar sjálfra um að við reynumst
menn, hverju sem við klæðumst.
Á þessum árum var ég ekki far-
inn að skilja dýrmæti hvers dags,
svo ég tali ekki um hverrar stundar
sem ég lét renna næstum viðstöðu-
laust úr greipum mér. Það var ekki
fyrr en löngu síðar að mér varð ör-
lítið ljóst að tíminn í hverri frumu
líkamans er ekki ótakmarkaður. Og
það verður ekki fyrr en fer að halla
degi, þegar kvöldskuggarnir fara að
lengjast og teygja sig yfir grundirn-
ar, að við áttum okkur á birtu hins
hverfandi dags. Við skiljum hálf-
partinn í rökkrinu hin fornu orð
sem segja:
Allt hefur sinn tíma.
Að fæðast hefur sinn tíma.
Að deyja hefur sinn tíma.
Og líka það að átta sig á sjálfum
sér hefur sinn tíma.
Það er sagt að Maximos gríski,
dýrlingur austur-kirkjunnar, hafi
svarað því til þegar hann var spurð-
ur, hvernig hann hefði náð slíkum
tökum á bæninni (en hann var
frægur fyrir bænalíf sitt og helgi),
að öðrum fremur hafi andskotinn
kennt sér þá iðju að biðja án afláts.
Að sjálfsögðu átti hann þá við
allar þær tálsnörur og freistingar
sem hann hafði mætt á lífsleiðinni
en sigrast á.
Þó ég ætli ekki að bera mig sam-
an við heilagan Maximos, þá kynni
að vera eitthvað í reynslu hans sem
við könnumst við, bæði ég og fleiri.
Og þess vegna leitar maðurinn
samfélags við skapara sinn eftir öll
öfugsporin.
„Það finnst mér oft-
ast sárast, hvað
blindu mína varðar,
að ég gerði mér ekki
strax grein fyrir hver
staða mín vœri orðin
í lífinu, eftir að ég
vígðist til prests, og
þess vegna fannst mér
ég vera þar hálfgerð-
ur ótímaburður. “
OLIKAR KONUR HITTAST
að. Ég hugsaði um hvernig ég þaut
daglega eftir þessum sömu gang-
stéttum án þess að koma nokkru
sinni auga á frú Fowler, þó að hún
ætti heima í næsta nágrenni, og
skyndilega leit ég upp og niður eftir
götunum og sá — gamlar konur.
Gamla menn líka, en aðallega
gamlar konur. Þær lötruðu áfram.
Stóðu tvær og tvær saman eða í hóp
og töluðu. Eða sátu á bekknum á
horninu undir hlyninum. Ég hafði
ekki séð þær. Vegna þess að ég var
hrædd við að líkjast þeim. Ég var
hrædd þar sem ég gekk þarna við
hliðina á henni. Það gerði lyktin af
henni, sætsúr rykkeimur. Ég sá
óhreinindin á horuðum gömlum
hálsi hennar og á höndunum.
Tröppur hússins voru brotnar og
molnaðar og handriðið ónýtt. Án
þess að líta á mig, því hún ætlaði
ekki að biðja mig neins, gekk hún
varlega niður slitnar tröppurnar og
staðnæmdist fyrir utan hurð sem
ekki passaði í dyraopið og hafði
verið gert við með grófri spýtu sem
negld var þvert yfir hana. Þótt þessi
hurð hefði ekki haldið úti ketti sem
á annað borð ætlaði sér inn. há
þreifaði hún skjálfandi höndum eft
irlykli,fann hann loks, rýndi eftir
skránni og opnaði dýrnar. Og ég fór
inn með henni. Mér var þungt um
hjartað en einnig ómótt vegna
óþefsins. Sem þennan tiltekna dag
stafaði af ofsoðnum fiski. Við vor-
um komnar inn í langan og þröngan
gang.
Við fórum eftir honum inn í „eld-
húsið“. Ég hef aldrei séð annað eins
nema þá á myndum í myndasafninu.
okkar af örbirgð og neyð, húsum
sem á að rífa og þess háttar. Það var
eins konar framhald af ganginum
með gamalli gaseldavél, fitugri og
svartri af skít, gömlum hvítum
postulínsvaski, sem var allur
sprunginn og gulur af óhreinind-
um, kaldavatnskrana sem gömlum
tuskum var vafið utan um og drop-
arnir láku úr jafnt og þétt. Nokkuð
fallegt gamalt viðarborð var þarna
líka með leirtaui á sem allt hafði
verið „þvegið“ en var samt kámugt.
Veggirnir voru flekkóttir af sagga.
Staðurinn mettaður óþef, hræði-
legum óþef... Hún leit ekki á mig
meðan hún lagði frá sér brauð, kex
og kattamat. Skærir litir umbúð-
anna og merkimiðans á dósinni æp-
andi á þessum ömurlega stað. Hún
blygðaðist sín, en ætlaði sér ekki að
biðjast afsökunar. Hún sagði eins
og kæruleysislega en samt biðjandi:
„Far þú inn í herbergið mitt og fáðu
þér sæti.“
I herberginu sem ég fór inn í var
gömul, svört járnkamína sem í log-
aði eldur. Tveir ótrúlega fornir og
slitnir hægindastólar. Annað fal-
legt gamalt viðarborð og ofan á því
dagblöð. Legubekkur með fata-
hrúgum og taubögglum. Og gulur
köttur á gólfinu. Allt var þetta
óhreint og sóðalegt, óhugnanlegt
og skelfilegt. Ég hugsaði um hvern-
ig við sátum öll við að skrifa um hí-
býlaprýði, húsbúnað og Iiti — um
hvernigsmekkurinn breytist, hvern-
ig við fleygjum hlutum og verðum
leið á öllu. Og hér var eldhús í þann-
ig ástandi að yrði birt af því ljós-
mynd í blaðinu okkar myndu
streyma til okkar peningagjafir frá
lesendum.
Frú Fowler kom inn með gamla,
brúna tekönnu og tvo fremur fal-
lega gamla postulínsbolla og undir-
skálar. Að drekka úr þessum
óhreina bolla er það erfiðasta sem
ég hef nokkurn tíma gert. Við sögð-
um ekki margt því ég vildi ekki
spyrja hana neins beint, og hún sat
þarna titrandi af stolti og virðuleik.
Hún strauk kettinum í sífellu —
„Yndið mitt, gullið mitt,“ í hrana-
Iegum gælutón — og sagði svo án
þess að líta á mig: „Þegar ég var
telpa átti faðir minn sína eigin versl-
un, og seinna áttum við hús í St.
John’s Wood, svo ég veit hvernig
hlutirnir eiga að vera.“
Og þegar ég fór sagði hún í þess-
um sama tón, án þess að líta á mig:
„Ég sé þig Iíklega ekki aftur?“ Og
ég sagði: „Jú, ef þú býður mér.“ Þá
leit hún loks á mig með bjarma af
brosi og ég sagði: „Ég get komið
síðdegis á laugardag og drukkið te,
ef þú vilt.“
„Ó já, ég vil það, ég vil það.“ Og
augnablik var á milli okkar inni-
leiki, það er rétta orðið. Og samt var
hún svo stolt, vildi ekki þurfa að
biðja neins. Hún sneri sér undan og
tók að strjúka kettinum: Hjartans
gullið mitt, elsku litla ljósið mitt.
Þegar ég kom heim um kvöldið
var ég skelfingu lostin. Ég hafði
skuldbundið mig. Ég var full við-
bjóðs. Súr óhreinindaþefurinn
loddi við föt mín og hár. Ég fór í
bað og þvoði mér um hárið, snyrti
mig og hringdi svo í Joyce og sagði:
„Förum út og fáum okkur að
borða.“ Við borðuðum góðan
kvöldverð hjá Alfredos og töluð-
um. Ég minntist auðvitað ekki á frú
Fowler, en var samt allan tímann
með hugann við hana: Ég sat og
horfði í kringum mig og virti fyrir
mér fólkið á veitingahúsinu, allir
svo vel til fara og hreinir, og ég
hugsaði: Ef hún kæmi nú inn í þetta
veitingahús . . . þaðværieinfaltmál
hún fengi það ekki. Ekki einu sinni
til þess að ræsta gólf eða þvo upp.
„Þegar ég var telpa
átti faðir minn sína
eigin verslun, og
seinna áttum við hús
í St. John’s Wood,
svo ég veit hvernig
hlutirnir eiga að
vera. “
v