Vísir - 13.03.1978, Blaðsíða 11

II
yisnt
Mánudagur 13. mars 1978
Meðal lækna sem starfa á deild-
inni er Snorri Páll Snorrason yfir-
læknir. Visir leitaði til hans um
upplýsingar um þennan krank-
leika.
Og fyrsta spurningin var:
„Hvað er of hár blóðþrýstingur og
af hverju stafar hann?”
„í stuttu og einföldu máli má
segja að hann stafi af hindrun á
olóðrennsli i gegnum minnstu
slagæðarnar. Hjartað dælir blóði
út i stóru slagæðarnar, sem fiytja
það i þær minni. Of hár blóðþrýst-
ingur verður þegar minnstu slag-
æðarnar dragast saman og þrengj-
ast. Hjartað þarf þá að dragast
saman af meira afli (þrýstingi)
til að koma blóðinu i gegnum
þessa auknu mótstöðu.
Hjá um niutiu af hundraði sjúk-
linga er ekki vitað um grundvall-
arorsakir þess að æðarnar drag-
ast saman. Hins vegar er vitað að
of hár blóðþrýstingur er ættgeng-
ur, er algengari i sumum ættum
en öðrum. Einnig er vitað að tiðni
háþrýstings fer vaxandi með
aldrinum.
Hjá þeim tiu próscntum sjúk-
linga sem ótaldir eru eru nýrna-
og nýrnahettusjúkdómar algeng-
asta orsök háþrýstings.”
Fæstir vita um
sjúkdóminn
„Hversu algengur sjúkdómur
er þetta hjá íslendingum?”
„Rannsóknir á Vesturlöndum
hafa leitt f Ijós að tiu til tuttugu
prósent uppkomins fólks eru með
of háan blóðþrýsting. í rannsókn-
um Hjartaverndar á mönnum á
aldrinum 34-61 árs var talan 26,6
prósent við fyrstu mælingu. En út
úr fyrstu mælingu koma oft full-
stórar tölur,svo ætli við séum ekki
svipað staddir og önnur vestur-
lönd”.
„Það er nokkuð algengt að
menn viti ekki af þvi að þeir séu
með of háan blóðþrýsting?”
„Já og kannske algengara en
hitt. Um það get ég vitnað I
skýrslu Nikulásar Sigfússon-
ar, yfirlæknis Hjarta-
verndar. Þar kemur fram að þrir
fjórðu þeirra sem rannsakaðir
voru og reyndust hafa of háan
blóðþrýsting vissu ekki um það”.
„Þessu þurfa sem sagt ekki að
fylgja óþægindi, en afleiðingarn-
ar geta samt verið alvarlegar?”
„Þessi sjúkdómur getur dregið
fólk til dauða ef ekkert er að gert.
Háþrýstingur er til dæmis algeng
Þannig litur blóðþrýstingsmælirinn út.
Snorri Páll Snorrason, yfirlæknir.
orsök heilablæðingar, hjartabil-
unar og nýrnabilunar. Rannsókn
á 7700 einstaklingum i Bandarikj-
unum leiddi i ljós að kransæða-
sjúkdómar voru 25 prósentum al-
gengari hjá þeim sem höfðu of
háan blóðþrýsting en öðrum/ en
blóðtappi í heilaæðum var fjórum
sinnum algengari”.
Stöðugar framfarir
„En ef sjúkdómurinn finnst er
hann þá ekki hættulegur eftir sem
áður?”
„Yfirleitt ekki. Fyrir 1950 voru
engin lyf til við þessu og þá dó fólk
úr þessum sjúkdómi. Nú eru hins
vegar til fjölmargar tegundir
lyfja sem eru notuð með góðum
árangri og það verða stöðugar
framfarir á þessu sviði. Hár blóO-
þrýstingur er því yfirleitt ekki
hættulegur nema ekkert sé að
gert”.
„En er hægt að lækna hann al-
veg með iyfjakúr?”
„Oftast þarf fólk að vera á lyfj-
um langalengi, jafnvel árum
saman. Það getur hlotið góðan
bata, en þarf samt að gæta þess
að vera alltaf undir eftirliti.”
„Hvaða áhrif hefur þetta á dag-
legt lif manna, hvað þurfa þeir að
neita sér um, til dæmis?”
„Oftast nær getur fólk lífað al-
veg eðlilegu lifi Það þarf að tak-
marka neyslu á söltum mat og
forðast offitu. Hæfileg likamleg
áreynsla er holl og heppileg en
það er svosem ekkert óskaplegt
sem fólk þarf að leggja á sig.
Þaðerfiðasta við meðferðina er
kannski að lyfin geta haft nokkrar
áhrif á fólk. Þau geta valdið
slappleika sem verður kannski að
búa við alla ævi.
Það getur verið erfitt fyrir
mann sem fann ekki nein merki
þess að hann væri með háan blóð-
þrýsting að sætta sig við þessi
óþægindi þegar hann fer að taka
lyfin. Fólk verður aö skilja að
þetta er nauösynlegt og aö hinn
kosturinn er miklu verri.
Og eins og ég sagði verða stöð-
ugar framfarir í meðferð á þess-
um sjúkdómi. Fyrir nokkrum ár-
um þurfti fólk aö taka inn lyf 3-4
sinnum á dag, en nú ekki nema 1-2
sinnum. Ég held þvi að ekki sé á-
stæða til annars en að menn séu
bjartsýnir."
„Hvernig á fólk að vita hvort
það þarf hjálpar fyrst sjúkdóms-
einkenni eru stundum engin?”
„Eina leiðin til að vera alveg
viss er að fara i skoðun, og þar
kemur nýja göngudeildin inn I
dæmið. Við vitum að þetta er arf-
gengur sjúkdómur og að tiðnin er
mest hjá uppkomnu fólki.
„Ef menn vita af tilfellum i ætt-
inni og eru að verða, eða orðnir
uppkomnir er fyllsta átæða til að
fara i rannsókn. Aðrir þurfa ekki
að hafa miklar áhyggjur, en eins
og ég sagði fæst ekki full vissa
nema með rannsókn.
—ÓT
,Nú eru til morgar tegundir
lyfja sem notuð hafa verið
með góðum órangri við
hóþrýstingi og eru stððugar
framfarir ó þessu sviði,"
segir Snorri Póll Snorrason
lœknir í þessu viðtali
við Vísi
• SUKKINU
rekstrinum er gamalt vandamál
og það mun ekki hverfa af sjálfu
sér.
Aðgerðir í Ameríku
Bandarikjamenn hafa lengi
haft áhyggjur af sukkinu. And-
stætt við islensk stjórnvöld hyggj-
ast þcir nú hefjast handa um að
útrýma þvi. Carter forseti, sem
gat sér gott orð i rikisstjóratima
sinum i Georgiu fyrir röggsama
rekstrarstjórn hefur nú sett fram
tillögur sem miða að þvi að
hreinsa til i rikisapparatinu, losa
það við verkefnalausar stofnanir
og starfskraft og virka hvetjandi
til meiri afkasta. Bandarikja-
mennsjá tvær meginástæður fyr-
ir lélegu vinnusiðferði i bákninu
hjá sér. Sjálfvirkar launahækk-
anir án þess að til komi aukin
hæfni eða afköst, og örðugleika á
þvi að segja upp óhæfum eða
óþörfum starfskrafti. Tillögur
Carters miða að þvi að breyta
þessu. Þar er gert ráð fyrir þvi,
aö menn fái launahækkanir eftir
afköstum og hæfni, þannig að
launagreiðslur virki hvetjandi til
betri vinnu. Þá verður meöferð
uppsagna gerð einfaldari og fljót-
virknari. Eftir núgildandi kerfi
getur það tekið upp undir tvö ár
að segja manni upp starfi. Sam-
kvæmt nýju tillögunum tekur það
fjóra mánuði, jafnframt þvi sem
sérstakar reglur verða settar sem
vernda starfsfólk fyrir fljótræðis-
ákvörðunum og pólitískum
veðrabrigðum.
Að tala gegn
sjálfum sér
Aðstæður eru auðvitað um
margt ólikar hér á landi og i
Bandarikjunum. Tillögur Carters
eru engu að sfður vel þess virði að
islensk stjórnvöld kynni sér þær.
Ástæður fyrirlélegu vinnusiðferði
i opinberri þjónustu eru vafalaust
svipaðar hér á landi og i Banda-
ríkjunum. Má þar nefna t.d. sjálf-
virkar launahækkanir. Sú rök-
semd frjálshyggjumanna úr deil-
um við jafnaðarmenn um ágæti
rikisreksturs, að rikisfyrirtæki
séu af nauðsyn alltaf illa rekin og
menn nenni aldrei að vinna vel
fyrir rikið, er auðvitað gam-
alkunn. Sérislensk mótsögn er
það hins vegar, að rikisbáknið er
að mestu byggt upp og þvi stjórn-
að af þeim sömu aðilum sem helst
hafa hallmælt rikisrckstri i gegn-
um tiðina. Þannig hefur starfs-
fólk hins opinb. mátt horfa á yf-
irboðara sina og vinnuveitendur
prédika það daglangt, að ekki sé
að búast við miklum vinnuafköst-
um hj á rikinu. Það er þvi ekki von
á góðu.
Röksemdin gamla um að ekki
sé unnt að reka rikisfyrirtæki vel
er auövitað löngu fallin fyrir
róða. Þess eru sem betur fer
mörg dæmi aö rikisfyrirtæki gefi
harðvitugustu einkafyrirtækjum
ekkert eftir hvað snertir rögg-
saman rekstur. Hér fer eins og
endranær allt eftir þvi hvernig á
spilunum er haldið.
Æviráðning úrelt
Eins og kunnugt er njóta opin-
berir starfsmenn almennt ævi-
ráðningar. í þvi felst að ekki er
unnt að segja þeim upp störfum
löglega án þess að tilteknar, ríkar
ástæður séu fyrir hendi. Þessar
. A
Finnur Torfi Stefáns-
son skrifar og segir aö
viöa þurfi aö bæta
rekstur stofnana ríkis-
ins. Sukkiö \ ríkis-
rekstrinum sé gam-
alt vandamál og þaö
muni ekki hverfa af
siálfu sér.
V v
reglur virðast úreltar og er i
fljótu bragði ekki auðvelt að sjá
að opinberum starfsmönnum sé i
þessu efni þörf á rikari vernd en
öörum launþegum, ef frá eru talin
sérstök undantekningartilvik,
eins og t.d. dómarar. Upphaflega
munu menn hafa litið svo á að
opinberum starfsmönnum stæði
hætta af gjörræðisfullum brott-
rekstri af pólitiskum toga og þeir
þyrftu á vernd að halda þess
vegna. Sú hætta er áreiðanlega
ekki raunhæf lengur, enda hefur
stjórnmálabaráttan mjög mildast
frá þvi sem áður var.
Æviráðningin hlýtur hins vegar
að vera mikill fjötur um fót allri
viðleitni til aukinnar hagkvæmni i
rikisrekstrinum. Það gildir auð-
vitað um rikisrekstur sem annan
rekstur, að unnt þarf að vera án
afarkosta að losna við eða færa til
óhæfan eða óþarfan starfskraft,
þegar þess gerist þörf. Það er
ennfremur ekki að sjá að opinber-
ir starfsmenn hafi neinn sérstak-
an hag af æviráðningunni. Henni
er iðulega beitt sem röksemd
gegn kröfum þeirra i kjarabar-
áttunni og að þvi er virðist stund-
um með nokkrum árangri. For-
ystumenn opinberra starfsmanna
hafa iðulega bent á að launakjör
þeirra séu lakari en gerist á al-
mennum vinnumarkaði. Má þaö
áreiðanlega til sanns vegar færa.
Vitneskjan um sukkið er áreiöan*
lega ein ástæða tregðu stjórn-
valda til að greiöa opinberum
starfsmönnum sambærileg laun,
enda þóttóréttmætsé. Aðför gegn
sukkinu yrði opinberum starfs-
mönnum þannig mjög til hags-
bóta. Með henni inætti að likind-
um vinna þrennt, betri þjónustu,
bætt launakjör opinberra starfs-
manna og sparnað fyrir skatt-
greiðendur.