Vísir - 08.07.1978, Blaðsíða 14

//Sumt af þessu er stolið"
//Ástheitar meyjar
kraftmiklir sjómenn"
og
„Sjór og bátar, voru upphaf og
endir tilverunnar hjá okkur
strákunum þegar ég var aö alast
upp i Eyjum og þaö hefur auövit-
aö sett mark sitt á mann allar
götur slöan. Viö lékum okkur á
skjöktbátum i höfninni og þar
sem allt daglegt lif fólks snerist
um fiskveiöar og fiskverkun
markaöi þetta um leiö rammann i
okkar tilveru.
I þá daga voru Vestmannaeyjar
mesta fiskipláss á landinu og á
vertiöinni fylltist höfnin af bátum
og bærinn af aökomufólki. Ver-
tiöarfólkiö bjó þá á útvegsheimil-
inum þvi þá ráku einstaklingar
obbann af þessari útgerö og stór-
fyrirtæki meö sérstökum verbúö-
um voru ekki komin til sögunnar.
Þar voru bæöi konur og karlar
og samkvæmt öllum eöliiegum
náttúrulögmálum leituöu kynin
saman. Þarna mættust ástheitar
meyjar og kraftmiklir sjómenn
og var þá ýmist tjaldaö til einnar
nætur eöa lengur. Margar að-
komustúlknanna ilengdust i Eyj-
um og giftust og fjöldi Eyja-
kvenna fluttust burt meö ver-
mönnum.”
//Karlmanninum
fyrir verknaðinn'
„Já, þaö var mörg meyjan
börnuö i verinu. Karlmanninum
var hrósaö fyrir verknaöinn en
aumingja stúlkukindin varö aö
gjalda fyrir með mannoröi sinu
nema henni tækist að klófesta
manninn. Raunar voru viöhorfin
þannig aö ef stúlkur létu undan
meöfæddu eöli sinu voru þær kall-
aöar lauslátar og litiö niöur á þær
en piltunum var hrósaö fyrir
sama verknaö og þvi meira sem
þær voru fleiri.”
ltvaö finnst þér um sllkan hugs-
unarhátt?
„Mér finnst þetta náttúrulega
andstyggilegt Ég er alinn upp
meö þau viöhorf aö enginn munur
sé á kynjunum og þá ekki siður
hvaö varöar tilfinningar, vonir og
þrár. Og ef menn hugsa um þetta
þá sjá allir þversögnina i þessu.
Þvi f andskotanum er þá ekki aö
ganga hreint til verks og viöur-
kenna aö konur hafa sömu þarfir i
þessum efnum og karlar.
Annars hafa þessi viöhorf veriö
aö breytast til hins betra nú i
seinni tiö og ég álit aö þaö sé aö
miklu leyti aö þakka baráttu
kvenna sjálfra.”
//Þetta fólk skvetti í sig'
hrósað
En hvaö meö sjálft verbúöallf-
iö?
„Jú, þetta hefur allt tekiö
breytingum og þaö helst I hendur
viö breytta þróun i útgeröar-
rekstrinum. Uppúr 1940 breyttist
öll vinnslan og þá veröa til þessi
fiskverkunarfyrirtæki. Stórfyrir-
tækin taka viö útgeröinni af ein-
staklingum og þá koma til sög-
unnar verbúöir þar sem aökomu-
fólkiö býr i staö þess aö vera á
heimilunum eins og áöur.
Þaö er sagt aö þaö sé stundum
sukksamt i þessum verbúöum og
þaö má vel vera. En ég verö aö
segja, eftir aö hafa búiö i verbúö I
Eyjum fyrir nokkrum árum, aö
ég hef á engan hátt neikvæð viö-
horf gagnvart verbúöalifinu. —
Jú, þetta fólk skvetti i sig og ástir
hafa sjálfsagt átt sinn þátt i
næturlifinu en þetta var ljómandi
fólk, — alveg ljómandi fólk og
gott að vera meö þvi.
En þegar viö tölum um ver-
tiöarlifiö hér fyrr á árum megum
viö ekki gleyma sjómönnunum og
þeirri stööugu lifshættu sem þeir
voru i. Þegar slikir atburöir
geröust aö maöur fór af bát eöa
að bátur fór niður haföi það auö-
vitaö mikil áhrif á mannlifiö I
fiskibæeins og Vestmannaeyjum.
Þaö er of langt mál aö fara út I
þaö hér en geta má nærri hvort
margur hafi ekki átt sina sorgar-
sögu.”
//Hét því að fara aldrei á
sjó aftur"
En ef viö vikjum svo aö sjó-
mannsferli þlnum. — Hvenær
byrjaðir þú til sjós?
„Já, ég verö aö gefa nánari
skýringu á þvi öllu saman þótt
mér leiðist afskaplega mikiö aö
tala um þaö. Þannig er, aö ég
fékk beinátu i löppina þegar ég
var 13 ára og eftir þaö var hún
aldrei til neins. Eins og þú hefur
tekið eftir þá geng ég haltur.
Eg haföi veriö kraftmikill
strákur og þetta varö ósakplegt
áfall fyrir mig eins og gefur aö
skilja. Trúlega heföi ég fariö á
sjóinn og oröiö formaöur ef allt
heföi veriö meö felldu. Þess i staö
„Sama þótt ég fari skitþunnur og
iUa sofinn.”
hrósa mér af þessu þvi þetta er
ekki mér aö þakka. Þetta eru
bara einhver ósjálfráö viöbrögö,
— eitthvaö sem er innbyggt I mér
sem kemur fram þegar maöur
stendur frammi fyrir háskanum.
„Eg get nefnt þér dæmi um
15
var ekki fyrr en Árni veiktist og
flutti frá Eyjúm aö ég tók til við
textageröina. Þaö var nú svona
meö hálfum huga aö ég fór út i
þetta því mér fannst Arni alltaf
miklu betri en ég á þessu sviöi.
En sumt af þessu viröist þó hafa
fallið I kramiö eins og t.d.
„Heima”, „Eg veit þú kemur”,
„Sólbrúnir vangar” o.fl. textar
sem ég nenni ekki aö telja upp.”
Hefuröu nokkra tölu yfir fjölda
þeirra texta sem hafa veriö
sungnir eftir þig opinberlega?
„Nei, blessaöur vertu. Ég hef
ekkert reikningshald á þessa
hluti. En ég veit bara aö þeir eru
orönir margir. En þaö má vel
koma fram fram hér, aö margir
textanna hafa oröiö til eftir erfiða
fæöingu. Eg lagöi áherslu á aö
reyna aö hafa þessa texta góba
og þar sem ég hef aldrei veriö tal-
inn neitt sérstakt ljóöskáld hefur
þetta oft kostað mig mikil heila-
brot. Textarnir hafa yfirleitt
verið geröir við lög sem þegar
voru tilbúin þannig aö ég var
alltaf bundinn viö aö sveigja
textann aö laglinunni og þaö get-
ur stundum veriö erfitt.”
// Eins og að berja hausnum
við stein"
„Oft þurfti ég að semja þessa
texta eftir pöntunum t.d. fyrir
þjóöhátiðir og þá var maður auö-
vitaö misjafnlega upplagöur. Ég
var til dæmis i miklu óstuði þegar
textinn: „Eg veit þú kemur” var
barinn saman. 1 þetta skiptiö
haföi Oddgeir gengiö frá laginu
löngu fyrir þjóöhátiö aldrei þessu
vant, þvi oftast vorum viö á siö-
asta snúningi meö þetta.
Þegar Oddgeir kom til min meö
lagiö sagöi hann eitthvað á þá
leiö aö nú heföi ég nógan tima til
aö vanda mig. Eg læröi lagiö og
þab var aö veltast i hausnum á
mér án þess aö nokkuö kæmi.
Þetta var eins og aö berja hausn-
um viö stein. Svo liöur og biöur og
Oddgeir er alltaf aö koma til min
viö og við og spyrja hvort þetta sé
nú ekki aö koma. — Nei, ekkert
gengur og svo liöur fram undir
þjóöhátiö.
Nú er komið að vikunni fyrir
þjóöhátiö og enn er ég gjörsam-
lega geldur. Sunnudag fyrir þjóö-
hátíö er ég staddur heima hjá
Oddgeiri og segi viö hann: „Ég
gefst upp. Þaö veröur bara aö
spila þetta lag textalaust.” —
Daginn eftir hringir Oddgeir
svona meir aö gamni sinu til aö
athuga hvernig gangi. Eftir aö ég
hef sagt honum aö allt sitji viö
þaösama segirhann: Jæja vinur,
ég get auövitaö ekki ætlast til
þess að menn séu alltaf reiöubún-
ir aö gera mér til geös.”
Siöan fer ég aftur inn I eldhús
og heid áfram aö boröa ýsuna. Þá
bregöur svo undarlega viö aö
textinn kemur i grænum hvelli og
ég er varla búinn aö láta upp i
mig fyrsta bitann þegar ég rýk i
simann, hringi i Oddgeir og segi:
„Textinn er tilbúinn, ver svo gúö”
Varstu ánægöur meö útkomuna
eftir allt ströggliö?
„Ég var sáttur viö hana. Þetta
er ágætur dægurlagatexti og fólki
viröist hafa likaö hann. Annars
vil ég helst ekki hrósa mér fyrir
mina texta. En þegar ég heyri
þetta endemes bull sem margir
þessara pilta eru aö hnoöa saman
i dag finnst mér aö ég hafi ekki
skaöaö þjóöina meö minni texta-
gerö.”
„A sama tima og ég fór aö fást
viö textagerö fór ég einnig aö
föndra viö aö semja lög og sum
þeirra hafa náö nokkrum vin-
sældum án þess aö ég sé aö hrósa
mér fyrir það. En þetta hefur oft
valdiö ruglingi þannig aö menn
vita ekki hvort það er lagiö eða
textinn sem er eftir Asa i Bæ.
Mér finnst miklu skemmtilegra
aö semja lög en aö gera texta og
hef aldrei haft neitt fyrir þvi.
Þetta eru aö vísu ekki merkilegar
tónsmiðar og sumt af þessu er
stoliö. En þaö er rétt aö þab komi
fram, aö bæði tónsmiðarnar og
textageröin eru til komin fyrir
þörf i Eyjum. Eyjaþjóöin hefur aö
talar tæpitungulaust og bregður ýmist fyrir
sig gamni eða alvöru. Frásagnagleðin ljómar
af andliti hans og þar blandast saman kimni,
hæðni og rómantik.
En hvort sem við tölum um rithöfundinn,
sjómanninn, lagasmiðinn, útgerðarmanninn
eða textahöfundinn Ása i Bæ verða Vest-
mannaeyjar óhjákvæmilega umgjörð atburð-
anna. Hann og Eyjar verða ekki auðveldlega
skiiin i sundur.
varö ég eins konar hlaupamaður
á sjó aila mlna tiö.
En þrátt fyrir löppina fór ég
fyrst á vertið 16 ára og var
þá kokkur. t sjálfu sér er ékkert
viö þaö nema aö i fyrstu feröinni
varö ég óskaplega sjóveikur. Viö
vorum komnir út á rúmsjó og
þegar komiö var aö þvi aö draga
netin var svo af mér dregiö, aö ef
eldhúshnífurinn heföi bitiö heföi
ég skoriö mig á háls. Þetta var
hreint helviti og ég hét þvi aö fara
aldrei á sjó aftur ef svo óllklega
vildi til aö ég liföi þetta af. En á
heimleiðinni hresstist ég og hef
aldrei oröiö sjóveikur slöan.
Raunar liöur mér hvergi betur
en á sjó. Og þab er sama þótt ég
fari skitþunnur og illa sofinn. Um
leiö og ég finn ölduna er skapiö og
heilsan komin i lag og best liöur
mér i vondu veöri.”
Hver er skýringin á þvi?
„Sjórinn sjálfur er svo marg-
breytilegur og aö vera i návist
hans fyllir mig einhverju lifi sem
ég finn ekki meö fast undir fæti.
Þegar hressilega gefur á stælist
karlmannslundin og þaö er ein-
hver sérstök tilfinning að berjast
viö sjóinn I návigi og sigra hann.”
Hefurðu þá aldrei veriö hrædd-
ur á sjó?
„Eg veit ekki til þess aö ég hafi
oröiö hræddur og þó hef ég oft
komist I lifsháska. Eg er ekki aö
„Eg er kominn af galdramönnum^sem munar ekki um aö setja einn
banka á hausinn . .”
„Svona verður miðsumarið og það byggi ég
á gamalli speki um veðurfar”, — sagði hann
um leið og hann reif sig úr skyrtunni og pirði
augun i átt til sólar. Hann er lágvaxinn og
þrekinn, með silfurgrátt hár og þegar hann
gengur stingur hann örlitið við. Eftir að hann
hefur rökstutt fuliyrðingar sinar um gott sum-
ar komum við okkur þægilega fyrir á svölunum
hans i Mávahliðinni, — berir að ofan eins og
vera ber á sólskinsdegi, þá sjaldan veðurguð-
irnir bjóða upp á slik forréttindi.
Ása i Bæ þarf ekki að kynna. Hann er fyrir
löngu orðin eins konar þjóðsagnapersóna enda
komið viða við á viðburðariku æviskeiði. Hann
„Mer finnst þetta náttúrulega andstyggilegt”.
Veöurguöirnir voru óvenju hliOhollir þennan dag og viö Asi ákvebum aö
ræöast vibberir aö ofan á svölunum hans IMávahlIöinni.
Laugardagur 8. júli 1978 VISIR
Þegar við komum þangaö er
enginn fiskur þar. Eg mundi þá
eftir eldgömlu miði þar skammt
frá sem enginn hafbi komiö á I
háa herrans tib og ég hugsa meb
mér aö best sé aö lita á þab áöur
en heim skuli haldiö. Þarna grip-
um viö á einum klukkutima 7 tonn
af þorski. Þarna kemur fram
þessi fiskigaldur sem ég var aö
tala um. Kunnáttan var fólgin i
þvi aö ég vissi af þessu gamla
miöi og svo draumurinn um
stjörnuna sem ekki er hægt aö
skýra.”
Ég gæti sagt þér ipargar fleiri
sögur i sama dúr, en ég hef svo oft
sagt þær áður og svo er of langt
VISIR Laugardagur 8. júll
i brennivini. Og þannig er þaö um
marga sjómenn. Ég get í þvi
sambandi bent á vin minn Binna i
Gröf, einhvern mesta aflamann
sem siglt hefur vélbátum á
Islandi. Hugur hans var svo
bundinn viö sjóinn aö ég held aö
hann hafi ekki kunnaö neitt annaö
ráö til aö slappa af en brennivin-
iö. En Binni klikkaöi aldrei og ef
það kom fyrir aö hann sæti i landi
út af brennivini þá vann hann þaö
alltaf upp. Hann fékk bara þeim
mun meiri afla á eftir
Nei, ég held aö sjómenn drekki
ekkert meira en aörir menn. Þeir
eru kannski fyrirferöameiri en
aörir i sinni drykkju en þaö stafar
þetta. Sama haustiö og ég fór
fyrst á vertiö vorum viö þrir
saman á trillu, ég, ‘jafnaldri
minn og formaöurinn. Þegar
viö vorum komnir austur
fyrir Eyjarnar brast á kol-
vitlaust veöur og var ekki annaö
aö sjá en viö færum i hafiö.
Jafnaldri minn, sem var
mun harögeröari strákur en ég,
var lagstur fyrir og formaðurinn
stóö stjarfur aftur i, bleikur sem
nár og virtist búinn aö tapa sér.
Ég kom aftur I meö nestiö mitt og
hrópaði til hans um leið og ég
settist: „Ég ætla aö fá mér aö
snæöa þvi svangur fer ég ekki i
himnariki.” — Viö þetta bráöi svo
af formanninum að hann gat stýrt
okkur út úr hættunnni. En eins og
ég sagöi, þetta eru innbyggð við-
brögö sem manni eru gefin án
þess aö hafa þar einhver áhrif á
sjálfur.
Siöan var ég að þvælast á sjó af
og til með ýmsum öörum störfum
þvi aö meö veiku löppina fannst
mér ég ekki geta gengið I þetta
starf eins og ég annars heföi gert.
Þangaö til ég varö eigandi að 15
tonna báti meö öörum.”
//Ég reyndist galdramaður
I aflabrögöum"
„Þegar ég kom á þennan bát
kom I ljós aö ég var mjög fiskinn,
sérstaklega á handfæri. Eg var
um fertugt þegar ég fór út I þessa
útgerö og ég reyndist galdramaö-
ur i aflabrögðum. Fiskurinn bók-
staflega sótti i mig og t.d. vorum
viö tvær vertibir i röö hlutahæstir
i Eyjum. Þetta stafaöi af þvi aö
ég haföi þá náttúru sem kallast
fiskigaldur.
Hvaö er fiskigaldur?
„Þviererfittaösvara. Þetta er
eins konar blanda af þvi sem
maður veit og ekki veit. Undir-
staöan er kunnátta þvi ef maöur
hefur hana ekki veröur ekkert úr
neinu. Við kunnáttuna bætist eitt-
hvað sem er ekki hægt aö skýra.
Hvaö eftir annaö fór ég á miö
þar sem fiskurinn var, þvert ofan
i það sem þótti skynsamiegt. Einu
sinni dreymdi mig aö ég sá
stjörnu i austri. A útleiðinni
morguninn eftir mundi ég draum-
inn og segi viö sjálfan mig: „Þú
átt aö fara i austur”. En viö höfð-
um veriö aö fiska inn af Dröngum
dagana á undan og fengiö sæmi-
legan afla. Þangab fórum viö en
þar var ekki bröndu aö fá. Ég
segi þá viö yngsta manninn um
borö: „Taktu stýriö Óli minn og
viö keyrum i austur i 2 tíma.”
mál aö fara út I það allt saman.
En maöur var oft þreyttur i þess-
um hasar á vertiðinni. Þaö var
regla hjá okkur aö fara aö fara út
eldsnemma á morgnana og ég á
svona ónýtri löpp kom oft út-
keyröur heim á kvöldin. Þetta
náði engri átt aö láta svona og ég
sagöi stundum viö sjálfan mig:
„Láttu ekki eins og helvitis fifl.
Soföu út”. En þaö brást ekki aö
ég var vaknaður eftir 2 — 3 tima
og fannst þá aö ég væri bæöi út-
sofinn og úthvildur. Þaö er eins og
einhver kraftur eöa spenna sem
fylgir þessum hasar sem vinnur
þreytuna úr likamanum.
Svo aö viö endum þetta meö
fiskigaldurinn má ekki gleyma
þvi aö með mér voru afbragðs
menn. Bæði duglegir og góöir fél-
agar.”

.■SS&'rni:

//Þó'rf á að slappa af I
brennivini"
Nú er stundum sagt aö sjómenn
séu drykkfelidari en aðrir menn.
Er þetta satt?
„Mér hefur alltaf þótt gott
brennivin, — eöa svona mátuiega
skulum við segja. Þegar maður
var búinn aö velkjast lengi I seltu
fannst manni bókstaflega nauö-
synlegt og þörf á þvi aö slappa af

Það voru
margar
meyjamar
barnaðar
verínu
— rœttviðÁsa i Bæ um lífíð
og tilveruna fyrr og nú
Viðtal: Sveinn Guðjónsson
Myndir: Jens Alexandersson
1978
bara af seltunni og þeirri þörf
fyrir afslöppun sem volkiö á sjón-
um krefst.”
//Þetta eru nú fjármála-
snillingar þjóðarinnar"
„Min útgerð endaöi meö þvi aö
ég fór á hausinn sem kallaö er. En
mig langar aö skýra það örlitið
þvi ég þykist ekki eiga nema tak-
markaöan þátt i þvi sjálfur.
Ég var meö 38 lesta bát í þrjú ár
og þaö haföi gengið svona og
svona. En þegar ég varö stundum
aö vera bæöi formaður, vélstjóri
og kokkur þá var álagiö kannski i
viö um of og það fór aö koma
niður á fiskináttúrunni. Ég var
oröinn þreyttur og var i kröggum
og reyndi þvi aö selja bátinn.
Svo kom á mig uppboðskrafa
frá Stofnlánadeila sjávarútvegs-
ins sem tengdist þeirri miklu
fjármálastofnun Seöiabanka
tslands. Ég sagði: „Allt i lagi
seljiði bátinn og þegar þiö eruö
búnir aö koma honum i peninga
fæég mismuninn.” — „Þó þaö nú
væri, ekki fer bankinn aö stela af
fólki” — sagöi lögfræðingur bank-
ans.
Þetta gerðist haustiö 1963 og
mismunurinn sem mér bar var
450 þús. krónur. Ég beið eftir þvi
aö ávisunin kæmi en hún er ekki
komin enn. Ég beitti öllum ráöum
til aö ná rétti minum en þegar
svona stórfyrirtæki eiga hlut aö
máli eru svona smákarlar eins og
ég ekki hátt skrifaðir. Þaö
spaugilegasta viö þetta er aö
næsti eigandi bátsins henti honum
i bankann aftur vegna svika og
siöan stóö báturinn uppi i nokkur
ár þangað til hann var látinn upp i
slippgjöldin. Þá haföi þessi
starfsmaður bankans valdiö tjóni
sem kostaöi mig á núverandi
verölagi 7 milljónir króna og
bankann um 15 milljónir. Þetta
eru nú fjármálasnillingar þjóöar-
innar.”
„En þó aö striöiö viö fjármála-
öflin sé nú orðiö langt mun ég
vinna þaö aö lokum þvi ég er
kominn af galdramönnum sem
munar ekki um aö koma einum
banka á hausinn.”
Asi veröur nú dularfullur á
svipinn og ég kref hann nánari
skýringa:
„Ég er kominn af þeim undar-
lega manni ögmundi I Auraseli
sem veitti vötnum hér sunnan-
lands og notaði viö þaö grátt reifi
og gráan kött og enginn hefur
skilið hvernig hann fór aö þessu
að ööru leyti.
Einu sinni var hann viö þessa
iöju I Mýrdalnum. Prestinum féll
ekki þetta kukl og réöst á gamla
manninn meö háöi og svlviröing-
um i Þjóöólfi. En gamli ögmund-
ur brá á leik og og veitti einni
sprænunni á prestssetriö og kom
upp um baöstofugólfiö. Endirinn
varö sá aö prestur flýöi staöinn og
kom þar aldrei meir.
Þaö er aldrei aö vita nema aö
þaö fari aö flæöa um ganga Seöla-
bankans þegar sist skyldi,” —
segir Ási og glottir lymskulega.
//Við Oddgeir urðum vinir
til lífstíðar"
„Mér hefur alltaf þótt gott brennivln
mátulega skulum viö segja . .
.svona
Taliö berst nú aö tónlist og
textagerö og ég spyr Asa um til-
drögin aö þvi aö hann fór aö setja
saman texta:
„Upphafiöaö þvi eru kynni min
viö Oddgeir Kristjánsson laga-
smið. Oddgeir var i eöli sínu
músikalskur” og haföi áhuga á aö
leggja út á þá braut. Hann hóf
nám hjá Þórarni Guömundssyni,
fiöluleikara, en var þar aöeins I
einn vetur þar sem hann varö aö
hætta námi eins og fleiri fátækir
drengir á kreppuárunum. En
þetta eina ár I tónlistarnámi var
nóg til þess aö tónlistin varö einn
meginþátturinn I lifi hans.
Ég var fyrsti fiðlunemandi
Oddgeirs þótt þaö hafi ekki leitt
til þess aö ég yröi sá fiölusnilling-
ursemmig hafðidreymt um.En
viö Oddgeir uröum vinir til lifstið-
ar. Oddgeir fór snemma aö gera
lög og eitt af þeim fyrstu var
þjóðhátiöarlagiö „Hittumst bræö-
ur i Herjólfsdal” en þaö mun hafa
verið i kringum 1932.
Sameiginlegur vinur okkar,
Arni úr Eyjum, geröi textann og
siöan marga fleiri og framan af
kom ég ekkert nálægt því. Þaö