Morgunblaðið - 03.02.2001, Blaðsíða 36

36 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Ytri aðstæður hafa áhrif á draum-
inn líkt og tunglið á sjávarföll.
Áhrif af mataræði, drykkju, bíó eða
gönguferðum ýta á myndgerð
draumsins líkt og aðrar upplifanir
eða reynsla. Myndirnar eru oft
kunnuglegar þegar við vöknum og
þess vegna fleygjum við þeim oftar
en ekki í minnistómið án frekari
skoðunar. En ytra útlit segir ekki
allt um drauminn eða innviði hans
og því ættu menn að huga sinn
draum áður en stokkið er út í dag-
inn. Á dögunum henti ég mér
þreyttum fyrir framan skjáinn að
horfa á franska glæpamynd um ok-
urlánara og dráp hans á skuldurum
sem ekki greiddu. Í myndinni
komu fram stór og voldug hús,
bílar og eitt fórnarlamba sem lenti
í bruna og var sýnt á sjúkrahúsi
skaðbrunnið í framan svo andlitið
var eitt kjötstykki. Þegar ég sofn-
aði að mynd lokinni dreymdi mig
að ég kom akandi að stóru gulleitu
húsi með dumbrauðum glugga-
körmum og hurðum. Ég horfði á
húsið og skyndilega brast bílskúrs-
hurðin með látum og splundraðist í
allar áttir en út úr brakinu gekk
maður með hest sér við hlið og
voru báðir rauðir á skinn. Þegar ég
vaknaði þótti mér draumurinn
skrýtinn en hugsaði um leið til
myndarinnar kvöldið áður og aug-
ljósra tengsla þarna á milli og taldi
því lítið mark í draumnum. Þegar
frá leið og morgunverkum var lok-
ið skaust draumurinn aftur upp á
hvelfingu hugans með skilaboð um
að hann hefði merkingu óháða
myndinni frá kvöldinu áður þótt
hann nýtti sér myndefni þaðan í
söguna. Hann sagðist vera að lýsa
mér (gulleita húsið) og hömdu
orkuflæði (dumbrauðu gluggarnir
og hurðirnar) og að útbrot rauða
mannsins og hestsins (orka) úr bíl-
skúrshurðinni væri sönnun þess að
ég myndi ná árangri í viðleitni
minni að losna úr yfirvigt og
slöppu ámigkomulagi enda nýbyrj-
aður (með herkjum) að toga og ýta
í tæki á einni af mörgum líkams-
ræktarstöðvum landsins.
Draumur frá „Rúnu“
Mig dreymdi að ég væri á leið heim
eftir annasaman dag, rosalega
þreytt. Ég hafði eitthvað verið að
stússast, m.a. hafði ég farið með
bílinn okkar hjónanna í þrif, sótti
hann svo aftur og þá hafði mað-
urinn sem þreif bílinn verið búinn
að leggja honum á bílasölu sem
hann átti. Ég varð hálfreið og
sagðist ekkert hafa hug á að selja
bílinn. Svo fór ég að sækja mann-
inn minn, hitti hann á einhverri
bensínstöð íklæddan síðum dökk-
um frakka, virtist vera mikill gæi,
heilsandi dömu á rauðum sportbíl.
Ég varð eitthvað pirruð og spurði
hvort hann væri að koma með mér
eða ekki. Hann svaraði því játandi,
og ég fór þá út í bíl og beið eftir
honum og mér fannst vera mikið
rok. Varð mér litið á hendurnar á
mér og sá þá að allir hringarnir
mínir (þ.e. giftingarhringur og þrír
aðrir gullhringar með steinum)
voru alveg dottnir í sundur, þeir
voru uppeyddir og héngu saman á
nánast engu. Einnig nýtt gullúr
sem ég fékk í jólagjöf, það vantaði
stóran part í gullólina og það hékk
saman á einhverjum ósýnilegum
spottum. Við þetta vaknaði ég. Það
vill svo til að maðurinn minn hefur
gefið mér alla þessa hringa ásamt
úrinu en ég veit ekki hvort það hef-
ur eitthvað að segja. Mig hefur oft
dreymt fyrir atburðum og finnst
mér eins og þessi draumur boði
ekkert gott en kem samt ekki fyrir
mig hvað það gæti verið.
Ráðning
Þegar draumar eru skoðaðir er
gott að eiga reynslusjóð að sækja í
til skilnings á merkingu táknanna
sem birtast. Þar er muni, fólk, liti,
tíðaranda, dýr, hús og sitthvað
fleira að hafa sem tína má í púslið
„að ráða draum“. Sögu- og ferða-
bækur, uppsláttarrit, listaverka-
og hönnunarbækur, myndbönd og
Draumur um vilja
DRAUMSTAFIR Kristjáns Frímanns
Mynd/Kristján Kristjánsson
Hvenær verður
teinn að öxli?
Svar: Setjum sem svo að það sem
greini teina og öxla í sundur sé sver-
leikinn, teinar eru mjóir en öxlar
sverari. Hugsum okkur nú að við höf-
um fyrir framan okkur 100 stál-
sívalninga, sá mjósti er 1 cm í þver-
mál, sá næsti um 4 mm sverari og svo
koll af kolli þangað til við komum að
þeim síðasta sem er þá um 5 cm í
þvermál. Nú getum við spurt eftir-
farandi spurningar: „Hvaða sívaln-
ingur er sverasti teinninn og hver er
mjósti öxullinn?“ Ef við getum svar-
að þessari spurningu höfum við svar
við því hvenær teinn verður að öxli.
Vandinn er hins vegar sá að það virð-
ist ekki vera rétt að segja til dæmis
um sívalning 30 að hann sé sverasti
teinninn frekar en sívalningur 31, og
raunar virðist alveg sama hvaða sí-
valning við köllum sverasta teininn,
það virðist jafnrétt að segja að sá
næsti við hliðina sé sverasti teinninn.
Þetta er vandamál vegna þess að það
getur bara einn teinn verið sverasti
teinninn. Sömu sögu er að segja ef
við spyrjum hvaða sívalningur sé
mjósti öxullinn. Það er enginn einn
sem er mjósti öxullinn frekar en sá
við hliðina. Nú er vinsælast meðal
heimspekinga að líta svo á að vanda-
mál eins og þetta sýni að orð eins og
„teinn“ og „öxull“ hafi einungis
óljósa merkingu. Orðin hafa merk-
ingu vegna þess að til eru sívalningar
sem eru augljóslega teinar og aðrir
sem eru augljóslega ekki teinar. Og
sömu sögu er að segja um öxla. Aftur
á móti er merkingin óljós þar sem
ekki eru skýrt afmörkuð skil milli
þess hvað orðið „teinn“ á við um og
hvað orðið „öxull“ á við um. Hug-
myndin bak við þessa afstöðu er tví-
þætt: (i) Orð hljóti merkingu sína af
háttalagi fólks og þá einkum því
hvernig fólk notar tungumálið; (ii)
hins vegar sé ekkert í háttum Íslend-
inga (þar sem „teinn“ og „öxull“ eru
orð í íslensku) sem segir til um að
einn sívalningur skuli vera sverasti
teinninn en sá næsti skuli vera mjósti
öxullinn. Því er svo stundum bætt við
að það væri kraftaverki líkast ef
merkingin væri ekki óljós í þessum
skilningi. Hvernig mætti það vera að
Íslendingarværu svo grandvarir í
notkun sinni á orði eins og „teinn“ að
einn stálsívalningur væri rétt-
nefndur teinn en annar sívalningur,
kannski ekki nema 1 mm sverari,
væri ekki teinn?
Ólafur Páll Jónsson, doktorsnemi í heim-
speki við Massachusetts Institute
of Technology.
Er alveg öruggt að vöðvar af
skepnu með riðu séu ekki
sýktir? Geta menn borið sjúk-
dóminn sín á milli?
Svar: Þótt margt sé á huldu um
smitandi riðusjúkdóma er nokkuð
vitað um smitleiðir þeirra. Hefur sú
vitneskja dugað til þess að hægt sé
að hefta útbreiðslu sumra þeirra. Út-
breiðsla kuru á Papúa í Nýju-Gíneu
var stöðvuð 1956 með því að fá inn-
fædda til að hætta mannáti í
tengslum við greftrunarsiði. Svo liðu
margir áratugir frá því að smitleiðin
var rofin þar til sjúkdómurinn hvarf
vegna þess hve meðgöngutími hans
er langur. Eftir að kúariðan upp-
götvaðist í Bretlandi á miðjum 9. ára-
tug 20. aldar hættu Bretar árið 1988
að fóðra jórturdýr á kjöt- og bein-
mjöli sem unnið var úr dýrahræjum
jórturdýra. Ári síðar var lagt bann
við því að ákveðnar nautgripaafurðir,
sem talið var að gætu verið meng-
aðar af skaðlegum príónum, kæmust
í fæðu manna. Þessar afurðir eru
heili, mæna, hóstarkirtill, hálseitlar,
milta og innyfli. Meðgöngutími kúa-
riðu er langur. Því var Bretum ljóst
að kúariðan myndi færast í vöxt
fyrstu árin eftir að smitleiðin var rof-
in áður en draga myndi úr fjölda til-
fella. Þessar aðgerðir hafa síðan skil-
að þeim árangri sem vænst var því
að stórlega hefur dregið úr kúa-
riðunni þar í landi á undanförnum ár-
um. Af árangri aðgerða gegn þessum
tveim sjúkdómum má draga mikils-
verðar faraldsfræðilegar ályktanir.
Riða virðist hvorki smitast frá móður
til barns (kuru) né frá kú til kálfs
(kúariða). Því má álykta sem svo að
fósturvísar nautgripa beri ekki með
sérsmit. Ekki hefur tekist að sýkja
dýr með því að fóðra þau á hreinum
vöðvum sem ekki hafa í sér vef frá
miðtaugakerfi og rannsóknir benda
heldur ekki til þess að sæði nauta
beri í sér smit. Ekki er heldur
ástæða til að ætla að öll venjuleg um-
gengni við riðusýkta einstaklinga
leiði til smitunar. Þótt ekki hafi verið
sýnt fram á tilteknar smitleiðir er
erfitt að útiloka þær, einkum þar
sem um tiltölulega nýja sjúkdóma er
að ræða sem hvergi nærri eru full-
rannsakaðir. Dæmi eru um að flutn-
ingur á hornhimnu augans og heila-
himnu milli manna til ígræðslu,
ígræðsla heilarita og heilaskurð-
aðgerðir með menguðum áhöldum
hafi valdið smiti af völdum creutz-
feldt-jakob-sjúkdómsins (CJS).
Einnig hefur vaxtarhormón unnið úr
heilum látinna manna valdið slíku
smiti. Núorðið eru slík hormón fram-
leidd með erfðatækni og valda ekki
lengur smiti.Engar vísbendingar eru
til um það að CJS smitist með blóð-
gjöf. Bretar hafa fylgst náið með því
frá 1997 hvort mannariða hafi smit-
ast með blóðgjöf þar í landi. Hingað
til er vitað um 12 manns sem hafa
fengið blóð frá fólki með mannariðu
en enginn blóðþeganna hefur sýkst.
Einn þeirra sem fengið hefur manna-
riðu hefur fengið blóðgjöf en enginn
sem gaf honum blóð hefur greinst
með sjúkdóminn. Kúa- og mannariða
eru hins vegar nýir sjúkdómar og
gera má ráð fyrir að mannariðan eigi
eftir að aukast til muna og verða
mun algengari en venjulegur CJS
vegna fjölda þeirra sem þegar eru
smitaðir. Í framtíðinni er því nauð-
synlegt að stunda nákvæma smitgát
við læknisaðgerðir. Þótt engar vís-
bendingar hafi enn þá komið fram
sem benda til þess að mannariða geti
smitast með blóðgjöf er á þessu stigi
málsins ekki hægt að útiloka slíkt.
Þótt ekki sé vitað til þess að blóð-
gjafir valdi smiti hafa margar þjóðir
farið þá leið að banna blóðgjafir frá
þeim sem hafa dvalist í Bretlandi í
meira en 6 mánuði á árunum 1980-
1996 eða að nota frá þeim einungis
blóð sem er laust við hvít blóðkorn.
Þetta eru erfiðar ákvarðanir sem
menn standa þarna frammi fyrir þar
sem annars vegar þarf að taka tillit
til hagsmuna þeirra sem nauðsyn-
lega þurfa á blóðgjöf að halda og hins
vegar fræðilegs möguleika á því að
blóðgjöf geti borið með sér smit. Af-
urðir nautgripa hafa meðal annars
verið notaðar í lyfjaiðnaði. Þess hef-
ur verið gætt frá því snemma á síð-
asta áratug að nota ekki slíkar afurð-
ir í þessum iðnaði frá löndum þar
sem kúariða hefur greinst.
Haraldur Briem, sóttvarnalæknir.
Vísindavefur Háskóla Íslands
Hvenær
verður teinn
að öxli?
Undanfarna viku hafa birst á Vísinda-
vefnum svör um eftirfarandi efni: Hvort
allt krabbamein sé lífshættulegt, hvernig mannslíkaminn vinnur úr
sykri, fjölda sela við Ísland, hvort notkun táknmáls komi í veg fyrir
gigt í höndum, jojoba-olíu, forsjá barns sem fætt er utan sambúðar,
lavalampa, fjölda marka í kílógrammi, lofthitun, lögmæti auglýs-
ingaflutnings inni í miðjum dagskrárlið í sjónvarpi, svefn hákarla og
hvala, skynminni, fyrstu Ólympíuleika fatlaðra, ýmislegt um út-
breiðslu kúariðu og creutzfeldt-jakob-sjúkdómsins, snjókorn, lög
og reglugerðir og veirusýkingar sem smitast með matvælum. Slóð
vefsetursins er http://www.visindavefur.hi.is.
VÍSINDI
Glúkósi – þrúgusykur.