Morgunblaðið - 03.02.2001, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 3. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FLESTIR fá einhvern tím-ann verk í bakið, jafnvel útaf svo litlu álagi sem aðteygja sig eftir penna sem
hefur fallið á gólfið. Oftast hverfur
verkurinn af sjálfu sér en þó eru þeir
margir sem, þrátt fyrir líkamsæfing-
ar og læknishjálp, fá endurtekna
verki og oft litla bót meina sinna.
Ástæðuna má m.a. rekja til þess að
orsakir verkjanna eru óljósar og að
engir áverkar sjást með hefðbundn-
um greiningaraðferðum, svo sem á
röntgenmyndum og sneiðmyndum.
Það hefur því skort hlutlægar að-
ferðir til að greina þessa óskil-
greindu verki.
Nýjar aðferðir, sem þróaðar voru
við sjúkraþjálfunardeild háskólans í
Queensland í Ástralíu, hafa nú verið
notaðar með góðum árangri til að
greina ástæður langvarandi stoð-
kerfisverkja, sérstaklega í mjóbaki
og hálsi. Aðferðirnar byggjast m.a. á
nákvæmri hreyfigreiningu þar sem
ýmis tæki og tæknibúnaður er not-
aður til að greina starfsemi vöðva
sem liggja djúpt í líkamanum. Auk
þess framkvæma sjúkraþjálfarar ná-
kvæma líkamsskoðun, leggja staðl-
aða spurningalista fyrir fólk, prófa
stöðu- og hreyfiskyn og nota sárs-
aukaþrýstimæli til að meta hversu
mikinn þrýsting fólk þolir á ákveðn-
um svæðum líkamans. Með þessu
móti eru gamalreyndar aðferðir og
nýjar notaðar saman til að öðlast
heilsteyptari mynd af vandanum en
áður hefur verið mögulegt.
Nýverið var stofnað í Reykjavík
fyrirtækið Hreyfigreining ehf. þar
sem boðið verður upp á þessar nýju
greiningaraðferðir.
Ójafnvægi í starfsemi vöðva
Rannsóknir Ástralanna, sem aðal-
lega hafa beinst að hreyfistjórnun
vöðva í mjóbaki og hálsi, hafa sýnt að
langvarandi stoðkerfisverki má oft
og tíðum rekja til þess að litlir vöðv-
ar sem liggja djúpt í líkamanum,
næst hryggjarsúlunni, eru óvirkir
eða lítið virkir en virkni þeirra stóru
of mikil. Djúpu vöðvarnir eru mjög
þýðingarmiklir í sambandi við
stjórnun á hreyfingum líkamans þar
eð þeir spennast upp fyrst og í raun
um leið og sú hugsun hvarflar að
manni að framkvæma tiltekna hreyf-
ingu. Þegar virkni þeirra minnkar
eða hverfur bregðast stóru vöðvarn-
ir við með því að spennast of mikið.
Rannsóknir áströlsku vísinda-
mannanna hafa leitt í ljós að ójafn-
vægi í starfsemi þessara tveggja
vöðvahópa auka mjög líkurnar á því
að bakverkir taki sig upp. Með nýrri
tækniþekkingu hefur nú tekist að
sýna fram á þetta og framkvæma
hlutlægar greiningar á álagsein-
kennum og afleiðingum lítilla
áverka. Fyrir utan þá þýðingu sem
þetta hlutlæga mat hefur á mögu-
leika fólks til þess að ná heilsu á ný,
munu þessar aðferðir t.d. hafa þýð-
ingu fyrir fólk sem þarf að sækja
bótarétt til tryggingafélaga.
Djúpu vöðvarnir
þjálfaðir til starfa
Hefðbundnar bak- og magaæfing-
ar þjálfa einungis stóru yfirborðs-
vöðvana og geta, að sögn Eyþórs
Kristjánssonar, eins af sjúkraþjálf-
urunum hjá Hreyfigreiningu, ýtt
undir ójafnvægið í starfsemi djúpu
vöðvanna og yfirborðsvöðvanna.
„Þetta snýst raunar um það að djúpa
vöðvakerfið verði virkt á undan stóru
yfirborðsvöðvunum,“ segir Eyþór.
Það er því mikilvægt að fólk læri
að virkja djúpu vöðvana á nýjan leik.
Það er fyrst og fremst gert með því
að fólk lærir aðferðir til að þjálfa þá
upp um leið og myndir og tölur á skjá
sýna því að það hefur náð að spenna
vöðvana rétt.
„Fólk getur náð miklum árangri
með því einu að hugsa niður í vöðv-
ana,“ útskýrir samstarfsmaður Ey-
þórs, Karl Guðmundsson sjúkra-
þjálfari.
Nokkrar samanburðarrannsóknir
hafa verið gerðar á árangri þessarar
aðferðar og hefðbundinna bak- og
magaæfinga. Komið hefur í ljós að
þeir sem þjálfuðu fyrst djúpu vöðv-
ana fengu mun sjaldnar aftur í bakið
en aðrir.
Þrír sjúkraþjálfarar starfa hjá
Hreyfigreiningu. Unnur Hjaltadótt-
ir og Eyþór eru með áratuga reynslu
og formlegt framhaldsnám í þeirri
grein sjúkraþjálfunar sem nefnd er á
ensku „manual therapy“ en þar not-
ar sjúkraþjálfarinn engin tæki held-
ur einugis hendurnar til að með-
höndla skjólstæðinga sína. Sá þriðji
er Karl Guðmundsson en hann hefur
sérstakan áhuga á tæknilegri hlið
greiningaraðferða.
Þremenningarnir hafa tekið upp
samstarf við sjúkraþjálfunardeild
háskólans í Brisbane í Ástralíu og
fyrirtækið Kine ehf. sem m.a. hefur
þróað hreyfigreiningarbúnaðinn
KineView sem notaður verður hjá
Hreyfigreiningu.
Eyþór stundar nú doktorsnám í
heilbrigðisvísindum við Háskóla Ís-
lands og nýtur m.a. leiðsagnar pró-
fessors við áðurnefndan háskóla í
Ástralíu. Hann notar m.a. áströlsku
aðferðirnar við rannsóknir sínar en
verkefnið fjallar um mat á tognun í
hálsi eftir innanbæjarákeyrslur.
Oft er erfitt að meta áverka vegna
slíkra árekstra og því vandkvæðum
bundið að leggja fram læknisfræði-
leg gögn þeim til sönnunar, m.a. ef sá
sem hefur áverkann þarf að sækja
um bætur vegna slyssins. Eyþór hef-
ur í rannsóknum sínum m.a. getað
sýnt fram á að starfsemi hreyfinema
í hálsinum getur raskast og valdið
verkjum og vandamálum, svo sem
höfuðverk og svima.
„Hreyfinemar eru hvergi jafn-
margir í líkamanum og í hálsinum,“
segir Eyþór og útskýrir að það sé
vegna þess að við þurfum mikið að
hreyfa hálsinn vegna skynfæranna
sem við höfum í höfðinu.
Hann bendir á að aðferðirnar séu
svo nýjar af nálinni að þær séu enn
sem komið er einungis notaðar í
þremur borgum í Ástralíu. Ástralski
leiðbeinandinn hans er á ferðalagi
um Bandaríkin um þessar mundir til
að kynna þær þarlendum sjúkra-
þjálfurum sem og ýmsum öðrum, t.d.
tryggingafélögum og læknum.
Nýtt fyrirtæki stofnað um hlutlægt mat á áður óútskýrðum álagseinkennum
Morgunblaðið/Jim Smart
Sónartæki eru notuð til að skoða virkni djúpu vöðvanna sem liggja næst hryggsúlunni.
Hugsað niður
í vöðvana
Oft hefur reynst erfitt að meðhöndla álags-
einkenni og afleiðingar lítilla áverka, ekki
síst vegna þess að skaðinn sést ekki með
hefðbundnum greiningaraðferðum. Nýverið
hóf rekstur í Reykjavík fyrirtækið Hreyfi-
greining ehf. þar sem stuðst er við nýjar að-
ferðir er þróaðar hafa verið í þessu skyni.
TENGLAR
.....................................................
Hreyfigreining ehf.: www.hreyfi-
greining.is.
NÝ rannsókn bendir til þess að
óeðlileg úrvinnsla líkamans á
járni geti leitt til heilasjúkdóma
á borð við parkinsons.
„Vísindamenn hafa löngum
deilt um það hvort járnútfelling-
arnar, sem einkenna sjúkdóm-
inn, séu orsök eða afleiðing
hans. Þessar niðurstöður eru
sterk vísbending um að járn
kunni að gegna orsakahlutverki
í parkinsons og öðrum hliðstæð-
um sjúkdómum,“ segir dr.
Duane Alexander, forstöðumað-
ur bandarískrar stofnunar er
sinnir rannsóknum í barnalækn-
ingum (NICHD).
Prótín í lykilhlutverki
Dr. Tracey Rouault, við
NICHD í Bethesta í Bandaríkj-
unum, og samstarfsfólk hennar
uppgötvaði þetta við rannsóknir
á músum sem höfðu verið rækt-
aðar án járnstjórnunarprótíns 2
(IRP2) sem gegnir lykilhlut-
verki í umsjón járnbúskapar
fruma. Er greint frá niðurstöð-
unum í febrúarhefti Nature
Genetics.
Þegar mýsnar, sem ekki
höfðu IRP2, náðu hálfs árs aldri
tóku þær vaxandi heilakvilla
sem einkenndist af ósamstilltu
göngulagi, skjálfta, hægum
hreyfingum og veiklun – ein-
kennum sem einnig koma fram í
sjúkdómum á borð við parkin-
sons í mönnum.
Uppsöfnun og hrörnun
Skortur á IRP2 leiddi til mik-
ils magns ferritíns, annars prót-
íns sem stýrir járnbúskapnum,
og uppsöfnunar járns á tiltekn-
um stöðum í heila músanna, að
því er fram kemur í niðurstöð-
unum. Þessi uppsöfnun var í
samræmi við þau svæði heilans
þar sem heilafrumur hrörnuðu,
segja vísindamennirnir, og hófst
járnuppsöfnun í raun áður en
hrörnunin hófst.
„Þetta bendir til þess að kvill-
ar í járnbúskapnum kunni að
vera meginorsakir taugahrörn-
unarsjúkdóma er byrja seint,“
sagði Rouault.
Rannsókn á heilasjúkdómum
Óeðlileg járn-
úrvinnsla?
New York. Reuters.
TENGLAR
.................................................
Tímaritið Nature Gen-
etics:www.nature.com/ng.
ÞVÍ þyngra sem barn er við fæð-
ingu því öflugri verður heilinn í
því er fram líða stundir, að því er
ný rannsókn bendir til. Breskir
vísindamenn segja að fæðing-
arþyngd kunni að hafa varanleg
áhrif á vitsmunina og geti það
komið fram í frammistöðu á próf-
um og jafnvel námsárangri alveg
fram á fyrstu fullorðinsár.
Rannsókn, er gerð var með því
að fylgjast með 3.900 körlum og
konum sem fæddust 1946, leiddi í
ljós að jafnvel meðal barna sem
voru innan eðlilegra þyngd-
armarka við fæðingu reyndist það
eiga við að því stærra því betra,
varðandi frammistöðu á vitsmuna-
prófum á barnsaldri, unglings-
árum og fyrstu fullorðinsárum.
Ástæðulaust að örvænta
Vísindamenn telja að þetta
tengist að einhverju leyti því, að
stærri börn hafa stærri heila, eða
að það séu ef til vill fleiri teng-
ingar í heila þeirra. En stjórnandi
rannsóknarinnar segir að for-
eldrar minni barna þurfi ekki að
örvænta – niðurstöðurnar séu
meðaltal og stærð við fæðingu
þurfi ekki nauðsynlega að
ákvarða vitsmunaleg örlög.
„Fæðingarþyngd er einungis
einn af mörgum þáttum sem hafa
áhrif á vitsmunavirkni. Kannski
er þetta ekki áhrifamikill þáttur,“
sagði Marcus Richards, sálfræð-
ingur hjá Læknisfræðirannsókn-
arráði Bretlands sem gerði rann-
sóknina. „Áhugi foreldra á
menntun – þátttaka í heimalær-
dómi barna sinna o.fl. – hefur gíf-
urleg áhrif sem gætu vel gert
áhrif fæðingarþyngdar að engu.“
Forskotið sýnist hverfa
Richards segir enn fremur að
mögulegt sé að forskotið, sem
stærri börn fái, verði að engu. Of
mannmargt heimili, mengað and-
rúmsloft og að lenda á milli í skiln-
aði geti allt dregið úr vits-
munagetu, segir hann.
Vísindamennirnir komust að því,
að fæðingarþyngd hafði áhrif á
greind fram til 26 ára aldurs. Eftir
það jöfnuðust áhrifin yfirleitt út
þar eð aðrir þættir fóru að gegna
mikilvægara hlutverki. Hve klár
börnin voru um átta ára aldur
virtist hafa mest áhrif á seinni
tíma greind, samkvæmt rannsókn-
inni. Þyngri börn náðu hærri
skólagráðum. Sú niðurstaða virt-
ist einkum tengjast því hve þung
börnin voru þegar þau voru átta
ára.
„Það virðist sem fæðing-
arþyngdin hafi sín áhrif fram að
átta ára aldri og að það komi
manni á sporið,“ sagði Richards.
En áhrifin virtust vera orðin að
engu við 43 ára aldur en þá virtust
þeir, sem voru léttari við fæðingu,
hafa náð hinum sem voru þyngri.
Niðurstöður rannsóknarinnar
birtust í British Medical Journal
27. janúar.
Breskir vísindamenn rannsaka áhrif fæðingarþyngdar
Því stærri börn
því meira vit?
Associated Press
Verðandi gáfumenni?
New York, London. Reuters. AP.
TENGLAR
.....................................................
British Medical Journal:www.bmj.com