Morgunblaðið - 15.06.2001, Blaðsíða 33

FJÖLMIÐLUN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. JÚNÍ 2001 33
TILBÚNAR M
EÐ M
ATNUM
KALDAR EÐA HEITAR
ÞVÍ hefur löngum verið haldið fram að rýran
hlut kvenna í fjölmiðlum megi að hluta til skýra
með því hve erfitt sé að fá konur í viðtal við fjöl-
miðla. Í nýlegri skýrslu nefndar menntamála-
ráðherra um konur og fjölmiðla er m.a. greint
frá því að á fréttastofum fjölmiðla sé það algengt
umkvörtunarefni að konur séu almennt mun
tregari til að koma í viðtöl eða láta hafa eftir sér.
Í þeirri skýrslu er hins vegar ekki gerð tilraun
til að kafa nánar ofan í málið og kanna hvort
mark sé takandi á þeim fullyrðingum.
Sjálf hef ég starfað sem blaðamaður á inn-
lendum fréttum Morgunblaðsins í nokkur ár og
hef ekki orðið vör við nokkurn mun á körlum og
konum í þessum efnum. Mér fannst jú erfiðara
að fá konur en karla í viðtöl fyrir nokkrum árum
– en ekki nú. Miðað við þessa reynslu er ekki
óeðlilegt að spurt sé hvort fullyrðingin um að
erfiðara sé að fá konur í viðtöl en karla sé
kannski bara enn ein goðsögnin? Er kannski
auðveldara að fá konur í viðtöl nú en á árunum
áður? Til að fá svör við þessum og fleiri spurn-
ingum gerði ég óformlega og óvísindalega könn-
un meðal starfsfélaga minna í síðasta mánuði.
Spurningar voru sendar til nokkurra fjölmiðla-
manna, sem starfa flestir við innlendar fréttir, á
prent-, net- og ljósvakamiðlum. Alls átta fjöl-
miðlamenn tóku þátt í könnuninni frá jafnmörg-
um fréttamiðlum. Fjórar konur og fjórir karlar.
Hér á eftir verður gerð grein fyrir spurningum
og einstökum svörum.
Fyrsta spurningin snerist um það hvort ein-
hver munur væri milli kynjanna. Því var spurt:
Hefur þér reynst erfiðara að fá konur en karla
til að tjá sig við fjölmiðilinn síðasta mánuðinn?
Af þeim átta sem þátt tóku í könnuninni sögðu
þrír nei við þessari spurningu; þar af einn sem
starfar við netmiðil, einn sem starfar við útvarp
og einn sem starfar við fréttir á mánaðartíma-
riti. Tveir þessara hafa starfað við fjölmiðla í
fjölda ára og því spurði ég þá aftur hvort þeir
teldu að breytingar hefðu orðið í þessum efnum
á síðustu árum. Báðir töldu svo vera. Annars
sagði: ,,Já, maður lenti oft í því hér áður fyrr að
konur vildu ekki koma í viðtal. Þetta finnst mér
hafa breyst mikið.“
Hinn þátttakandinn sagðist sérstaklega hafa
orðið var við breytingar í þessum efnum hjá
ungum menntakonum sem gegndu ábyrgðar-
störfum í atvinnulífinu. ,,Annars hefur maður
líka sjóast sjálfur og lætur þær ekki komast upp
með að segja nei.“ Þessi sami þátttakandi sagð-
ist reyndar verða að viðurkenna að honum
reyndist oft erfiðara að fá konur í viðtöl en karla
þótt ekki hefði það gerst síðasta mánuðinn. Þá
reyndist erfiðara að fá upplýsingar frá konum
en körlum.
Konur tregar í sjónvarp
Fimm þátttakendur í könnuninni sögðu að
erfiðara hefði verið að fá konur en karla til að tjá
sig við fjölmiðilinn síðasta mánuðinn. Kom m.a.
fram hjá einum sem starfar bæði við útvarp og
sjónvarp að erfiðara væri að fá konur til að tjá
sig í viðtali í sjónvarpi en í útvarpi. Annar þátt-
takandi sem starfar eingöngu við sjónvarp hafði
þetta að segja: ,,Svo sannarlega er erfiðara að fá
konur í sjónvarpsviðtöl. Það held ég að allir sem
vinna í sjónvarpi geti borið vitni um. Ég get
nefnt tvö dæmi sem hafa komið upp síðasta
mánuðinn. – Kona samþykkti viðtal, en hætti
svo við þegar hún uppgötvaði að ég var að vinna
á sjónvarpsstöð. Hún hafði misskilið mig í upp-
hafi og hélt ég væri að vinna fyrir útvarp. Þetta
hefur reyndar komið reglulega upp. – Önnur
kona gat ekki komið í viðtal vegna þess að hún
þurfti að fara í lagningu fyrst. Hún reyndi að fá
tíma í lagningu samdægurs en fékk ekki fyrr en
daginn eftir. Það var því ekki vinnandi vegur að
fá að tala við hana fyrr en næsta dag.“ Þá sagði
enn annar þátttakandi í könnuninni sem einnig
starfar við sjónvarp eftirfarandi: ,,Já, það er
ekki spurning (að erfiðara sé að fá konur í viðtal
en karla). Það er fremur regla en undantekning
að konur séu tregari til að koma í viðtal.“
Þátttakandi sem starfar við prentmiðil sagði
að það væri ekki aðeins erfiðara að fá konur í
viðtöl en karla heldur væri líka munur á kynj-
unum þegar viðtalið væri tekið. ,,Mér finnst
áberandi að konur vilja oftar en karlar fá að lesa
yfir það sem haft er eftir þeim. Mér finnst þetta
og fleira benda til þess að konur hafi talsvert
meiri áhyggjur af því hvað þær segja. Þær ótt-
ast til dæmis að segja of mikið…,“ sagði hann og
bætti síðar við. ,,Mjög oft er það til bóta að við-
mælandinn lesi yfir það sem hann segir, en þeg-
ar viðmælandinn er hikandi og er ekki tilbúinn
til að segja mikið fær maður það á tilfinninguna
að yfirlesturinn sé bara tímaeyðsla. Og stundum
getur tíminn einmitt skipt miklu í vinnu blaða-
mannsins. Blaðamaður sem lendir í ,,erfiðum“
viðmælanda leitar kannski til einhvers annars
viðmælanda næst þegar hann þarf að leita upp-
lýsinga.“
Hafa ekki tíma
Þeir fimm sem svöruðu því játandi að erfiðara
hefði reynst að fá konur í viðtöl en karla síðasta
mánuðinn voru spurðir enn frekar. Næsta
spurning var því svohljóðandi: Á hvaða forsend-
um hafa konurnar neitað að tjá sig við fjölmið-
ilinn? Efnislega voru svör allra þátttakenda
könnunarinnar nánast þau sömu, þ.e.að konurn-
ar neituðu að tjá sig á þeim forsendum að þær
hefðu ekki nægilega mikla þekkingu á umfjöll-
unarefninu. Einn þátttakandi sagði til að mynda
eftirfarandi: ,,…oftast benda þær á einhvern
annan sem veit meira um málið. Sá aðili er oftast
karlmaður.“ Annar tók jafnframt fram að þótt
þetta væri gjarnan viðkvæðið að þær hefðu ekki
nægilega mikla þekkingu þá væri það ekki endi-
lega rétt mat hjá þeim; þær hefðu þvert á móti
nægilega góða þekkingu á málinu til að tjá sig
við fjölmiðilinn.
Tveir þátttakendanna sem starfa við sjónvarp
sögðu auk þessa að konur ættu það fremur til að
biðja fréttamann um að fresta viðtalinu þangað
til þær hefðu haft sig betur til. Þá sagði einn
sjónvarpsfréttamaður: ,,Sumar konur koma sér
undan viðtali með því að segjast ekki hafa tíma.
Þetta finnst mér meira áberandi með konur en
karla. Staðreyndin er hins vegar sú að sjón-
varpsviðtöl taka ekki nema tíu til fimmtán mín-
útur og fréttamaður getur mætt á hvaða stað
sem er á nánast hvaða tíma sem er. Svo reynir
maður auðvitað að vera ýtinn og spyr hvort
virkilega séu hvergi tíu mínútur lausar allan
daginn og fram á kvöld. En svarið er samt nei.“
Þriðja spurningin snerist um aldur þeirra
kvenna sem neituðu að tjá sig við fjölmiðla og
var hún svona: Eru þær konur sem neita að tjá
sig eldri en 50 ára eða yngri en 50 ára? Eða eru
þær á öllum aldri? Tveir fjölmiðlamenn af fimm
sögðu að eldri konur væru heldur tregari í taumi
en þær yngri. Annar þeirra sagði til að mynda:
,,Eldri konur eru heldur tregari en það kemur
samt á óvart hversu margar ungar og skeleggar
konur eru tregar til að koma fram í fjölmiðlum.“
Hinir þrír kváðust ekki hafa orðið varir við að
aldur skipti máli. ,,Ég verð ekki var við að ald-
urinn skipti hér máli. Sumar ungar konur hafa
reyndar mikið sjálfstraust og eru tilbúnar til að
tjá sig en eldri konur hafa líka oft öðlast sjálfs-
traust samfara starfsframa og eiga létt með að
tjá sig,“ sagði einn þeirra.
Í fjórðu spurningu var spurt um stöðu
kvennanna sem neituðu að tjá sig. Var spurn-
ingin eftirfarandi: Í hvaða stöðu eru þær konur
sem neita að tjá sig? Eru þær stjórnmálamenn,
stjórnendur, almennir starfsmenn eða eitthvað
annað? Svörin við þessari spurningu voru eins
mismunandi og þátttakendur voru margir. Einn
sagði til að mynda að kvenstjórnmálamenn
reyndu ,,yfirleitt ekki“ að koma sér undan viðtali
en annar sagði á hinn bóginn að kvenstjórn-
málamenn væru oft tregir í taumi. Miðað við
þessi ólíku svör má álykta sem svo að lítil sem
engin tengsl séu á milli stöðu kvenna og hversu
treglega gangi að fá þær í viðtal.
Í fimmtu og síðustu spurningunni var síðan
spurt um tengsl kvennanna við fréttirnar.
Hljóðaði spurningin svona: Hvernig tengjast
þær konur sem neita að tjá sig viðkomandi
frétt? Eru þær sérfræðingar um málefni frétt-
arinnar? Eða eru þær í hlutverki áhorfanda sem
tengist málinu ekki beint (til dæmis vegfarandi),
í hlutverki geranda eða í hlutverki fórnarlambs?
Af svörunum að dæma eru það oftast sérfræð-
ingar sem neita að tjá sig. Einn sagði til að
mynda að það væri aðallega vandamál að fá sér-
fræðinga til að tjá sig um fréttina og nefndi í því
tilviki hjúkrunardeildarstjóra sem dæmi. Að
öðru leyti sagði hann þetta: ,,Ég hef ekki orðið
var við að það sé vandamál að fá konur til að tjá
sig um atburði, slys eða einhverjar mannlegar
fréttir.“
Hafa þær ekki trú á sér?
Í lokin var þátttakendum gefinn kostur á að
tjá sig almennt um umrætt málefni. Kom þar
fram hjá flestum að rýran hlut kvenna í fjöl-
miðlum mætti ekki síst rekja til þess hve þær
væru tregar til að tjá sig. Sjónvarpsfréttamaður
sagði til að mynda: ,,Mér hefur fundist umræðan
um ójafnt kynjahlutfall í fjölmiðlum oft vera á
villigötum. Vandinn er fyrst og fremst sá að kon-
ur eru almennt tregari en karlar til að koma
fram í fjölmiðlum. Þær virðast ekki hafa jafn-
mikla trú á sér og karlarnir eða þetta vex þeim
óþyrmilega í augum. Á hinn bóginn eru svo fáar
konur í toppstöðum í þjóðfélaginu að það gerir
fréttamönnum ómögulegt að hafa hlutfall
kynjanna jafnt.“
Annar sagði: ,,Konur kvarta sáran undan lít-
illi athygli í fjölmiðlum en verða að líta í eiginn
barm. Þær þurfa líka að hætta að líta á sig sem
fórnarlömb og krefjast einhvers konar kvóta
fyrir sig í umræðum í fjölmiðlum. Þær þurfa að
nota tækifærin þegar þau gefast.“ Blaðamaður á
prentmiðli sagði ennfremur: ,,Sá sem hefur
starfað sem blaðamaður í nokkur ár lærir fljótt
að það er auðveldara að tala við suma en aðra.
Maður viljandi eða óviljandi forðast viðmælanda
sem gefur óskýr svör og er hikandi. Ég er ekki
að segja að konur séu almennt hikandi og óskýr-
ar í svörum en þetta er eitthvað sem skiptir máli
að mínu mati þegar um þessi mál er fjallað.“
Að lokum sagði ein sjónvarpsfréttakona:
,,Umræðan…hefur snúist mikið um ábyrgð fjöl-
miðla í þessum efnum og sjónvarpsfréttastof-
urnar gagnrýndar fyrir það að konur eru aðeins
þriðjungur viðmælenda. Ég er þeirrar skoðunar
að þarna sé verið að hengja bakara fyrir smið
því þarna sjáum við aðeins birtingarmynd þess
ástands sem ríkir í jafnréttismálum í samfélag-
inu. Nær væri að beina kröftunum að hinu raun-
verulega vandamáli sem liggur miklu dýpra; í
uppeldi, menntun, viðhorfum, klisjum, ímyndum
og svo framvegis – að hinum raunverulegu
ástæðum þess að konur skila sér ekki til jafns
við karla út í athafnalífið og í stjórnunarstöður í
samfélaginu.“
Í ljósi þessarar könnunar virðist enn vera erf-
iðara að fá konur en karla til að tjá sig við fjöl-
miðla þótt talað sé um að þetta hafi breyst til
hins betra á síðustu árum. Þá virðist vera erf-
iðara að fá konur í viðtal í sjónvarpi en í útvarpi
eða við prentmiðil. Hver svo sem ástæðan kann
að vera er vert að hafa þetta í huga þegar fjallað
er um rýran hlut kvenna í fjölmiðlum.
Eru konur
tregari í viðtöl
en karlar?
Er fullyrðingin um að erfiðara sé að fá konur til að tjá
sig við fjölmiðil en karla enn ein goðsögnin? Arna
Schram hélt af stað í þeirri trú að svo væri en eftir
óformlega könnun meðal starfsfélaga sinna á nokkrum
fréttastofum kom annað á daginn.
Morgunblaðið/Sverrir Vilhelmsson
Varla er hægt að saka Ingibjörgu Pálma-
dóttur, fyrrv. heilbrigðisráðherra, fyrir
að hafa ekki viljað fara í viðtöl.