Morgunblaðið - 04.07.2001, Blaðsíða 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 4. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
EKKI er öll vitleys-
an eins, segir gamalt
orðtæki sem kemur
upp í huga manns þeg-
ar farið er yfir hug-
myndir Reyðaráls hf.
um 420 þúsund tonna
álverksmiðju á Reyðar-
firði og 220 þúsund
tonna rafskautaverk-
smiðju í ofanálag. Það
er sannarlega frumlegt
að láta sér detta í hug
að reisa stærstu ál-
verksmiðju í Vestur-
Evrópu í þröngum firði
á Austurlandi þar sem
búa innan við 2.000
manns. Í góðu sam-
ræmi við stærð verksmiðjunnar ætl-
ar Landsvirkjun að byggja hæstu
stíflu norðan Alpafjalla og búa til 60
ferkílómetra drullupoll ofan hennar.
Það sem ekki sest til í Hálslóni af 10
milljón tonna árlegum aurframburði
Jöklu mun nægja til að lita Lagar-
fljót mórautt um aldir en þangað á að
beina móðunni miklu sem nú þeysir
niður eftir Jökuldal. Reyðarál hf. og
Norsk Hydro sem bakhjarl þess get-
ur ekki þvegið hendur sínar af mestu
náttúruspjöllum Íslandssögunnar,
sem nú eru undirbúin á Austurlandi.
Ósjálfbært glapræði
Frá því í fyrrasumar hafa þeir
Reyðarálsmenn verið að efna í
skýrslu um sína framtíðarsýn og
liggja pappírar þeirra nú frammi til
skoðunar. Hefur almenningur og
félagasamtök rétt til athugasemda
fram til 6. júlí næstkomandi. Vissu-
lega er málið stórt og nokkuð marg-
brotið en þó einfalt í raun og engum
ofraun að hafa á því skoðun. Spurn-
ingin sem við blasir er hvort menn
telja rétt að verja gífurlegum fjár-
munum í umrædda fabrikku á Reyð-
arfirði og spilla í leiðinni að stórum
hluta náttúrufari Fljótsdalshéraðs
og hálendisins inn af því allt til jökla.
Veðurstofa Íslands segir okkur að
óhagstæðari staður en Reyðarfjörð-
ur sé vandfundinn á Íslandi undir
mengandi iðnað. Óvíða er logn og
hægviðri jafnríkjandi hérlendis og
þar milli hárra fjalla með tíðum hita-
hvörfum. Hversu mjög sem menn
vanda sig í mengunarvörnum er ver-
ið að tefla á tæpasta vað, bæði fyrir
lífríki og gagnvart því fólki sem
þarna er ætlað að búa undir verk-
smiðjuvegg. Ávinningurinn fyrir
Austurland og þjóðarbúið allt er tví-
sýnn og óviss í meira lagi á skamm-
tímamælikvarða. Til lengri tíma litið
er málið allt ósjálfbært glapræði.
Dýrkeypt
einnotalausn
Yfirlýst markmið þeirra stjórn-
málamanna sem ábyrgð bera á
NORAL-„viðskiptahugmyndinni“
sem svo er kölluð er að bjarga Aust-
urlandi í bráð og lengd. Hafa þeir
hengt allt upp á einn þráð, fylgis-
menn sína og sveitar-
stjórnir og sjálfa sig
með. Enginn hefur hins
vegar komist að því
hvort festa sé á bak við
meint haldreipi og
grunar ýmsa að þetta
sé bláþráður. Samt á að
beita öllum ráðum til að
koma NORAL af stað
með illu eða góðu og
allir sjá að róinn er
pólitískur lífróður. En
til hvers á þetta að
leiða? Í skýrslunum
lesum við að eftir 12 ár
og 300 þúsund milljóna
fjárútgjöld sé þess að
vænta að um eitt þús-
und störf verði til á Reyðarfirði og
grennd. Mannaflaþörfin í NORAL
er talin vera um 6.000 ársverk, þar af
um 2.000 ársverk á árinu 2005! Þetta
Klondike stendur til að innleiða á
svæði þar sem lítið sem ekkert at-
vinnuleysi hefur verið undanfarið.
Þegar rykið síðan fellur standa Aust-
firðingar eftir með álverksmiðju sem
einnotalausn, dýrkeypta myndi
margur telja.
Allsherjaraðhald
annars staðar
Það dylst engum sem horfir á
þetta dæmi að lítið svigrúm yrði til
athafna og fjárfestinga á Íslandi ut-
an Mið-Austurlands á meðan
NORAL-verkefnið geystist fram
næstu 12 árin eða í þrjú kjörtímabil.
Þar og ekki annars staðar verða
hlutirnir að gerast eigi NORAL að
ganga upp verklega og samfélags-
lega. Auk risavirkjana og verksmiðja
þarf að reisa 900 íbúðir, 18 þúsund
fermetra í atvinnuhúsnæði, stór-
skipahöfn, jarðgöng og vegabætur
með tilheyrandi fjárframlögum úr
ríkissjóði og lántökum fámennra
sveitarfélaga. Allt þetta og meira til
er skilyrði þess að mati Reyðaráls hf.
að hægt sé að leggja upp í ævintýrið
mikla, safna fólki í verksmiðjuna og
sjá því fyrir þaki yfir höfuðið. Um
þessa 5-ára áætlun hefur hins vegar
verið fremur hljótt og óvíst að hún
hafi verið kynnt fyrir þingmönnum
stjórnarflokkanna, kannski er hún
ekki einu sinni til nema hjá Reyð-
aráli hf.
Mengun frá tveimur
risaverksmiðjum
Fljótsdalshérað ásamt öræfum
sínum yrði skilið eftir í sárum í þágu
Reyðaráls, Landsvirkjun á að sjá
fyrir því. Reyðfirðingum er hins veg-
ar ætlað að þola mengunina frá 420
þúsund tonna álverksmiðju og 223
þúsund tonna rafskautaverksmiðju.
Sú síðartalda heyrðist fyrst nefnd á
árinu sem leið en nú er hún af Reyð-
aráli hf. talin ómissandi fyrir fyrir-
tækið af hagkvæmniástæðum. Um-
hverfislega er þar hins vegar á
ferðinni tvísýnn glaðningur, því að
þessi bikstöð er vægast sagt mjög
varhugaverð, sendir m.a. frá sér um
2 tonn af PAH-efnum ár og síð út í
Austfjarðaþokuna. Þótt Hydro Al-
uminium as leggi til skárri hreinsi-
búnað en sést hefur í öðrum álverk-
smiðjum hérlendis veldur stærð
verksmiðjanna því að magn meng-
andi efna sem frá þeim kæmi minnk-
ar ekki að sama skapi. Mest munar
um losun 770 þúsund tonna af gróð-
urhúsalofti árlega sem engar mótað-
gerðir eru fyrirhugaðar gegn og set-
ur sú mikla mengun stöðu Íslands
samkvæmt Rammasamningnum um
loftslagsbreytingar í uppnám.
Hættum stóriðju-
dansinum
Ekkert er efnahag og umhverfi á
Íslandi hættulegra þessi árin en
stóriðjustefnan sem stjórnvöld
magna nú meira en nokkru sinni
fyrr. Í stað óvægins hernaðar gegn
landinu eigum við að nýta orkulind-
irnar af varfærni og átta okkur á að
þær eru miklu takmarkaðri en
Landsvirkjun og stóriðjutalsmenn
láta í veðri vaka. Hver virkjun sem
nú er ráðstafað til þungaiðnaðar þýð-
ir meiri umhverfislegar fórnir þegar
líður á þessa öld. Losun gróðurhúsa-
lofts sem álvinnslunni og annarri
stóriðju fylgir er jafnframt að setja
Ísland út í horn í samfélagi þjóða
ekki ósvipað og Bandaríkin vegna
stefnu Bush í loftslagsmálum. Þau
fáu störf sem stóriðjunni fylgja eru
alltof dýru verði keypt. Hugmyndin
um risaálbræðslu Reyðaráls er ok
sem Austfirðingar ættu að hrista af
sér sem fyrst með stuðningi sem
flestra annarra Íslendinga.
Reyðarál
á villigötum
Hjörleifur
Guttormsson
Ál
Ekkert er efnahag og
umhverfi á Íslandi
hættulegra þessi árin,
segir Hjörleifur
Guttormsson, en
stóriðjustefnan.
Höfundur er fv. iðnaðarráðherra.
KJARTAN Magnús-
son borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins fer
mikinn í fjölmiðlum
þessa dagana. Hann
fylgir línu minnihlutans
í stjórn Reykjavíkur af
stakri samviskusemi.
Sú lína er ætíð að vera
á móti, sama hvert mál-
ið er. Vandlætingin í
orðum hans leynir sér
ekki þegar hann gagn-
rýnir hækkun fargjalda
í almenningsvagna hins
nýja Strætó bs. sem til
verður á næstu dögum
með sameiningu AV og
SVR. R-listinn er söku-
dólgurinn sem í hans augum er grýla,
jafn vond kommúnistagrýlunni hér
um árið. Málsatriðin skipta hann
heldur ekki neinu. Tilgangur hans í
stjórnmálum er fyrst og fremst sá að
grýlugera pólitíska andstæðinga.
Slíkt hafa sumir aðrir sjálfstæðis-
menn en Kjartan í minnihluta borg-
arstjórnar reynt hvað eftir annað, en
hingað til án sýnilegs árangurs. Mitt
í öllum hamagangnum gerir Kjartan
Magnússon sér hins vegar enga
grein fyrir því að Reykjavíkurborg
stendur ekki ein að stofnun Strætó
bs. Nágrannasveitarfélögin eiga líka
hlut að máli. Gagnrýni Kjartans
beinist því ekki síður að samflokks-
mönnum sínum, þeim Ármanni Kr.
Ólafssyni úr Kópavogi og Laufeyju
Jóhannsdóttur í Garðabæ sem hafa
bæði unnið ötullega að stofnun
Strætó bs.
Undarleg afstaða
Kjartans Magnússonar
Í Kastljósi sjónvarps var málið til
umfjöllunar á dögunum. Þar átti
Kjartan Magnússon orðastað við
Skúla Bjarnason for-
mann stjórnar Strætó
bs. Skúli sagðist í upp-
hafi þáttarins hvorki
botna upp né niður í
málflutningi Kjartans.
Þar var ég fyllilega
sammála Skúla, enda
ber ég fyllsta traust til
hans og annarra þeirra
sem fást við það vanda-
sama verkefni að koma
þessu nýja fyrirtæki á
laggirnar. Aftur á móti
afhjúpaði Kjartan sig
algjörlega þegar hann
harmaði það að í stað
Skúla hefði fulltrúi frá
Grýlunni eða R-listan-
um átt að hans mati að koma í þátt-
inn. Tilgangur Kjartans með upp-
hlaupinu var þá eftir allt saman að
vekja athygli á sjálfum sér með sand-
kassaleik gegn tilbúnum andstæð-
ingi sínum í Kastljósi Sjónvarps.
Almenningssamgöngur á höfuð-
borgarsvæðinu geta eflst nú þegar
AV og SVR sameinast. Þjónustan á
að geta batnað með samræmdu leiða-
kerfi. Fyrir íbúa höfuðborgarsvæð-
isins er stofnun Strætó bs. heillaspor
og löngu tímabær að mínu mati. Ein-
stök fargjöld hækka, en fargjöld
þeirra sem nota strætó að staðaldri
lækka. Þessa stefnubreytingu tel ég
eðlilega og leiða til þess að fleiri skoði
það í alvöru að notfæra sér stræt-
isvagnasamgöngur til og frá vinnu
eða í skóla. Ég vil nota þetta tækifæri
og óska sveitarfélögunum á höfuð-
borgarsvæðinu til hamingju með enn
einn áfangann í auknu samstarfi, íbú-
unum til heilla.
Ég geri hins vegar þá kröfu til
Reykvíkinga að þeir sjái í gegnum
málflutning óábyrgra stjórnmála-
manna eins og Kjartans Magnússon-
ar borgarfulltrúa D-listans. Hann
misskilur hrapallega umboð sitt frá
kjósendum þegar hann leggur meira
upp úr því að rífa niður í stað þess að
byggja upp. Ennfremur kýs hann að
búa til ágreining frekar en að stuðla
að framförum í máli sem snertir afar
marga íbúa höfuðborgarsvæðisins.
Styðjum við
bakið á
Strætó bs.
Einar
Sveinbjörnsson
Höfundur er bæjarfullltrúi fyrir
Framsóknarflokkinn í Garðabæ.
Samgöngur
Stofnun Strætó bs.,
segir Einar Svein-
björnsson, er löngu
tímabært heillaspor.
NÚ á dögunum kom
ASÍ fram með pakka af
efnahagstillögum til
ríkisstjórnar og sveit-
arfélaga sem miða að
því að slá á verðbólgu
og varðveita kaupmátt
launþega. Af þessu má
ráða að verðlagsmál
eru ofarlega í huga for-
svarsmanna ASÍ og
fagna ber þeirri ábyrgð
sem hreyfingin sýnir
með framlagi sínu.
Pakkinn inniheldur þó
eina tillögu sem ber að
gjalda varhug við, en:
„… ASÍ telur að ríkis-
stjórnin eigi að beita
sér fyrir því að skapa gjaldeyri á
gjaldeyrismarkaði með því að taka
15–20 milljarða króna erlent lán og
nota það til þess að greiða upp inn-
lend lán ríkissjóðs. Slík aðgerð myndi
hvort tveggja í senn styrkja gengi ís-
lensku krónunnar og lækka lang-
tímavexti á skuldabréfamarkaði án
þess að það leiði til aukinnar neyslu
eða fjárfestinga, heldur draga úr
vaxtakostnaði heimila og fyrirtækja.
Hækkun á gengi krónunnar skapar
forsendur til að lækka verðlag á inn-
flutningi og draga þannig úr verð-
bólgu. Það gerir Seðla-
bankanum jafnframt
kleift að lækka hratt
skammtímavexti.“
Það er í sjálfu sér
rétt að til skamms tíma
gæti gengi krónunnar
styrkst vegna aukins
framboðs af gjaldeyri.
Hins vegar jafngildir
uppgreiðsla innlendra
skulda því að auka pen-
ingamagn í umferð sem
að öðru óbreyttu eykur
þenslu og verðbólgu.
Þannig að þótt gengi
krónunar gæti styrkst
tímabundið í þeirri
andrá sem gjaldeyrir-
inn streymir til landsins yrði það lík-
lega skammgóður vermir, því aukin
verðbólga gæti leitt til enn meiri
veikingar krónunnar er frá dregur.
Í öðru lagi er það viðurkennd
nauðsyn í þróuðum markaðshagkerf-
um að hafa nægjanlegt framboð af
ríkisskuldabréfum, m.a. til þess að
tryggja fjölbreytni sparnaðarkostum
og mynda grunn fyrir verðlagningu
annarra skuldabréfa. En það er afar
mikilvægt að almenningur geti fjár-
fest í áhættulausum verðbréfum,
sem ríkisskuldabréfin eru, til að
skapa öryggi á fjármagnsmarkaði.
Uppgreiðsla ríkisskuldabréfa gæti
leitt til þess að vaxtamyndunar-
grunninum yrði kippt undan íslenska
fjármagnsmarkaðnum, áhætta ykist
í hagkerfinu og þannig gæti sparn-
aður jafnvel minnkað.
Loks ber að minna á að þessi að-
gerð er hrein peningamálaaðgerð og
ætti því að vera á meðfæri peninga-
málayfirvalda. Nú rétt nýverið fékk
Seðlabankinn sjálfstæði til þess að
beita stjórntækjum peningamála en
með þessum aðgerðum væri ríkis-
valdið að grípa fram fyrir hendurnar
á bankanum. Þannig væri sjálfstæði
hans að engu orðið og trúverðugleiki
íslenskrar peningamálastjórnunar að
engu orðið.
Af ofangreindum ástæðum verður
að vara við þessum hluta efnahags-
pakka ASÍ en um leið þakka aðra
hluta hans.
Viðvörun
Tryggvi Þór
Herbertsson
Efnahagsmál
Efnahagstillögupakki
ASÍ inniheldur eina til-
lögu, sem Tryggvi Þór
Herbertsson telur að
gjalda beri varhuga við.
Höfundur er doktor í hagfræði.
VERSLUNIN
Laugavegi 52, s. 562 4244.
Brúðhjón
A l l u r b o r ð b ú n a ð u r - G l æ s i l e g g j a f a v a r a - B r ú ð h j ó n a l i s t a r