Morgunblaðið - 25.09.2001, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 2001 31
MÁLTÆKIÐ
,,Betra er heilt en gró-
ið“ felur í sér kjarna
grunnhugmynda um
forvarnir, hvort heldur
sem fjallað er um slysa-
varnir eða lífshætti t.d.
hreyfingu, hvíld, mat-
aræði, streitustjórnun,
neyslu tóbaks, áfengis-
og annarra vímuefna,
sem geta ráðið líðan og
heilsu manna bæði til
lengri og skemmri
tíma. Á öllum sviðum
forvarna er markmiðið
hið sama; að koma í veg
fyrir ónauðsynlega og
ótímabæra heilsuskerðingu af völd-
um lífshátta, hegðunar, vanþekking-
ar eða athugunarleysis.
Aukin áhersla á forvarnir
Stjórnvöld hafa á síðustu árum
lagt aukna áherslu á forvarnir og
endurspeglaðist sú stefna í heil-
brigðisáætlun sem samþykkt var á
Alþingi sl. vor. Til að vel megi takast
til þarf að endurskoða skipulag for-
varna í landinu og samræma störf
þeirra sem vinna á þessum vett-
vangi.
Sameiginleg markmið
Ýmis ráð og nefndir hafa verið
stofnsett til að sinna ólíkum sviðum
forvarna. Manneldisráð starfar skv.
lögum frá 1978, tannverndarráð hef-
ur verið starfrækt í heilbrigðis- og
tryggingaráðuneytinu frá 1983,
áfengis- og vímuefnaráð sem stofn-
sett var skv. lögum frá 1998, tóbaks-
varnanefnd skv. lögum frá 1984 svo
dæmi séu tekin. Þá hafa tímabundin
verkefni verið sett á laggirnar s.s.
Árvekni, átaksverkefni um slysa-
varnir barna og unglinga sem hefur
starfað frá 1997, Heilsuefling sem er
verkefni á vegum landlæknis og ný-
lega var ákveðið að starfrækja ráð
sem mun vinna að forvörnum gegn
sjálfsvígum. Önnur opinber ráð á
sviði forvarna eru t.d. umferðarráð.
Þessar nefndir og ráð eru skipuð
hæfu, metnaðarfullu fólki, með sér-
þekkingu á viðkomandi sviði og það
hefur skilað góðum árangri, oft með
takmörkuðu fjármagni.
Ósamhæfð starfsemi
Þessar nefndir og ráð reka skrif-
stofur fyrir starfsemi sína og hafa
framkvæmdastjóra og annars starfs-
fólks. Starfsemi þeirra tengist hins
vegar ekki með neinum formlegum
hætti. Hlutverk þeirra er að sinna
fræðsluhlutverki, með kynningum
og fræðsluátaki, stuðla að rannsókn-
um á viðkomandi sviði, veita ráðgjöf
og sinna forvörnum með ýmsum
hætti. Þau starfa flestöll undir stjórn
heilbrigðis- og tryggingaráðuneytis.
Önnur forvarnastarfsemi fer fram
innan heilsugæslunnar s.s. skóla-
heilsugæsla, ungbarna-
og mæðravernd.
Stuðningur félagsþjón-
ustu og bætt almenn
menntun eru ásamt
heilsugæslu hornstein-
ar í starfi sem miðar að
því að bæta hag og að-
stæður almennings.
Verkefni á sviði for-
varna sem eru í hönd-
um annarra aðila eru
ekki síður mikilvæg
eins og verkefnið Geð-
rækt sem er samstarfs-
verkefni Geðhjálpar,
landlæknisembættisins
og Landspítala – há-
skólasjúkrahúss, sem starfar að geð-
vernd, en einnig má nefna bein-
vernd, gigtarvernd, hjartavernd og
fleiri forvarnaþætti sem eru í hönd-
um frjálsra félagasamtaka.
Betri heilsa –
árangur forvarna
Haft er á orði að árangur forvarna
skili sér seint. T.d. líði áratugir frá
bættum lífsvenjum þar til mælanleg-
ur árangur hefur skilað sér í betri
heilsu. Tíminn er þó ekki lengur að
líða en svo að markviss áróður fyrir
breyttum lífsháttum sem hófst fyrir
2-3 áratugum, ekki síst fyrir tilstilli
Hjartaverndar, hefur skilað sér í því
að dánartíðni karla vegna kransæða-
stíflu hefur lækkað um tæplega 60%
á 15 ára tímabili frá 1981-1996. Nýj-
um tilfellum sjúkdómsins hefur
fækkað um 36% á sama tímabili.
Þenna árangur má þakka breyting-
um til batnaðar á helstu áhættuþátt-
um sjúkdómsins, þ.e. minnkuðum
reykingum, lækkun blóðfitu m.a.
með breyttu mataræði, bættri með-
ferð háþrýstings og aukinni reglu-
bundinni líkamsþjálfun. Forvarnar-
aðgerðir í þessa veru hafa skilað sér
þannig að heildartíðni kransæða-
stíflu lækkar meira hér á landi en í
flestum öðrum löndum.
Hins vegar þarf ekki alltaf að bíða
í áratugi eftir árangri. Sértækar að-
gerðir á sviði forvarna geta leitt til
marktækrar fækkunar á slysum
milli ára. Drukknanir á börnum í
heimalaugum eru dæmi um þetta.
Markvissar forvarnir á vegum Ár-
vekni, átaksverkefnis um slysavarn-
ir barna og unglinga á þessu sviði
hafa bjargað mörgum börnum frá
drukknun á undanförnum árum.
Ráð í tíma tekið
„Ef heilsan er í lagi, þá skiptir
flest annað minna máli“ segir móðir
mín iðulega, en hún er nýlega komin
á eftirlaunaaldur. Þetta eru orð að
sönnu, en fólk gerir sér oft ekki grein
fyrir gildi þess fyrr en í óefni er kom-
ið. Hversu margt eldra fólk sem býr
nú við skerta heilsu af völdum s.k.
menningarsjúkdóma sem rekja má
til lífshátta, s.s. reykinga, streitu, of-
fitu, hreyfingarleysis og ofneyslu
áfengis, vildu ekki í dag gefa mikið
fyrir að hafa hugað fyrr að afleið-
ingum lífshátta á heilsu sína.
Forvarnamiðstöð
Stjórnvöld hafa um nokkurt skeið
áformað að samræma forvarnastarf-
semi á sviði heilbrigðismála með því
að setja á laggirnar Forvarnamið-
stöð. Augljóslega skarast verkefni
þeirra sem starfa að forvörnum og
má með nokkrum rökum segja að
hægt sé að nýta enn betur það fjár-
magn sem lagt er í þessi verkefni
með aukinni samhæfingu. Við sam-
einingu forvarna sem hið opinbera
rekur í eina miðstöð, verður þó að
gæta þess að hlúa að áhuga, frum-
kvæði og hugmyndaauðgi þeirra sem
hafa starfað að þessum verkefnum.
Tryggja þarf starfseminni nægt fjár-
magn. Húsnæði á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur er tilvalið undir For-
varnamiðstöðina, þar sem mörg
framangreindra ráða hafa nú þegar
fengið athvarf undir starfsemi sína,
en húsnæðið er almennt vannýtt eins
og það er í dag. Viljann vantar ekki
hjá stjórnvöldum og hjá flestum
þeirra sem starfa á sviði forvarna.
Það sem vantar er formleg ákvörðun
um framtíðarskipan forvarna á sviði
heilbrigðismála. Með þessari grein
er auglýst eftir slíkri ákvörðun.
Auglýst eftir ákvörðun
Ásta Möller
Forvarnir
Viljann vantar ekki hjá
stjórnvöldum, segir
Ásta Möller, eða hjá
flestum þeirra sem
starfa á sviði forvarna.
Höfundur er þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins og á sæti í heilbrigðis- og
trygginganefnd Alþingis.