Morgunblaðið - 04.10.2001, Síða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 4. OKTÓBER 2001 31
SAMTÖK olíuút-
flutningsríkja (OPEC)
telja ellefu lönd, sem
ná frá Venesúela í
norðanverðri Suður-
Ameríku til Indónesíu í
Austurlöndum fjær, en
hin löndin níu liggja í
Afríku, Austurlöndum
nær og Vestur-Asíu.
Þessi lönd eiga það eitt
sameiginlegt, að þau
framleiða olíu til út-
flutnings, mikið af olíu.
Menn kynnu að ætla
að óreyndu, að hinn
gríðarlegi olíuauður
þessara ríkja hefði
fært þeim frið og far-
sæld, en því er ekki að heilsa, öðru
nær.
Í Alsír hefur árum saman geisað
blóðugt borgarastríð, og sér ekki
fyrir endann á því. Indónesía er
óstöðugust allra ríkja í Suðaustur-
Asíu, enda er landið langþjáð af ein-
ræði og spillingu, þótt nú sé að vísu
búið að koma á lýðræði. Írakar réð-
ust inn í Íran 1980, og háðu þjóð-
irnar grimmilega styrjöld, sem kost-
aði mikið mannfall á báða bóga og
lauk með þrátefli 1990. Írakar réð-
ust síðan inn í Kúveit 1990, en voru
hraktir til baka undir forustu
Bandaríkjamanna árið eftir. Líbía
er eins og Írak útlagi á alþjóðavett-
vangi vegna hryðjuverka. Nígería
hefur verið annálað þjófabæli lengst
af sögu sinnar á sjálfstæðistíman-
um: herforingjarnir, sem hafa
stjórnað landinu með hléum síðan
1960, hafa stolið öllu
steini léttara. Persa-
flóaríkin þrjú í hópnum
(Katar, Sádi-Arabía og
Sameinuðu fursta-
dæmin) eiga að vísu
ekki í ófriði við ná-
granna sína, en þau
eiga í vök að verjast
fyrir heittrúarmönnum
heima fyrir og verja
11%, 15% og 7% þjóð-
artekna sinna í sömu
röð til hermála borið
saman við 3% í Banda-
ríkjunum, Bretlandi og
Frakklandi og 1½% í
Þýzkalandi (tölurnar
eru frá 1999). Vene-
súela er eitt spilltasta land heims
samkvæmt upplýsingum frá
Transparency International, og er
spillingin þar talin vera aðeins ívið
minni en í Indónesíu og Nígeríu.
Lítum nú á feril OPEC-landanna í
efnahagsmálum síðan 1965. Ef við
horfum fram hjá Indónesíu, sem bjó
þrátt fyrir einræði og spillingu við
myndarlegan hagvöxt eins og mörg
önnur Asíulönd frá 1965 til 1997, og
horfum einnig fram hjá Alsír, hvaða
OPEC-land skyldi þá hafa náð
mestum hagvexti frá 1965 til 1999?
Það er – gizkaðu nú! – Nígería.
Hversu mikill var vöxturinn þar
þennan tíma? Samkvæmt hag-
skýrslum Alþjóðabankans var vöxt-
ur þjóðarframleiðslu á mann í Níg-
eríu enginn frá 1965 til 1999 – 0,0%
á ári að jafnaði allan þennan tíma
nánar tiltekið. Framleiðsla landsins
hefur þannig rétt náð að halda í við
fólksfjölgun. Lífskjörin hafa því
staðið í stað. Það er að vísu rétt, að
þjóðartekjur á mann jukust veru-
lega um skeið á áttunda áratugnum,
þegar olíutekjurnar flæddu inn í rík-
iskassann, en nú er Nígería aftur
komin á upphafsreit, og þjóðfélags-
ástandið þar er afleitt.
Þótt undarlegt megi virðast, hafa
hin átta OPEC-löndin búið við minni
en engan hagvöxt síðan 1965, þar á
meðal Sádi-Arabía (og einnig Alsír
síðan 1990, svo að lesandinn haldi nú
ekki, að efnahagsmálin þar séu í
himnalagi). Neikvæður hagvöxtur
bitnar á lífskjörum almennings með
tímanum. Þjóðarframleiðsla á mann
hefur minnkað um 1% á ári að jafn-
aði síðan 1965 í Íran og Venesúela,
um næstum 4% á ári í Írak, Kúveit,
Líbíu og Sameinuðu furstadæmun-
um og um 6% á ári í Katar; síðasta
talan á við aðeins skemmra tímabil,
1970–1995. Þegar hagvöxtur er nei-
kvæður um 4% á ári í 34 ár, þá
minnkar þjóðarframleiðsla á mann í
landinu, sem fyrir þessu verður, um
þrjá fjórðu. Þetta hefur verið að
gerast í OPEC-löndunum á sama
tíma og heimsbúskapurinn í heild
hefur vaxið og dafnað sem aldrei
fyrr.
En þetta er einmitt það, sem olíu-
gnægð og annarra náttúruauðlinda
hneigist til að færa þeim þjóðum,
sem kunna ekki að umgangast auð-
lindirnar. Svo virðist sem náttúru-
gnóttin fylli eigendurna falskri ör-
yggiskennd og freisti þeirra til að
vanrækja ýmislegt af því, sem
mestu skiptir fyrir hagvöxt í öðrum
löndum, svo sem fjárfestingu (ef
ekki magnið, þá gæðin), menntun,
erlend viðskipti, lýðræði og frjálst
framtak. Auðsköpun víkur fyrir auð-
sókn til lands og sjávar. Ríkir for-
eldrar eiga það til að spilla börnum
sínum. Móðir Náttúra er alveg eins.
OPEC-löndin eru ekki ein á báti.
Nýjasta dæmið er Asíulandið Brú-
nei, þar sem valdsmennirnir með
bræður tvo í broddi fylkingar virð-
ast hafa eytt umtalsverðum hluta ol-
íuauðsins í vitleysu. Jafnvel Norð-
menn, sem hafa náð langmestum
árangri allra olíuútflutningsþjóða,
sýna nú ýmis merki þess, að þeir
séu farnir að þreytast á skynsam-
legri auðlindastjórn. Þeir hafa haft
þann háttinn á síðan 1990 að leggja
mikinn hluta olíutekna sinna til hlið-
ar og geyma þær í útlöndum til að
hlífa norsku efnahagslífi við ofhitun
og óhagkvæmni. Þetta stjórnkerfi
þeirra hefur reynzt vel. En nú virð-
ast norskir stjórnmálamenn, sumir
að minnsta kosti, vera farnir að lýj-
ast svolítið og hneigjast til að líta á
ýmis skipulagsvandamál, til dæmis í
heilbrigðis- og menntamálum, sem
fjárhagsvandamál, að því er virðast
má í þeirri von, að hægt sé kaupa
sig frá erfiðum ákvörðunum um
skipulagsumbætur með því að
ganga heldur á olíusjóðinn. Ef þessi
tilhneiging á eftir að ágerast, þá veit
hún ekki á öran hagvöxt í Noregi,
þegar fram líða stundir.
Hvað geta OPEC-löndin gert til
að snúa vörn í sókn? Þau ættu að
leita leiða til að auka fjölbreytni í
efnahagslífi sínu með því að örva
fjárfestingu, menntun, viðskipti, lýð-
ræði, einkarekstur, jafnrétti
kynjanna og þannig áfram – því að
allt þetta eykur hagkvæmni og hag-
vöxt til langs tíma litið.
Olía og hagvöxtur í
Austurlöndum nær
Þorvaldur
Gylfason
OPEC
Jafnvel Norðmenn, sem
hafa náð langmestum
árangri allra olíuút-
flutningsþjóða, segir
Þorvaldur Gylfason,
sýna nú ýmis merki
þess, að þeir séu farnir
að þreytast á skynsam-
legri auðlindastjórn.
Höfundur er prófessor í
Háskóla Íslands.