Morgunblaðið - 25.11.2001, Blaðsíða 14

14 SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MÁLÞING
Alþjóðamálastofnun Háskóla Íslands efnir til
málþings þriðjudaginn 27. nóvember nk. um efnið:
Baráttan gegn hryðjuverkamönnum
og stríðið í Afganistan
Málþingið verður haldið í Hátíðarsal Háskólans
og hefst kl. 16.30. Það er öllum opið.
Frummælandi á málþinginu verður sendiherra
Bandaríkjanna á Íslandi, frú Barbara J. Griffiths.
Að loknu erindi hennar fara fram pallboðsumræður með
þátttöku ráðstefnugesta.
Þátttakendur í pallborðsumræðum verða:
Ambassador Bandaríkjanna, Barbara J. Griffiths
Ambassador Bretlands, John Culver
Ambassador Frakklands, Louis Bardollet
Ambassador Þýskalands, dr. Hendrik Dane
Ambassador Finnlands, Timo Koponen,
talsmaður Evrópubandalagsins
Stjórnandi pallborðsumræðna verður
dr. Gunnar G. Schram,
formaður stjórnar Alþjóðamálastofnunar.
HÁSKÓLI ÍSLANDS
N
Ú þegar andstæðingar
talibanastjórnarinnar
í Afganistan hafa náð
bróðurparti landsins á
sitt vald vakna spurn-
ingar um hvert framhald herfarar
Bandaríkjamanna verði. Jafnframt
eru menn í Bandaríkjunum teknir
að huga að næsta verkefni í því
„hnattræna stríði gegn hryðju-
verkaógninni“, sem George W. Bush
forseti Bandaríkjanna lýsti yfir eftir
fjöldamorðin vestra 11. september.
Líkt og áður hefur verið vikið að á
þessum vettvangi hefur herför
Bandaríkjamanna gegn talibana-
stjórninni og hryðjuverkahópum al-
Qaeda-samtakanna í Afganistan um
flest verið eftir bókinni. Þótt í upp-
hafi væri jafnan talað á þann veg að
mjög svo óhefðbundinn hernaður
væri í uppsiglingu hefur hann um
flest reynst nokkuð fyrirsjáanlegur
og í allgóðu samræmi við viðtekin
viðmið á þessu sviði; Norðurbanda-
lagið hefur séð um framrásina og
notið stuðnings Bandaríkjamanna
úr lofti. Landsvæði og borgir á valdi
talibana hafa fallið og komist ýmist
undir stjórn Norðurbandalagsins
eða einstakra herstjóra og ætt-
bálkahöfðingja.
Skæruliðastríð?
Þegar þetta er ritað um hádegi í
gær, laugardag, herma fréttir að af-
ganskir talibanar séu á leið frá
borginni Kunduz en óljóst er hvort
erlendir vígamenn og liðsmenn al-
Qaeda-hryðjuverkanetsins gefast
einnig upp. Líklegt var talið að þeir
veldu frekar að berjast áfram en að
lenda í höndum Norðurbandalags-
manna. Hætta var því enn talin á því
að fjöldamorð yrðu framin í Kunduz.
Kandahar, miðstöð trúar þeirra og
valda, verja talibanar enn af hörku.
Ætla verður að næsta stig átak-
anna verði um flest frábrugðið því,
sem við hefur átt fram til þessa. Í
suðurhluta landsins gæti verið í
uppsiglingu skæruliðastríð fari svo
að hinir áköfustu í röðum talibana
og erlendir málaliðar hreyfingar
þeirra og al-Qaeda-hryðjuverkanets
Osama bin Ladens ákveði að enn
skuli barist. Venjulegar víglínur
munu þá að mestu þurrkast út og
loftárásir munu ekki koma að sömu
notum og áður. Sérsveitum Banda-
ríkjamanna og hugsanlega fleiri
þjóða verður þá beitt í skyndiárás-
um á afmörkuð skotmörk.
Þar sem George W. Bush Banda-
ríkjaforseti hefur heitið því að upp-
ræta al-Qaeda-hreyfinguna og hafa
hendur í hári bin Ladens verður að
öllum líkindum þörf fyrir að hafa til-
tækan meiri liðsafla á jörðu niðri en
hingað til. Þótt hátæknivopn geti
vafalaust komið að notum á þessu
stigi herfararinnar, sem trúlega
mun reynast hið síðasta, verður að
ætla að sérsveitum verði beitt í því
skyni að afla upplýsinga um dval-
arstaði liðsmanna al-Qaeda og bin
Ladens. Ummæli bandarískra ráða-
manna eru öll á þann veg að líklegt
má telja að hann haldi sig í suður-
hluta landsins. Bandarískir sér-
sveitamenn verða þá í mun meiri
hættu en hingað til í Afganistan þótt
fullvíst megi telja að mjög sérhæfðir
og fámennir flokkar hafi verið á ferð
í þessum hluta landsins vikum ef
ekki mánuðum saman. Traust hefð
er fyrir skæruliðahernaði í suður-
hlutanum og þar, einkum í nágrenni
Kandahar, hefur gríðarlegum fjölda
jarðsprengna verið komið fyrir.
Erfitt verður að fullyrða hvenær
þessu stigi átakanna lýkur. Loka-
markmiðið er augljóslega að ná bin
Laden, handtaka hann eða drepa.
Það sama á við um „erlenda talib-
ana“, þ.e. útlendinga, sem gengið
hafa til liðs við hreyfinguna af hug-
sjónaástæðum, liðsmenn al-Qaeda-
hryðjuverkanetsins í landinu og
helstu leiðtoga talibanastjórnarinn-
ar. Þetta er sá harði kjarni, sem
Bandaríkjamenn þurfa að sigrast á
ætli þeir sér að uppfylla markmið
herfararinnar.
George W. Bush forseti er þegar
tekinn að vara við óhóflegri bjart-
sýni. Í liðinni viku sagði forsetinn að
enn væri „mikið starf óunnið“ við að
uppfylla markmið Bandaríkja-
manna. „Þetta kann að taka lengri
tíma en sumir hafa ætlað,“ sagði
Bush. Hugtakið „sigur“ verður erf-
itt að skilgreina í samhengi herfar-
arinnar í Afganistan en ætla verður
að það muni felast í handtökum eða
dauða bin Ladens, leiðtoga talibana,
vígasveita al-Qaeda og „erlendra
talibana“.
Því fer fjarri að herförinni í Afg-
anistan sé lokið.
„Heimurinn betri
án Saddams“
Engu að síður eru fjölmargir sér-
fræðingar og stjórnmálamenn
vestra teknir að mæla fyrir um
hvert skuli vera næsta verkefni í
„stríðinu hnattræna“ gegn hryðju-
verkaógninni. Þar takast á ólík sjón-
armið. Þannig hafa þær raddir
heyrst að ráðlegt sé að næsta verk-
efni á þessu sviði fari ekki fram í ísl-
ömsku ríki. Lagt hefur verið til að
næst verði farið gegn FARC-skæru-
liðahreyfingunni í Kólumbíu en
þessi skammstöfun stendur fyrir
„Fuerzas Armadas Revolucionarias
de Colombia“ eða „Vopnaðar bylt-
ingarsveitir Kólumbíu“. Þá hefur
Sómalía verið nefnd í þessu viðfangi
en vitað er að hryðjuverkahópar
nýta sér það algjöra stjórnleysi, sem
þar ríkir.
Þeim fer þó fjölgandi vestra, sem
segja að setja beri Saddam Hússein
Íraksforseta efstan á verkefna-
skrána. Óhætt er að segja að Bush-
stjórnin sæti nú dagvaxandi þrýst-
ingi um að fara gegn Saddam þegar
herförinni lýkur í Afganistan.
Fremstir í flokki fara þekktir
„haukar“ úr röðum repúblíkana og
má þar nefna Paul D. Wolfowitz, að-
stoðarvarnarmálaráðherra, Richard
Perle, mjög þekktan sérfræðing á
sviði varnar- og hermála, John
McCain, þingmann frá Arizona og
fyrrum stríðshetju, og dálkahöfund-
ana William Safire og Charles
Krauthammer. Enn hafa þekktir
demókratar ekki hvatt beinlínis til
þess að farið verði af fullum þunga
gegn Saddam. Hins vegar hefur
þingmaðurinn Joseph Liberman,
varaforsetaefni flokksins í síðustu
forsetakosningum, skorað á Bush-
stjórnina að setja sér það markmið
að koma Saddam Hússein frá völd-
um. Það vill hann m.a. gera með
stórauknum stuðningi við hópa
íraskra stjórnarandstæðinga utan
landsins. Lieberman hefur hins veg-
ar enn ekki lýst sig fylgjandi herför
Bandaríkjamanna gegn Saddam.
Saddam lifði af Persaflóastríðið
og í tíu ár hefur hann staðist þrýst-
ing Bandaríkjamanna; meira en það
raunar, frá árinu 1998 hefur hann
komist upp með að hundsa gerða
samninga um vopnaeftirlit og staða
hans virðist um margt sterkari en
fyrr þrátt fyrir að Bandaríkjamenn
hafi beitt loftárásum í refsingar-
skyni. Fullvíst er að Saddam vann
að því að koma sér upp gereyðing-
arvopnum og heimildir eru fyrir því
að það sé enn markmið hans. Sadd-
am Hússein er maður, sem almenn
sátt ríkir um í Bandaríkjunum, að
æskilegt sé að koma frá völdum.
„Heimurinn væri um flest geðslegri
og betur væri fyrir írösku þjóðinni
komið væri Saddam Hússein ekki
við völd,“ sagði Condoleezza Rice,
þjóðaröryggisráðgjafi Bandaríkja-
forseta, í liðinni viku.
Engar sannanir
fyrir ábyrgð Íraka
Þannig telja ráðamenn í Banda-
ríkjunum og vafalaust fleiri æski-
legt að binda enda á valdaskeið
Saddams Hússein en auðvelt verður
það ekki.
Í fyrsta lagi er þess að geta að
erfitt gæti reynst að réttlæta herför
gegn Saddam á grundvelli hins
„hnattræna stríðs gegn hryðju-
verkaógninni“. Nákvæmlega ekkert
liggur fyrir, sem bendir til þess að
Írakar hafi komið nálægt árásinni á
Bandaríkin 11. september. Það stað-
festa heimildarmenn í samtölum við
bandarísk dagblöð. Að vísu hefur
komið fram að Mohammed Atta,
sem talinn er hafa verið foringi
hryðjuverkamannanna 11. septem-
ber, átti í fyrrasumar fund með
íröskum leyniþjónustumanni í Prag.
Hins vegar er ekkert vitað með
vissu um efni þess fundar þótt
vangaveltur ýmsar hafi verið opin-
beraðar.
Í öðru lagi er ljóst að herför gegn
Saddam myndi aldrei njóta stuðn-
ings á borð við þann, sem aðgerð-
irnar í Afganistan hafa fengið. Þetta
á við um Bandaríkin sjálf auk þess
sem ætla má að Evrópuríki reynd-
ust ekki tilbúin til að styðja slíka
ákvörðun, a.m.k. ekki á grundvelli
fyrirliggjandi upplýsinga. „Ríki
Evrópu myndu spyrja mjög alvar-
legra spurninga í því samhengi, svo
það sé orðað með diplómatískum
hætti,“ sagði Joschka Fischer, utan-
ríkisráðherra Þýskalands, á mið-
vikudag. Einhliða herför Banda-
ríkjamanna gegn Saddam gæti
þannig valdið skaða í stað þess að
skila árangri.
Í þriðja lagi ræður Saddam yfir
raunverulegum herafla og heldur
uppi ákveðnum varnarviðbúnaði,
sem ekki verður sagt um talibana í
Afganistan. Herma raunar fregnir
að sérsveitir og lífvörður forsetans
hafi verið á hæsta stigi viðbúnaðar
frá 11. september. Saddam býst því
við hinu versta. Vígstaða forsetans
og hinnar föllnu stjórnar talibana
verður aldrei lögð að jöfnu. Fræði-
lega gæti því slík herför reynst
áhættusöm og erfið. Þannig gerist
sú hugsun áleitin að nauðsynlegt
reyndist að beita landhersveitum
ætluðu Bandaríkjamenn að fullvissa
sig um að geta Íraka til að framleiða
og fela efna- og sýklavopn hefði ver-
ið upprætt.
Í fjórða lagi er að auki vandséð að
ríki á borð við Sádi-Arabíu myndu
reynast tilbúin að taka þátt í slíkum
hernaði en Bandaríkjamenn myndu
vafalaust þurfa á aðstöðu að halda
þar í landi til að halda uppi loft-
árásum á skotmörk í Írak.
Í fimmta lagi ber að huga að póli-
tískum áhrifum hugsanlegrar árás-
ar á Írak. Í versta falli gæti hún þýtt
endalok þess „hnattræna bandalags
gegn hryðjuverkaógninni“, sem
Bandaríkjamenn hafa myndað með
árangri, sem hlýtur að teljast ágæt-
ur. Sá ávinningur gæti, hið minnsta,
reynst í hættu.
Áhættunnar virði?
Þegar litið er yfir þetta svið er
vandséð að bandarískir ráðamenn
telji það áhættunnar virði að ráðast
af fullum þunga gegn Saddam. Mun
líklegra er að þess verði freistað enn
frekar að auka þrýstinginn á stjórn
hans. Á hinn bóginn vakna þá um
leið efasemdir og spurningar um
hvernig herða megi skrúfuna enn
frekar; tal um að útlagahópar geti
magnað upp andstöðu gegn forset-
anum og jafnvel steypt honum af
stóli er í besta falli misskilningur.
Takmarkaðar loftárásir hljóta hins
vegar að teljast valkostur í stöðunni.
Það, sem ritað hefur verið hér að
ofan, er þó háð því að ekki komi
fram óvefengjanlegar upplýsingar
um hlutdeild Íraka í hryðjuverkun-
um 11. september. Hafi þeir komið
þar nærri er ekki óhugsandi að
handtökur víða um heim og yfir-
heyrslur yfir talibönum í Afganistan
leiði slík tengsl í ljós. Þá má heita
víst að Bandaríkjamenn myndu
sameinast um það markmið að ljúka
valdaferli Saddams Hússeins.
Stuðningur við slíkar aðgerðir yrði
þá að líkindum umtalsverður en að
mestu bundinn við Vesturlönd.
Verkefninu í Afganistan er fjarri
því lokið. Ráðamenn í Bandaríkjun-
um leggja nú áherslu á að uppfylla
beri markmiðið í Afganistan áður en
tekið er til við að huga að næsta
verkefni í „hryðjuverkastríðinu“.
Það eina, sem sagt verður með vissu
á þessari stundu er að þau verða
fleiri.
Er Saddam næstur?
Reuters
asv@mbl.is
’ Ríki Evrópumyndu spyrja mjög
alvarlegra spurn-
inga í því samhengi,
svo það sé orðað
með diplómatískum
hætti ‘
Líkur eru á því að lokastig herfarar-
innar gegn talibönum og hryðjuverka-
hópum í Afganistan sé skammt undan.
Ásgeir Sverrisson veltir fyrir sér stöðunni
í Afganistan og segir frá vaxandi þrýstingi
á Bandaríkjastjórn um að fara næst
gegn Saddam Hússein Íraksforseta.