Morgunblaðið - 25.11.2001, Blaðsíða 47

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2001 47
ALLIR vita að almanaksárið
byrjar 1. janúar. Og margir
vita að það eru fleiri „ár“ í
umferð, því við tölum gjarn-
an um skólaár og fjárhagsár
o.s.frv., þar sem miðað er við
annað upphaf og endi. Færri
vita kannski að eitt í þeim
flokki er kirkjuárið. En það
er samt öðruvísi en öll hin að
því leyti, að það er byggt upp
af sunnudögum og öðrum
helgidögum ársins. Það hefst
með aðventunni eða jólaföstunni.
Kirkjuárið skiptist í tvö misseri.
Hátíðamisserið byrjar með aðvent-
unni og lýkur með hvítasunnudegi.
Hátíðalausa misserið byrjar viku
síðar, með trinitatis eða þrenning-
arhátíð. Sunnudagar þess tímabils
geta flestir orðið 27; með hinum
síðasta lýkur kirkjuárinu.
Gamla kirkjuárið er því senn á
enda runnið, því fyrsti sunnudagur
í aðventu er 2. desember að þessu
sinni. Fæðing markar upphaf, og
það er einmitt ástæðan fyrir því, að
kirkjuárið hefst um mánuði á und-
an almanaksárinu. Aðdragandinn,
sunnudagarnir fjórir, er þar nauð-
synlegur undirbúningstími, rétt
eins og fastan á að búa kristið fólk
undir komu páskanna.
Á einu kirkjuári er sagan öll
flutt í kirkjum landsins á helgum
dögum – eða í biblíulestrum, þar
sem við á; farið er í gegnum líf og
starf Jesú Krists á afar skipulegan
hátt, þar sem hver dagur er með
ákveðna texta á bak við sig til að
vinna úr, í þremur samstæðum, A,
B og C. Hver um sig geyma þær
alla hjálpræðissöguna, þótt notast
sé við ólíka texta, enda er Biblían
stór bók og því af nógu að taka.
En það eru ekki bara sálmar,
pistlar og guðspjallstextar sem
breytast þannig frá einum helgi-
degi til annars, því eins er þessu
farið með guðsþjónustulitina. Þar
er að vísu ekki um jafn öra skipt-
ingu að ræða, en getur þó komið
fyrir á ákveðnum tímabilum. Í dag
er liturinn t.d. grænn, og hefur
verið svo alla þrenningarhátíðina;
á næsta sunnudag verður hann
hvítur, en breytist síðan og verður
fjólublár næstu þrjá aðventus-
unnudagana. Guðsþjónustulitina
er að finna á messuklæðum og alt-
arisklæðum, og jafnvel á messu-
skrám.
Litareglan hefur verið í mótun í
kirkjunni í um þúsund ár, og tekið
margvíslegum breytingum í ald-
anna rás. Ýmsir litir voru fyrrum í
gangi, því lengi framan af voru
engar reglur til að þessu lútandi,
nema þá á ákveðnum svæðum, og
þær reyndar nokkuð mismunandi
frá einu til annars. Á 16. öld setti
Píus V., sem var páfi í Róm á ár-
unum 1566–1572, fastar reglur um
þetta og gilda þær enn um alla
hina rómversk-kaþólsku kirkju,
nema sums staðar í Afríku og Asíu.
En þess ber að geta, að ekki notast
öll kirkju- og trúfélög heimsins við
slíkt táknkerfi lita. Þær kirkjur
mótmælenda, sem nota litakerfið,
fylgja nú að mestu sömu reglum og
Píus V. kom á.
Á Íslandi beittu menn kirkjulit-
unum frjálslega á öldum áður, og
var alveg sama um páfann í Róm.
Þannig eru til heimildir (og klæð-
isbútar) er sýna að bönnuðu litirnir
voru notaðir hér, eins og t.a.m. gult,
sem einungis páfinn mátti nota,
blátt, sem var Maríuliturinn, og
jarðbrúnt, sem var algjörlega bann-
að. Íslenska kirkjan týndi svo alveg
Litir
kirkjuársins
Gamla kirkjuárinu er að ljúka og nýtt hefst með
1. sunnudegi í aðventu, 2. desember næstkom-
andi. Af því tilefni rifjar Sigurður Ægisson upp
hið þögla táknmál guðsþjónustulitanna.
saeson@islandia.is
litum kirkjuársins þegar kom fram
á 17. öld, og tók bara upp rauða lit-
inn, samkvæmt dönskum reglum.
Það var ekki fyrr en um 1960 að
skrúðaeign kirknanna óx, og þá fór
litareglan að skipta máli að nýju.
Með handbók presta 1981 er gamla
kaþólska reglan svo tekin upp aftur.
Í þjóðkirkjunni er notast við eft-
irfarandi liti: hvítt eða gyllt, rautt,
grænt og fjólublátt eða svart. Þá
hefur aðeins borið á því, að blátt
hafi sést á aðventunni hér, t.d. á
messuskrám, og eru það líklega er-
lend áhrif, enda er sá litur notaður
þar víða á umræddu tímabili.
Einnig er gult farið að sjást dálítið
á páskatímanum.
Annars er um litina að segja, að
hvítt – litur gleðinnar, réttlætisins,
sakleysisins og hreinleikans – er
við lýði 1. sunnudag í aðventu, á
jólum (frá aðfangadegi til og með
þrettándanum, ekki þó á 2. í jól-
um), á boðunardegi Maríu, á skír-
dag, á páskadögunum báðum og
sunnudögum eftir páska, á upps-
tigningardag, á siðbótardaginn og
lokasunnudag þrenningarhátíðar.
Einnig er gylltur litur notaður á
Kristshátíðunum; hann er tákn ei-
lífðarinnar.
Rautt – litur blóðsins og eldsins
og kærleikans og andans – er við-
hafður á minningardögum postula
og trúarhetja, sem hafa dáið vegna
fylgni sinnar við Krist. Á 2. jóladag
er t.d. minnst Stefáns, fyrsta písl-
arvotts kristninnar. Og bænadag-
ur að vetri, hvítasunnan, sem og
þrenningarhátíð (1. sunnudagur
eftir hvítasunnu) og kristniboðs-
dagurinn (2. sunnudagur í nóv-
ember) bera einnig rauðan lit.
Grænt er litur vaxtar og þroska
og vonar, og er á langflestum
sunnudögum kirkjuársins. T.d. er
hann á öllum sunnudögum eftir
þrettánda og að föstutímabilinu, og
á öllum sunnudögum eftir þrenn-
ingarhátíð – nema inn í komi dagar
með sérefni og tilheyrandi lit, eins
og sumardagurinn fyrsti (hvítur),
sjómannadagurinn (hvítur eða
rauður), þjóðhátíðardagurinn (hvít-
ur eða rauður), siðbótardagurinn
(hvítur eða rauður) og allra heilagra
messa (hvítur eða rauður) – auk
nokkurra sunnudaga annarra.
Fjólublátt er, eins og áður sagði,
litur þriggja sunnudaga aðvent-
unnar, og einnig er hann notaður á
föstunni (nema skírdag). Á seinni
árum er jafnframt farið að nota
hann í auknum mæli við útfarar-
og sálumessur og á föstudaginn
langa; eldri hefð er þó að nota
svart í áðurnefndum tilvikum.
Fjólublátt er því litur íhugunar,
iðrunar og hryggðar; svart litur
dauða og sorgar.
Litir kirkjuársins eru tjáning án
orða, hljóð áminning til okkar og
vitnisburður um söguna mestu og
bestu, inngrip Guðs sjálfs í mann-
heima.
LANDSSAMBAND slökkviliðs- og
sjúkraflutningamanna efnir nú eins
og áður til eldvarnaviku við upphaf
jólamánaðarins sem að þessu sinni
er vikan 26. nóvember til 2. desem-
ber.
Slökkviliðsmenn heimsækja nær
alla grunnskóla landsins hver á sínu
starfssvæði og er lagt fyrir nemend-
ur sérstakt verkefni ásamt eldvarna-
getraun og rætt um eldvarnir og
neyðarútganga úr skólastofu æfð. Í
landinu eru u.þ.b. 190 grunnskólar,
þar af 62 á Reykjavíkursvæðinu,
með samtals tæplega 5 þúsund
grunnskólabörnum í þriðju bekkjar
deildum, þ.e. 8 ára börn. Í ár eykur
Brunamálastofnun verulega þátt
sinn í vekefninu vegna aukinnar
áherslu á fræðslu til almennings.
Jafnhliða heimsóknum í skólana
er afhent sérstakt verkefni með eld-
varnagetraun í tilefni af eldvarnavik-
unni. Eftir að hafa skilað bekkjar-
kennara verkefninu fá börnin afhent
endurskinsmerki brunavarnaátaks-
ins með mynd af eldvarnafræðaran-
um „Trausta“.
Dregið verður úr innsendum
lausnum í janúar og verðlaun veitt.
Verðlaunaafhending fer fram í
slökkviliðsstöðum víðs vegar um
landið.
Forvarnablaðið Slökkviliðsmaður-
inn er nú sérstaklega helgað bruna-
varnaátaki LSS og er gefið út í
64.000 eintökum og verður dreift við
upphaf eldvarnaviku til landsmanna
með Morgunblaðinu. Blaðið hefur að
geyma margvíslegan fróðleik og
heilræði sem gagnast öllum almenn-
ingi ekki síst um jól og áramót til að
fækka eldsvoðum og fyrirbyggja
slysin, segir í fréttatilkynningu.
Bruna-
varnaátak
að hefjast
FYRSTAFLUGSFÉLAGIÐ, áhuga-
mannafélag um flugmál, efnir til
jólaskemmtunar um borð í Boeing
747 breiðþotu Flugfélagsins Atl-
anta hf . Flugferðin, sem farin verð-
ur sunnudaginn 2. desember nk.,
mun taka 60-80 mínútur og verður
flogið yfir landinu með tilliti til
hagstæðustu veðurskilyrða en
markmiðið er að komast rétt norð-
ur fyrir heimskautsbaug,“ segir í
fréttatilkynningu.
Morgunblaðið/RAX
Jólasveinninn verður með í för í
háloftajólaskemmtuninni.
Jólaskemmt-
un í þotu yfir
Íslandi
VINSTRIHREYFINGIN – grænt
framboð heldur félagsfund þriðju-
daginn 27. nóvember kl. 20.30 í Þing-
hóli, Hamraborg 11, 3. hæð.
Sævar Tjörvason fjallar um þátt-
tökulýðræði. Steingrímur Sigfússon
ávarpar fundinn og svarar fyrir-
spurnum. Kynntur verður undirbún-
ingur að bæjarstjórnarkosningum. Á
eftir verða almennar umræður.
Fundurinn er opinn bæði fé-
lagsmönnum, stuðningsmönnum og
öðrum sem hafa áhuga á að kynna
sér starf og stefnu VG í Kópavogi,
segir í fréttatilkynningu.
Fundur VG
í Kópavogi
Staður Nafn Sími 1 Sími 2
Akranes Jón Helgason 431 1347 431 1542
Akureyri Skrifstofa Morgunblaðsins 461 1600
Bakkafjörður Stefnir Elíasson 473 1672
Bifröst Bára Rúnarsdóttir 435 0054
Bíldudalur Pálmi Þór Gíslason 456 2243
Blönduós Gerður Hallgrímsdóttir 452 4355 868 5024
Bolungarvík Nikólína Þorvaldsdóttir 456 7441 867 2965
Borgarnes Þorsteinn Viggósson 437 1474 898 1474
Breiðdalsvík Skúli Hannesson 475 6669 894 2669
Búðardalur Víðir Kári Kristjánsson 434 1148
Dalvík Halldór Reimarsson 466 1039 862 1039
Djúpivogur Sara Dís Tumadóttir 478 8161
Egilsstaðir Páll Pétursson 471 1348 471 1350
Eskifjörður Björg Sigurðardóttir 476 1366 868 0123
Eyrarbakki R. Brynja Sverrisdóttir 483 1513 699 1315
Fáskrúðsfjörður Jóhanna Sjöfn Eiríksdóttir 475 1260/853 9437/475 1370
Flateyri Hjördís Guðjónsdóttir 456 7885
Garður Álfhildur Sigurjónsdóttir 422 7310 699 2989
Grenivík Ólína H. Friðbjarnardóttir 463 3131
Grindavík Kolbrún Einarsdóttir 426 8204 426 8608
Grímsey Unnur Ingólfsdóttir 467 3149
Grundarfjörður Bjarni Jónasson 438 6858/854 9758/894 9758
Hella Brynja Garðarsdóttir 487 5022 892 1522
Hellissandur Sigurlaug G.Guðmundsdóttir 436 6752 855 2952
Hnífsdalur Auður Yngvadóttir 456 5477 893 5478
Hofsós Jóhannes V. Jóhannesson 453 7343
Hólmavík Jón Ragnar Gunnarsson 451 3333
Hrísey Siguróli Teitsson 466 1823
Húsavík Bergþóra Ásmundsdóttir 464 1086 893 2683
Hvammstangi Stella Steingrímsdóttir 892 3392 894 8469
Hveragerði Imma ehf. 483 4421 862 7525
Hvolsvöllur Helgi Ingvarsson 487 8172/893 1711/853 1711
Höfn Ólafía Þóra Bragadóttir 478 1786 896 1786
Innri-Njarðvík Eva Gunnþórsdóttir 421 3475 862 3281
Ísafjörður Auður Yngvadóttir 456 5477 893 5478
Keflavík Elínborg Þorsteinsdóttir 421 3463 896 3463
Kirkjubæjarkl. Birgir Jónsson 487 4624 854 8024
Kjalarnes Haukur Antonsson 566 8372 895 7818
Kópasker Hrönn Guðmundsdóttir 465 2112
Laugarás Reynir Arnar Ingólfsson 486 8913
Laugarvatn Berglind Pálmadóttir 486 1129 865 3679
Mos./ Teigahv. Jóna M. Guðmundsdóttir 566 6400
Neskaupstaður Sólveig Einarsdóttir 477 1962 848 2173
Ólafsfjörður Árni Björnsson 866 7958 466 2575
Ólafsvík Laufey Kristmundsdóttir 436 1305
Patreksfjörður Björg Bjarnadóttir 456 1230
Raufarhöfn Agnieszka Szczodrowska 465 1399
Reyðarfjörður Guðmundur Fr. Þorsteinsson 474 1488/868 0920/866 9574
Reykholt Bisk. Guðmundur Rúnar Arneson 486 8797
Reykhólar. Ingvar Samúelsson 434 7783
Reykjahlíð Mýv. Pétur Freyr Jónsson 464 4123
Sandgerði Sigurbjörg Eiríksdóttir 423 7674 895 7674
Sauðárkrókur Ólöf Jósepsdóttir 453 5888/854 7488/865 5038
Selfoss Jóhann Þorvaldsson 482 3375 899 1700
Seyðisfjörður Margrét Vera Knútsdóttir 472 1136 863 1136
Siglufjörður Sigurbjörg Gunnólfsdóttir 467 1286 467 2067
Skagaströnd Þórey Jónsdóttir 452 2879 868 2815
Stokkseyri Halldór Ásgeirsson 867 4089
Stykkishólmur Erla Lárusdóttir 438 1410 690 2141
Stöðvarfjörður Sunna Karen Jónsdóttir 475 8864
Suðureyri Tinna Sigurðardóttir 456 6244
Súðavík Gunnhildur Eik Svavarsdóttir 456 4936
Tálknafjörður Sveinbjörg Erla Ólafsdóttir 456 2676
Vestmannaeyjar Jakobína Guðlaugsdóttir 481 1518 897 1131
Vík í Mýrdal Hulda Finnsdóttir 487 1337 869 7627
Vogar Hrönn Kristbjörnsdóttir 424 6535 557 5750
Vopnafjörður Svanborg Víglundsdóttir 473 1289 473 1135
Ytri-Njarðvík Eva Gunnþórsdóttir 421 3475 868 3281
Þingeyri Sigríður Þórdís Ástvaldsdóttir 456 8233 456 8433
Þorlákshöfn Ragnheiður Hannesdóttir 483 3945 483 3627
Þórshöfn Ragnheiður Valtýsdóttir 468 1249
Dreifing Morgunblaðsins
Hér eru upplýsingar um þá sem dreifa blaðinu á landsbyggðinni
ÍÞRÓTTIR