Morgunblaðið - 25.11.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. NÓVEMBER 2001 33
hefðbundinna aðgerða frammi fyrir þeim vanda,
sem við er að etja í efnahagsmálum. Hún getur
ekki ákveðið gengi krónunnar. Hún getur ekki
ákveðið vexti. Hún getur ekki gripið til sértækra
aðgerða til þess að styðja við bakið á atvinnulíf-
inu á einstökum stöðum eins og t.d. Raufarhöfn.
Það sem ríkisstjórn og Alþingi geta hins vegar
gert er það sama og fjöldinn allur af fyrirtækjum
hefur verið að gera á þessu ári vegna gjör-
breyttra aðstæðna í efnahagsmálum en það er að
skera niður útgjöldin. Þessa dagana er verið að
vinna við fjárlagagerð fyrir næsta ár á Alþingi.
Það mátti greina á samtali, sem Morgunblaðið
birti við Geir H. Haarde fjármálaráðherra fyrir
nokkrum dögum, að það er heldur þungt í ráð-
herranum vegna þrýstings um aukin útgjöld á
sama tíma og þrýstingurinn á að vera að draga úr
þeim. Eitt helzta ráð ríkisstjórnarinnar til þess
að hafa áhrif á þróun efnahagsmála er einmitt að
skera niður útgjöld vegna þess að þjóðin hefur
ekki efni á sama útgjaldastigi og fyrir nokkrum
misserum. Með sama hætti og það á við um fjöl-
skyldur og fyrirtæki á það líka við um ríki og
sveitarfélög.
Ríkisstjórnin getur líka beitt öðrum almenn-
um aðferðum til þess að hafa áhrif á gang efna-
hagslífsins, m.a. með aðgerðum í skattamálum.
Það hefur ríkisstjórnin gert með því að boða
mjög róttækar breytingar í skattlagningu fyr-
irtækja, sem augljóslega eru þegar farnar að
hafa áhrif. Að öðru leyti má auðvitað segja að
Seðlabankinn geti beitt þeirri háþróuðu fjár-
málatækni, sem nú hefur rutt sér til rúms og
hann hefur skapað sér svigrúm til en er gagn-
rýndur fyrir að nota ekki nema að takmörkuðu
leyti.
Sannfæring
forystumanna
Forystumenn ríkis-
stjórnarinnar, þeir
Davíð Oddsson og
Halldór Ásgrímsson,
hafa sterka sannfæringu fyrir því, að þeir séu á
réttri leið. Þetta kom skýrt fram í fyrrnefndu
samtali Morgunblaðsins við Davíð Oddsson 24.
júní sl. þegar hann sagði, að ríkisstjórnin mundi
ekki grípa til neinna „pataðgerða“. Og þetta kom
skýrt fram hjá þeim báðum í samtölum við Morg-
unblaðið sl. fimmtudag.
Þá sagði Halldór Ásgrímsson m.a.: „Það er al-
veg ljóst að uppsögn kjarasamninga og deilur á
vinnumarkaði geta ekki orðið til annars en að
draga máttinn úr efnahagslífinu og skapa hættu
á óstöðugleika. Við þessar aðstæður verða menn
að sýna samstöðu. Ríkisvaldið verður að sýna
fulla aðgát og halda útgjöldum innan marka. Við
verðum jafnframt að verja velferðarkerfið, sem
er hagsmunamál launþega og alls almennings og
við þurfum að standa við ákvarðanir um sölu rík-
isfyrirtækja, sem markaðurinn hefur gengið út
frá.“
Og Davíð Oddsson sagði sama dag í viðtali við
Morgunblaðið: „Vandamálið er það að gengið
hefur sigið meira en nokkur telur vera frambæri-
legar skýringar á, a.m.k. á efnahagurinn ekki að
leiða til þess. Það er alveg ljóst, að framlegð í
sjávarútvegi og í útflutningsatvinnuvegunum er
að aukast gríðarlega. Fyrr eða síðar mun það
skila sér í mjög hækkandi gengi. Það gæti meira
að segja þurft að gæta þess, að gengið hækkaði
ekki of ört. Það er ekki vafi í mínum huga að þó
að þessi óróleiki sé núna og hinn svokallaði mark-
aður sé svona undarlega stemmdur núna,
kannski vegna innkaupa, sem tengjast jólunum,
muni gengið hækka þegar frá líður.“
Ef horft er til stjórnmálanna eiga fáir jafn mik-
ið í húfi og þessir tveir forystumenn ríkisstjórn-
arflokkanna, að sú sannfæring, sem lýsir sér í
orðum þeirra um að þeir séu á réttri leið, standist
þegar á reynir.
Nýir tímar
Það er alveg ljóst að
við lifum á nýjum tím-
um á mörgum sviðum
og þar á meðal í efnahagsmálum. Gömlu aðferð-
irnar, sem notaðar voru dugðu ekki og þess
vegna voru þær lagðar til hliðar. Það er til lítils
gagns að dusta rykið af þeim.
Það fer heldur ekki á milli mála, að efnahagslíf
okkar er mjög háð efnahagssveiflum í helztu við-
skiptalöndum okkar. Það getur ekki hjá því farið,
að við njótum góðs af því þegar vel gengur í öðr-
um löndum en jafnframt að það hafi neikvæð
áhrif á okkar stöðu, þegar erfiðlega árar annars
staðar. Það er staðreynd, að samdráttur var
byrjaður í efnahagslífi Bandaríkjanna fyrir at-
burðina 11. september. Hið sama á við um Evr-
ópu. Slíkt ástand hefur verið viðvarandi í Japan í
mörg ár. Þetta eru helztu viðskiptalönd okkar.
Neikvæð þróun þar ýtir undir hana hér.
Átökin í Afganistan hafa haft áhrif í þá átt að
draga úr viðskiptum á alþjóðavettvangi. Fólk
ferðast minna en áður og það hefur gífurleg áhrif
út um allt bæði hér og annars staðar.
Fyrir nokkrum vikum voru hér nokkrir er-
lendir sérfræðingar á ráðstefnu um skattamál.
Þeir fóru yfirleitt jákvæðum orðum um þróun
efnahagsmála á Íslandi, þótt augljóst væri að
þeir töldu nauðsynlegt að beita meira aðhaldi í
ríkisfjármálum.
Þýzkur hagfræðingur, sem var í þeim hópi,
spáði því í samtali við einn viðmælanda sinn að
efnahagslífið í Bandaríkjunum mundi taka við
sér fyrir mitt næsta ár og í Evrópu skömmu síð-
ar. Hann taldi líklegt að á sama tíma að ári liðnu
mundi efnahagslífið á Vesturlöndum vera komið
á fulla ferð á nýjan leik. Aðspurður um hvort
stríðið í Afganistan mundi ekki hafa neikvæð
áhrif svaraði hann að það væri svo lítið stríð, að
það hefði ekki mikil efnahagsleg áhrif.
Jafnvel þótt þessir spádómar rætist er ekki
þar með sagt að slík þróun hefði strax áhrif hér á
Íslandi en hún mundi hjálpa til.
Það er ekki hægt að mótmæla þeim rökum
Davíðs Oddssonar og Halldórs Ásgrímssonar að
hér séu til staðar allar efnahagslegar forsendur
fyrir því að vel gangi. Sjávarútvegurinn gengur
vel. Að vísu hefur staða þorskstofnsins valdið
vonbrigðum en í stórum dráttum eru undirstöður
atvinnulífsins traustar. Verðlag er mjög hátt á
erlendum mörkuðum. Við eigum að hafa alla
möguleika á að ráða við þá aðlögun að breyttum
aðstæðum sem nú stendur yfir, en hún er óneit-
anlega sársaukafull og veldur óróa og áhyggjum.
Morgunblaðið/Kristinn
Við Reykjavíkurhöfn.
Við þessar aðstæður
er hin hefðbundna
spurning eins og
alltaf: Hvað ætlar
ríkisstjórnin að
gera? En það má vel
vera, að þetta sé úr-
elt spurning, sem
eigi ekki lengur við.
Ef það er rétt, að
hún eigi ekki lengur
við, má með rökum
segja, að það sé einn
merkasti árang-
urinn af starfi
þeirra ríkisstjórna,
sem hér hafa setið í
áratug. Var ekki
krafan alltaf sú, að
ríkisvaldið léti at-
vinnulífið í friði og
drægi úr afskiptum
sínum? En um leið
má spyrja, hvort
það hafi kannski
ekki allur vandi ver-
ið leystur með því að
draga úr afskiptum
hins opinbera.
Laugardagur 24. nóvember