Morgunblaðið - 28.12.2001, Blaðsíða 40

LISTIR
40 FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ láta ginnast til að skrifa um
nýútkominn þrídisk Jazzvakningar
til heiðurs tveimur förnum goð-
sögnum í
íslenzkum
djassi, þeg-
ar maður
er hvorki
ýkja djass-
fróður né
vel heima í
hérlendri
djasssögu,
er tvíbent gaman. Öðrum þræði
ljúft og skylt, þótt ekki væri nema
í síðbúnu þakklætisskyni fyrir góð-
ar stundir í Stúdentakjallaranum á
9. áratug, þegar Guðmundur vatt
úr sér mörgu meistarastykkinu á
píanógarminn í góðum félagsskap.
Á hinn bóginn verður að játa að
undirritaður missti mikið til af tón-
listarframlagi Viðars utan klass-
íska geirans, kannski burtséð frá
spilamennsku hans í Léttsveit Rík-
isútvarpsins meðan var og hét, áð-
ur en niðurskurðarbusar voru
brýndir.
En allt um það, þá eru hér loks
samankomnir þrjár að manni skilst
löngu ófáanlegar breiðskífur með
þeim köppum á einu bretti. Nafna-
kall (1982) með Tríói Guðmundar
(og Birni Thoroddsen í þremur til-
vikum), Jazzvaka (bein upptaka frá
1980) með Guðmundi, nafna hans á
trommur og vesturíslenzka bassist-
anum Bob Magnusson, ásamt Við-
ari og Rúnari Georgs í nokkrum
númerum, og Viðar Alfreðsson
spilar og spilar (1980) með Alfreð
ásamt þeim Guðmundum og Árna
Scheving á 5 rákum („Litla Jazz-
bandið“) en með stærri hljómsveit
á 4. Alls 27 ópusar eins og Múlinn
myndi kalla, þar af þrír áður óút-
gefnir; ýmist frumsamin íslenzk
verk (8), vesturheimskir djass-
standarðar (15), álenzkt þjóðlag
eða, í 3 tilvikum, íslenzk þjóðlög í
útsetningu Gunnars Reynis
Sveinssonar.
Nafnakallslögin eru flest borin
uppi af þeim áhyggjulausa fjör-
kálfsanda sem einkenndi Guðmund
Ingólfsson á góðri stund. Þó að
mestu án göslaragangsins sem
menn muna kannski eftir þegar pí-
anistinn gaf í og tók áhættu – með
að vísu stundum mismunandi ár-
angri, en sem manni fannst ákveð-
inn partur af sjarma hans sem lif-
andi músíkant. Eða hvað væri
varið í að horfa á hástökk, ef
stökkvarinn kæmist alltaf yfir?
Erfitt er að gera upp á milli laga
fyrri disksins. En til að nefna eitt-
hvað þá finnst mér alltaf gaman að
íbygginni dýnamík slaghörpunnar
og gamaldags dillandi röltsveiflu
bassans í Some Of These Days
(Brooks). Hljómaskiptin í Lover
Man (Ramirez) minna ögn á God
Bless The Child sem Blóð, Sviti &
Tár gerðu vinsælt fyrir rúmum 30
árum. Syngur þar píanóið dún-
mjúkt hjá Guðmundi, er kunni
bæði að strjúka og slá. Hvort
tveggja gerist á víxl í Round About
Midnight með virtúósum rúberuð-
um skalabaldýringum eins og hjá
klassísku píanóljóni. Nýmóðins raf-
píanóhljómurinn í hinu djassrokk-
aða Nafnakalli I er íhaldsdurgi du-
lítið firrandi í fyrstu, en venst að
lokum, eins og í númeri Björns Th.
þar á eftir, Máfaskelfi. Ekki sakar
annars að minna á, að þessi
fremsti núvirki djassgítaristi
landsins af yngri kynslóð var á
þeim árum „í læri“ hjá Guðmundi
& Guðmundi. Nikkan er í for-
grunni með saknaðartrega í Vem
kan segla og Þey, þey og ró, ró líkt
og í Sofðu unga ástin mín á Þjóð-
lega fróðleiksdiskinum. Krossryt-
masnerilhöggin í inngangi og kóda
Glóeyjar eru svolítið ójöfn – eini
teljandi annmarki á annars
klukkuklárum trommuleik Guð-
mundar Steingríms á albúminu.
En eitt af betri bassasólóum Pálma
Gunnarssonar vegur þar á móti.
Kontrabassinn stelur óvenju-
margri senunni á Jazzvöku, og
þarf ekki að hlusta á nema eitt
númer til að skilja hvers vegna.
Gestastjarnan Bob Magnusson,
bandarískur en af íslenzkum ætt-
um, er einfaldlega „fenómen“. Með
leiftrandi hraðatækni sem sjald-
heyrð er á hérlendum djassskífum,
og varla síðri í syngjandi ballöðu-
leik. Sérkennandi fyrir seimdræg-
an „sustain“ stíl hans eru ekki sízt
tíð glissandó upp eða niður í tón-
inn, stundum jafnvel ítrekuð í
löngum sekvenzum. Eflaust til
marks um bæði úrvals uppmögn-
unargræjur og lága strengjalegu.
Að platan skuli vera tekin upp
beint á tónleikum í Átthagasal,
ásamt fullmiklum upptökufókus á
bassann (a.m.k. utan sólóa), gerir
hana að mínu viti meira að tíma-
hylki um að vísu minnisverðan við-
burð en að slitþolnu efni til ítrek-
aðrar hlustunar. Einkum í
samanburði við Nafnakall, sem á
köflum fer jafnvel nærri meistara-
verkinu Þjóðlegur fróðleikur að
gæðum. Þá eru (bassa)sólóin á
Seven special og Móðir mín í kví
kví óheyrilega löng og taka óþarf-
lega stóra sneið af plötunni (9:11 &
12:10). En kontrapunktskotnar út-
setningar Gunnars Reynis Sveins-
sonar, nánast eini kompónistinn er
þá sinnti á íslenzka þjóðlagaarf-
inum á bláum nótum, eru skemmti-
legar. Þær eru og vel studdar af
þeim Viðari og Rúnari Georgssyni
á trompet og tenórsax, þótt upp-
takan sé fremur í skötulíki og vanti
t.d. áþreifanlega meira hljómburð-
arkjöt á skraufþurran blásturinn.
Það kveður við öllu poppaðri tón
á plötu Viðars Alfreðssonar.
Þ.e.a.s. eins og poppið var í eina
tíð, þegar lesendur Playboy-tíma-
ritsins voru á fimmtugsaldri. Sum
sé popp við hæfi fullþroska manna
og settlegri veitingastaða. Núm-
erin bera enda merki tímans. Be
My Love (Chan), For Once In My
Life (Miller), Vala (Viðar Alfreðs-
son), Three (Larkin) og Misty
(Garner) með „Litla Jazzbandinu“ í
látlausum útsetningum Viðars eru
í djassaðri kantinum. Sígrænu
standarðarnir Making Woopie
(Donaldson), Cavatinan úr Deer
Hunter (Myers), If He Walked
Into My Life (Herman) og As
Long As He Needs Me (úr söng-
leiknum Oliver! eftir Bart) eru aft-
ur á móti í glæsilegum sinfónískum
útsetningum Bobs Leapers. Allt
glettilega vel upptekið af Jónasi R.
Jónssyni í Hljóðrita.
Fáir ef nokkrir Frónbúar hafa
skákað Viðari Alfreðssyni í djass-
spuna á trompet og flygilhorn, og
örugglega engir á valdhorn og
túbu. Er óhætt að segja að hann
fari á kostum á öll hljóðfærin, og á
sú fjölbreytni hjá einum og sama
manni tæplega sinn líka í íslenzkri
tónlistarsögu. Hér fer sígildur og
sérlega hlustendavænn bauta-
steinn um óvenjumúsíkalskan
hljómlistarmann, sem hneig í val-
inn langt fyrir aldur fram.
TÓNLIST
Hljómdiskar
Nafnakall [10 lög]: Guðmundur Ingólfs-
son, píanó/harmónika; Björn Thorodd-
sen, gítar (1, 6, 7); Pálmi Gunnarsson,
kontrabassi (1–3, 6–10); Guðmundur
Steingrímsson, trommur (1–3, 6–10).
Upptaka: Stúdíó Nemi, Reykjavík, 6/
1982. Jazzvaka [8 lög]: Guðmundur Ing-
ólfsson, píanó.; Bob Magnusson, kb.;
Guðmundur Steingrímsson, tr. Viðar Al-
freðsson, trompet/flygilhorn & Rúnar
Georgsson, tenórsaxofónn (5–8). Út-
setningar (4–8): Gunnar Reynir Sveins-
son. Hljóðritað á tónleikum í Átthagasal
Hótel Sögu 9/1980. Viðar Alfreðsson
spilar og spilar [9 lög]: „Litla Jazzbandið“
(Viðar Alfreðsson, trpt./fl.hn./valdhn./
ventlabásúna; Guðmundur Ingólfsson,
pnó.; Árni Scheving, rafbassi; Guð-
mundur Steingrímsson, tr.) Úts.: Viðar Al-
freðsson. [1-5]. „Viðar Alfreðsson og
hljómsveit“ (Viðar Alfreðsson, trpt./
fl.hn./túba; Jón Sigurbjörnsson, flauta;
Sigurlaug Eðvaldsdóttir, Helga Ósk-
arsdóttir & Friðrik Már Baldursson, fiðl-
ur; Brian Carlile & Sesselja Halldórs-
dóttir, víólur; Guðrún Sigurðardóttir &
Ólöf Sesselja Óskarsdóttir, selló; Jóhann-
es Georgsson, kb.; Árni Elfar, pnó.; Alfreð
Alfreðsson, tr.) Úts.: Bob Leaper. [6-9].
Upptaka: Hljóðrita, Hafnarfirði, 1980. Út-
gefandi: Jazzvakning, 2001.
JAZZVAKA GUÐMUNDAR OG VIÐARS Þrefaldur
skammtur
Ríkarður Ö. Pálsson
SÍÐUSTU tónleikar ársins hafa
undanfarin ár verið í Hallgríms-
kirkju á gamlársdag kl. 17 og svo
verður einnig í ár. Það er löngu
komin hefð á að þeir félagar,
trompetleikararnir Ásgeir H. Stein-
grímsson og Eiríkur Örn Pálsson og
orgelleikarinn Hörður Áskelsson,
gefi upptaktinn að gamlárskvöldi í
Hallgrímskirkju og kveðji þannig
gamla árið.
Á efnisskrá þeirra félaga að
þessu sinni er fyrst Tokkata í D-dúr
eftir G.B. Martini og Sónatína nr. 66
í C-dúr eftir J. Pezel. Eftir það má
heyra hið þekkta Adagio í g-moll
eftir Giazotto og Albinoni. Eftir það
leikur Hörður hina þekktu Tokkötu
og fúgu í d-moll eftir J.S. Bach og
tónleikunum lýkur með Konsert
fyrir tvo trompeta í C-dúr eftir Vi-
valdi
Í raun hefur lítið verið skrifað
sérstaklega fyrir þessa samsetningu
hljóðfæra, þ.e. tvo trompeta og org-
el. Orgelið getur brugðið sér í bún-
ing heillar sinfóníuhljómsveitar ef
svo ber undir og trompetarnir geta
allt eins leikið laglínur annarra
hljóðfæra og svo hafa verið skrif-
aðar yfirraddir við ýmis tækifæri.
Mikill hluti barokkkonserta passa
vel fyrir orgel eins og t.d. konsert
Vivaldis sem er leikinn hér auk þess
sem Pezel skrifaði mikið fyrir
trompet eða cornetto og fylgirödd.
Ásgeir og Eiríkur leika báðir með
Sinfóníuhljómsveit Íslands auk þess
að vera virkir í tónlistarlífinu al-
mennt, m.a. með Hljómsveit Ís-
lensku óperunnar, Kammersveit
Reykjavíkur og Caput-hópnum, svo
eitthvað sé nefnt. Hörður hefur ver-
ið organisti Hallgrímskirkju frá
1982 auk þess sem hann stjórnar
bæði Mótettukór Hallgrímskirkju
og Schola cantorum.
Samstarf þeirra hófst árið 1993
en auk Hátíðarhljóma við áramót
hafa þeir tvisvar leikið á tónleikum
Sumarkvölds við orgelið. Þá leika
þeir Ásgeir og Eiríkur oft með
Herði við ýmsar athafnir í kirkj-
unni.
Forsala aðgöngumiða er í Hall-
grímskirkju en hún er opin kl. 9–17.
Hátíðarhljómar
við áramót
Morgunblaðið/Sverrir
Eiríkur Örn Pálsson, Ásgeir H. Steingrímsson og Hörður Áskelsson.
Skírnir – Tímarit Hins íslenska bók-
menntafélags er komið út. Tímaritið
er 175 ára um þessar mundir og eru
ritstjórar nú Svavar Hrafn Svav-
arsson og Sveinn Yngvi Egilsson.
Skírnir er það tímarit á Norð-
urlöndum sem lengst hefur komið út
samfellt, en Skírnir kom fyrst út árið
1827.
Í þessu afmælishefti kennir ým-
issa grasa. Sigurður Líndal skrifar
um sögu og hlutverk tímaritsins.
Steindór Erlingsson fjallar um hug-
myndaheim jarðfræðingsins Þor-
valds Thoroddsen, síðasta forseta
Hafnardeildar Hins íslenska bók-
menntafélags, en í haust eru liðin
90 ár frá því að deildin var lögð nið-
ur. Aðalheiður Guðmundsdóttir kann-
ar myndir berserkja í bókmenntunum
og spyr hvort hugsast geti að
sveppaát valdi berserksgangi. Úlf-
hildur Dagsdóttir skrifar um marg-
vísleg gervi Bjarkar Guðmundsdóttur
á myndböndum sem gerð hafa verið
við tónlist hennar. Guðni Elíasson
fjallar um hinn fræga lávarð Byron
og listina að deyja. Árni Heimir Ing-
ólfsson gerir grein fyrir samskiptum
ljóðskáldsins Jóhanns Jónssonar og
tónskáldsins Jóns Leifs. Þá sögu
rekur hann einkum með því að
kanna bréf þeirra félaga sem nýlega
komu í leitirnar. Í Skírnismálum
gagnrýnir Loftur Guttormsson ein-
sögurannsóknir Sigurðar Gylfa
Magnússonar og Már Jónsson deilir
á seinagang í útgáfu norrænna
lausamálstexta frá miðöldum. Gary
Aho fjallar um bók Andrews Wawn,
The Vikings and the Victorians, og
Gauti Sigþórsson um Njálu Jóns
Karls Helgasonar. Kristján Krist-
jánsson gagnrýnir tvö heimspekirit
Loga Gunnarssonar og Soffía Auður
Birgisdóttir skrifar um tvö íslensk
leikrit frá síðasta ári eftir Sigurð
Pálsson og Hrafnhildi Hagalín Guð-
mundsdóttur. Skáld Skírnis er Sig-
urbjörg Þrastardóttir en myndlist-
armaður Þorvaldur Þorsteinsson.
Gunnar J. Árnason fjallar um list
hans í lok þessa afmælisheftis.
Útgefandi er Hið íslenska bók-
menntafélag. Heftið er 343 bls. Í
heftinu er skrá um efni Skírnis frá ár-
unum 1967–2001.
Tímarit
UM miðja seinustu öld kom út
ljóðasafn sem vakti þó nokkra at-
hygli og telst enn mikilvægt fram-
lag til íslenskra bókmennta, Ljóð
ungra skálda, í umsjón Magnúsar
Ásgeirssonar. Nú hartnær hálfri
öld síðar gefur barnabarn Magn-
úsar, Sölvi Björn Sigurðsson, út
bók með sama nafni í samvinnu við
Mál og menningu. Hér hefur vel
tekist til og greinilegt að Sölvi hef-
ur vandað vel til útgáfunnar. Það er
markmið hans að eigin sögn „að
draga upp heiðarlega mynd af
ljóðagerð yngstu kynslóðar ís-
lenskra skálda“.
Í fyrri bókinni voru skáldin að
sönnu aðeins eldri flest þegar bókin
kom út og þroskaðri og skáldskap-
urinn kannski byltingarkenndari
margur hver á þess tíma mæli-
kvarða. Ljóð ungu skáldanna 15
sem að bókinni standa nú valda
ekki sömu hræringum í þjóðlífinu.
Eigi að síður er hér margt bita-
stætt og raunar ánægjulegt að sjá
hve mörg hinna ungu skálda yrkja
vel.
Það er reyndar langur stíllegur
vegur á milli skáldanna. Sum þeirra
eru upptekin af hefðbundnu ljóð-
formi, yrkja jafnvel sonnettur, á
meðan önnur sprengja formið í
tætlur. Það er allt að því nýróm-
antískur blær yfir ljóðum Ásgríms
Inga Arngrímssonar þótt kald-
hæðnin laumist líka inn í þau. Hann
vill ekki yrkja hatursljóð, bara
gleðiljóð, segir hann í einu kvæð-
anna og í ástarljóði segir:
Dumbrauðir litir haustsins hafa unnið
og húmið tekur veröldina að sér.
Tilveran enn með töfrum hefur spunnið
takmarkalausa fegurð handa þér.
Nú blómin til þín brosa syfjulega
og bjóða þér með kossi góða nótt.
Þú kveður þau með töluverðum trega
en trúir því þau vakni aftur fljótt.
Og þau munu sjálfsagt flest að vori vakna
og vakna meðan blessuð sólin skín
því eins og ég þau munu í svefni sakna
að sjá þig ekki á meðan ástin mín.
Allt önnur sýn til veruleikans og
ljóðformsins birtist í prósaljóðum
Kristínar Eiríksdóttur sem nú býr í
Kaupmannahöfn. Þetta er hráslaga-
leg sýn en kröftug en fegurðin er
ekki beinlínis viðfangsefni hennar:
Baðherbergið var kúkabrúnt og mosa-
grænt og blómótt og appelsínugult, en
handklæðin skærbleik einsog vonin
bjarta í brjóstinu unga, hún átti engan
kamb. Í eirðarleysi eftirmiðdagsins datt
henni í hug að skera út hjörtu í gamla
svínalifur sem hún átti í frysti. Negldi
þau svo uppá vegg og fannst þau eiga svo
vel, svo hræðilega vel við íbúðina sína.
Sumir höfundanna eru okkur að
góðu kunnir, t.a.m. Ása Marín Haf-
steinsdóttir með sinn ísmeygilega
og myndhverfa ljóðstíl, Sigurbjörg
Þrastardóttir sem notar vísanir í
Shakespeare sem bindiefni í ljóðum
sínum eða Steinar Bragi sem tætir
ljóðmálið og lætur setningar og
málsgreinar fljóta saman greinar-
merkjalaust með stíl sem stundum
virðist súrrealískur: ,,...og þykist
sofa meðan þangmenn síga úr köðl-
um niður úr stjörnunum og bylgjast
við strendurnar þegar birtir og
skolar þeim fyrstu á land...“
Hér eru því býsna ólík ljóðskáld
á ferð innbyrðis og þykir mér verst
að geta ekki hér í stuttum ritdómi
fjallað ítarlegar um hvert og eitt
þeirra. Mér finnst raunar tilhlökk-
unarefni að fylgjast með þessu
unga fólki í framtíðinni. Þetta fram-
tak Sölva og Máls og menningar er
þarft og vel heppnað.
Gleðileg ljóð
BÆKUR
Ljóðasafn
Höfundar:Ása Marín Hafsteinsdóttir, Ás-
grímur Ingi Arngrímsson, Bergsveinn
Birgisson, Bjarki Valtýsson, Eiríkur Örn
Norðdahl, Haukur Már Helgason, Haukur
Ingvarsson, Inam Rakel Yasin, Kristiín Ei-
ríksdóttir, Ófeigur Sigurðsson, Sigurbjörg
Þrastardóttir, Sigtryggur Magnason,
Steinar Bragi, Sveinn Ólafur Gunnarsson
og Örvar Þóreyjarson Smárason. Sölvi
Björn Sigurðsson valdi ljóðin – 94 bls.
Mál og menning 2001
LJÓÐ UNGRA SKÁLDA
Skafti Þ. Halldórsson