Morgunblaðið - 09.01.2002, Síða 22

MYNDLIST
Laugavegur 53 B
Opið laugardaga og sunnudaga frá kl.
14–18. Til 13. janúar.
MÁLVERK
ÁRNI INGVAR BJARNASON BARTELS
Kraftur
ÞAÐ er alltaf gaman að sjá þegar
listafólk með elju sinni og framtaks-
semi skapar sér vettvang fyrir verk
sín og lætur ekkert stoppa sig í að
koma þeim fyrir sjónir almennings.
Árni Bartels heitir ungur málari sem
fór þá leið að fá inni í nýbyggðu
verslunarhúsnæði sem til sölu er á
besta stað í miðbænum, á miðjum
Laugaveginum. Hann hafði opið um
hátíðarnar þegar mest af fólki var á
ferli í bænum og sagðist hafa fengið
1.500 manns á sýninguna og geri
aðrir betur.
Verk Árna eru undir áhrifum frá
bandarískum málurum frá níunda
áratug síðustu aldar, Jean-Michel
Morgunblaðið/Kristinn
Lenín eftir Árna Ingvar Bjarna-
son Bartels.
Basqiat og Keith Haring, þó að verk
Árna séu reyndar meira abstract-ex-
pressionísk en hlutbundin eins og
verk þeirra félaga.
Myndir Árna eru skemmtilegar á
margan hátt, litanotkunin er hressi-
leg og aðfarirnar oft kraftmiklar en
hann bæði málar með penslum og
notar nagla eða ámóta verkfæri til að
rispa í málninguna. Það má segja um
flestar myndirnar að þær séu í
dramatískari kantinum, eins og
verkið „Misnotkun“ en þar, sem og í
fleiri myndum, vinnur listamaðurinn
með rauðan og svartan lit og byggir
þá myndirnar gjarnan upp út frá
rauðum fleti í miðju myndar.
Tengingin við verk málarans
Basqiat kemur sterkast fram í
myndinni „Lenín“ en þar hefur verið
teiknuð nær barnslega einföld mynd
af hauskúpu sem má segja að líkist
leiðtoganum sovéska.
Sterkustu myndir sýningarinnar
eru myndirnar „Labrador“ og
„Labrador um kvöld“, en þær búa
yfir einhverjum innri krafti sem skil-
ar sér til áhorfandans.
Sýning Árna er vonandi tákn um
grósku hjá ungum íslenskum málur-
um og hvet ég alla sem leita sér að
húsnæði undir sýningu að kanna
möguleika eins og þann sem Árni
kom auga á.
Þóroddur Bjarnason
Heimildarmynd um Matthías Johannessen
ERLENDUR Sveinsson og Sig-
urður Sverrir Pálsson kvikmynda-
gerðarmenn vinna um þessar
mundir að heimildarmynd um
Matthías Johannessen, skáld og
ritstjóra. Fóru tökur fram í nóv-
ember árið 2000 er þeir Erlendur
og Sigurður fylgdust með dag-
legum störfum Matthíasar, en hann
lét sem kunnugt er af störfum sem
ritstjóri Morgunblaðsins í desem-
ber það ár, eftir fjörutíu ára setu í
ritstjórastóli. Matthías er jafn-
framt afkastamikið ljóðskáld og
beinist áhugi kvikmyndagerð-
armannanna ekki síst að samspili
þessara tveggja ævistarfa
Matthíasar.
„Hugmyndin að gerð þessarar
heimildarmyndar vaknaði í kjölfar
vinnu okkar við Málarann, kvik-
mynd um Svein Björnsson listmál-
ara. Í báðum tilfellum beinist áhug-
inn að því að fjalla um listamenn,
og þá leið sem þeir fara í skapandi
starfi sínu,“ segir Erlendur þegar
hann er spurður nánar um verk-
efnið. „Matthías Johannessen er
mjög spennandi viðfangsefni út af
fyrir sig vegna þeirrar sérstöðu
sem hann hefur í okkar menningar-
samfélagi. En um leið fannst okkur
áhugavert að gera mynd um þenn-
an tveggja heima mann, ritstjóra
Morgunblaðsins og skáldið. Þannig
leitumst við í okkar nálgun við að
veita innsýn í hvernig Matthías
hefur komið þessum tveimur heim-
um fyrir í sínu lífi, samræmt þá, en
einnig aðskilið þá,“ segir Erlendur.
Tveir tímaheimar
Heimildarmynd um Matthías Jo-
hannessen er viðamikið verkefni og
beina höfundar myndarinnar sjón-
um að þeim árum sem Matthías sat
í ritstjórastóli. „Fjörutíu ára vera í
svo krefjandi starfi er reyndar ein-
stök út af fyrir sig á veraldarvísu
enda algengara að menn haldi ekki
út lengur en 12 eða 13 ár. Ofan á
það bætist afkastamikill og stór-
merkurferill Matthíasar sem rit-
höfundar,“ bendir Erlendur á og
segir það mjög spennandi verkefni
að takast á við hinn myndræna
heim skáldskapar hans.
Frásagnarrammi kvikmyndar-
innar verður venjulegur dagur í lífi
Matthíasar, þar sem hann á anna-
saman dag í ritstjórastarfinu, en
skapar sér jafnframt rými til skáld-
skapariðkunar. „Við fylgdum hon-
um eftir um mánaðarskeið síðasta
haustið sem hann gegndi ritstjóra-
starfinu og lukum svo að mestu
tökum á heimi skáldsins nú í haust.
Dagurinn sem myndar frásagnar-
ramma myndarinnar er þó fyrst og
fremst táknrænn dagur í tilveru
skáldsins og ritstjórans. Hann er
samsettur úr mörgum dögum, og
beinist því ekki að einu ákveðnu
máli á t.d. Morgunblaðinu, heldur
er hugmyndin sú að gefa tilfinn-
ingu fyrir störfum Matthíasar.“
Erlendur bendir á að tíminn
myndi nokkurs konar grunnþema í
kvikmyndinni, og þar sé einnig
glímt við tvo ólíka tímaheima.
„Annars vegar er um að ræða
klukkuna sem tifar á Morg-
unblaðinu, og minnir á að blaðið
þarf að koma út í dagslok, hvað sem
á gengur. Hins vegar fær Matthías
á þessum sama degi rými til að
sinna skáldskapnum og þar ræður
ríkjum allt annars konar tími,
nokkurs konar eilífðartími skáld-
skaparins.“
Þeir Sigurður og Erlendur not-
ast jafnframt við ólíka tökustíla til
endurspegla hina ólíku heima í lífi
Matthíasar. „Þar sækjum við til
ákveðins samtals milli hinnar hefð-
bundnu kvikmyndatöku á filmu og
stafræna myndbandsins sem mikill
áhugi beinist að í kvikmyndagerð
nútímans. Síðarnefndan stílinn not-
um við til að endurspegla hinn hráa
og hraða veruleika á blaðinu, en
nálgunin við skáldskapin unnin
með meiri stýringu og nostursemi.
Í umfjölluninni um skáldskapinn er
leitast við á miðla ákveðinni sýn,
túlkun og endursköpun.“
Erlendur segir að myndin sé
unnin að frumkvæði þeirra Sig-
urðar, sem eru samframleiðendur
að henni. „Þetta er ekki mynd um
Morgunblaðið, en engu að síður
munu áhorfendur fá innsýn í dag-
leg störf ritstjórnarinnar á blaðinu.
Sigurður Sverrir hafði yfirumsjón
með gerð þess hluta og má segja að
honum hafi verið opnaðar þar allar
dyr. Þannig fékk hann að vera við-
staddur allt frá daglegum ritstjórn-
arfundum, og öðrum samskiptum,
til lokaðra funda. Sama er að segja
um þann hluta er fjallar um skáldið
og ég er ábyrgur fyrir, en þar sýndi
Matthías okkur mikið traust. Um
tíma vorum við meira að segja
komnir með lyklavöldin að heimili
þeirra hjóna, Matthíasar og
Hönnu.“
Þegar Erlendur er spurður
hvernig vinnan við myndina standi
nú, segir hann að tökum sé að
mestu leyti lokið, en eftir sé viða-
mikið eftirvinnsluferli sem fjár-
magn þurfi til að koma á skrið.
Erlendur bætir því við að skil-
yrði til fjármögnunar í heimild-
armyndagerð sé mjög erfið hér á
landi, og standi jafnvel svo mikils-
verð verkefni sem hér um ræðir
frammi fyrir fjárhagslegri óvissu.
„Við höfum hlotið styrki frá Ár-
vakri og Menningarsjóði Íslands-
banka sem hafa gert okkur kleift að
vinna að verkefninu hingað til. Eins
og málin standa nú munum við
þurfa að vinna hörðum höndum að
fjármögnun fyrir framhaldið. Sá
þáttur er bæði stór og mjög erfiður
hluti af heimildarmyndagerðinni
hér á landi,“ segir Erlendur að lok-
um.
Næsta verkefni þeirra Sigurðar Sverris Pálssonar kvikmyndatöku-
manns og Erlends Sveinssonar leikstjóra er heimildarmynd um
Matthías Johannessen, skáld og fyrrverandi ritstjóra.
Morgunblaðið/Ásdís
Tveggja heima maður
LISTIR
22 MIÐVIKUDAGUR 9. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÞESSU ári eru 48 ár liðin frá
stofnun Menntaskólans að Laugar-
vatni, en öllu lengra frá því mennta-
skólakennsla hófst þar. Það gerðist
haustið 1947, og var kennsluefni
menntaskóla svo kennt í Héraðsskól-
anum allt þar til menntaskólinn var
stofnaður. Kennt var í mismörgum
bekkjum á vetri hverjum, og á vorin
þreyttu nemendur próf, sem send
voru frá Menntaskólanum í Reykja-
vík og kennarar þar fóru yfir og gáfu
einkunnir fyrir.
Jónas Jónsson frá Hriflu hafði for-
göngu um að skólasetur var sett að
Laugarvatni árið 1928 og má hafa
vöxt og viðgang þess síðan til marks
um framsýni þess merka stjórnmála-
manns. Ekki kemur fram í þessari
bók, hvort Jónas hugsaði sér þá, að
menntaskóli risi síðar að Laugar-
vatni, en það hefði í sjálfu sér verið í
samræmi við hugmyndir hans um efl-
ingu byggðar í sveitum landsins. Hitt
fer aftur á móti ekki á milli mála, eins
og rakið er í fyrsta hluta þessarar
bókar, að ekki leið á löngu, uns skóla-
menn að Laugarvatni með Bjarna
Bjarnason skólastjóra í broddi fylk-
ingar eygðu möguleika á því að stofna
menntaskóla á staðnum og efla hann
þannig sem skóla- og menntasetur.
Sagan af baráttu Bjarna fyrir
menntaskólanum er öll hin athyglis-
verðasta og sýnir hverju má koma
fram, ef „rétt“ er að málum staðið og
þrautseigjan bregst mönnum ekki.
Við lestur kaflans um forsögu
Menntaskólans að Laugarvatni
hvarflaði það oft að mér, að margt er
svipað í baráttusögu Sunnlendinga
fyrir stofnun menntaskóla að Laug-
arvatni og þeirri baráttu sem Norð-
lendingar urðu að heyja fyrir stofnun
fullgilds menntaskóla – og síðar há-
skóla – á Akureyri. Í öllum tilvikum
þurftu hugumstórir hugsjónamenn
að glíma við pólitíska flokkadrætti,
smásmugulegan hreppa- og héraðar-
íg, velviljaða en hikandi ráðamenn.
Þegar baráttumálin loks voru í höfn,
bar öllum saman um að gæfuspor
hefði verið stigið. Þá vildu allir Lilju
kveðið hafa. Má ekki læra nokkuð af
þessu?
Hin nýútkomna saga Menntaskól-
ans að Laugarvatni er að minni
hyggju vel heppnuð, en nokkuð ný-
stárleg að allri framsetningu. For-
saga skólans og stofnun er rakin á
hefðbundinn hátt í fyrsta hluta og
upphafi annars, en síðan tekur við
frásögn af hinni eiginlegu skólasögu
allt til ársins 2000. Og það er einmitt
sú frásögn, sem mér þykir í senn ný-
stárleg og vel heppnuð. Í stað þess að
rekja söguna frá ári til árs eftir skóla-
skýrslum og öðrum þurrum stað-
reyndafróðleik, sem sjálfsagt hefði
verið hægt, bregða höfundar á það
ráð að nýta heimildir úr skólalífinu
sjálfu, blöð og aðrar ritsmíðar nem-
enda, ljósmyndir, viðtöl og frásagnir
nemenda, kennara og skólameistara,
og flétta þessu öllu saman við upplýs-
ingar úr opinberum og hálfopinber-
um gögnum. Saga skólans er þannig
sögð „innanfrá“, ef svo má að orði
kveða, verður saga skólastarfsins og
skólalífsins frekar en skólans sem
stofnunar.
Ég kann vel að meta þessa aðferð
og árangurinn er augljós. Sagan
verður öll einkar lifandi og skemmti-
leg og lesendur, sem aldrei hafa
stundað nám að Laugarvatni og
þekkja þar ekkert til, eiga auðvelt
með að skilja og upplifa skólabrag-
inn. Gamlir Laugvetningar hljóta að
fagna þessu enn meir og margir
þeirra munu vafalítið endurupplifa
gamla daga við lestur bókarinnar. Í
þessu efni gegnir myndefnið einnig
miklu hlutverki, en bókin er prýdd
sæg mynda, sem flestar eru teknar á
vettvangi og sýna kennara og nem-
endur að leik og starfi.
Margir merkir menn og konur hafa
numið og kennt við Menntaskólann
að Laugarvatni í áranna rás og er
þeirra allra – eða a.m.k. langflestra –
getið í bókinni. Af sumum segir nokk-
uð, öðrum allmikið, einkum skóla-
meisturum og þeim, sem lengst hafa
starfað við skólann. Í bókarlok eru
nemenda- og nafnaskrár, myndir af
stúdentaárgöngum og svo vitaskuld
heimilda- og tilvísanaskrár.
Menntaskólinn að Laugarvatni
hefur nú starfað í tæplega hálfa öld.
Saga hans er öll hin merkasta, það
getur engum dulist sem þessa bók
les. Að skólastarfinu hafa margir
komið, en nokkra athygli hlýtur að
vekja, að skólameistarar hafa aðeins
verið fjórir, þar af einn sem settur
var í embættið í tvö ár. Af hinum
þremur á Kristinn Kristmundsson
langlengstan starfsaldur, liðlega 30
ár, og má því öllum ljóst vera, að hann
á mikinn þátt í merkri sögu skólans.
Öll er þessi bók vönduð að frágangi
og prýðilega skrifuð.
BÆKUR
Sagnfræði
– Forsaga, stofnun og saga til aldarloka.
Margrét Guðmundsdóttir, Þorleifur Ósk-
arsson. Skráð að tilhlutan Nemenda-
sambands Menntaskólans að Laug-
arvatni. Sögusteinn, Reykjavík 2001.
427 bls., myndir.
MENNTASKÓLINN AÐ LAUGARVATNI
Vönduð skólasaga
Jón Þ. Þór
SEX listamenn hafa verið valdir í
samkeppni um gerð útilistaverks við
Vatnsfellsstöð. Þeir eru Finnbogi
Pétursson, Gjörningaklúbburinn –
ILC, Hreinn Friðfinnsson, Ragna
Róbertsdóttir, Ragnhildur Stefáns-
dóttir og Roman Signer.
Alls sóttu 58 listamenn um að taka
þátt í samkeppninni.
Forvalsnefnd var skipuð Þorsteini
Hilmarssyni, upplýsingafulltrúa
Landsvirkjunar, Pétri H. Ármanns-
syni, arkitekt, og Magnúsi Kjartans-
syni, myndlistarmanni, sem var til-
nefndur af SÍM.
Hver sex þátttakendanna fær nú
250 þús. krónur til að vinna að 1–2 til-
lögum um útilistaverk við Vatnsfells-
stöð og er skilafrestur um miðjan
apríl. Dómnefndin sem fer yfir tillög-
urnar verður skipuð Jóhannesi Geir
Sigurgeirssyni, stjórnarformanni
Landsvirkjunar, Friðriki Sophus-
syni, forstjóra Landsvirkjunar, Árna
Kjartanssyni, arkitekt Vatnsfells-
stöðvar, og listamönnunum Helga
Þorgils Friðjónssyni og Kristínu Ís-
leifsdóttur, sem eru fulltrúar SÍM.
Sex keppa um gerð
útilistaverks