Morgunblaðið - 29.01.2002, Blaðsíða 46

46 C ÞRIÐJUDAGUR 29. JANÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐHeimiliFasteignir
VIÐ þurfum ekki að kvartaundan hörðum og köldumvetri hér fyrir sunnan.Annars er mjög rík sú ár-
átta hjá okkur að vera sífellt að
kvarta undan veðri. Meira að segja
þegar við fáum langa góðviðriskafla
byrja sumir að tala um að nú hljótum
við að fá vont sumar eftir svona mild-
an vetur!
Það liggur í eðli okkar margra að
leika sér að því að spá í skýin og
tunglið og svo erum við auðvitað mis-
jafnlega svartsýn, einkum í dimmu
skammdegisins.
Það gerði nokkurn kulda með
snjókomu hér sunnanlands undir lok
ársins 2001 og munu sum hús hafa
kólnað nokkuð í frostinu og rokinu
sem þá gekk yfir.
Í misjafnri veðráttu fylgjast marg-
ir húseigendur af athygli með nokkr-
um þáttum hússins sem þeir búa í. Þá
er litið eftir hvort húsnæðið kólnar
mikið þegar frost er úti eða hvort
næðingur kemur inn, sem veldur
kulda inni. Aðrir fylgjast vel með því
hvort einhvers staðar sést rakablett-
ur á vegg, lofti eða gólfi.
Fimmtíu til sjötíu ára hús
Við getum verið þakklát fyrir að
mikil þróun hefur orðið í húsabygg-
ingum. Það mundi ekki vera vinsælt
ef einhver væri að byggja einbýlis-
hús yfir sig og fjölskyldu sína með
sama hætti og tíðkaðist þegar her-
námsliðið settist hér að. Nú eru liðin
nærri sextíu og tvö ár frá því að
breska herliðið kom til Íslands hinn
tíunda maí 1940. Á næstu árum eftir
það hófst bygging margra íbúðar-
húsa. Fyrst eftir hernámið hikuðu
margir, þetta voru óvissutímar og
menn þorðu ekki að taka lán til bygg-
inga ef svo færi að kreppa kæmi aft-
ur og vextir mundu stíga upp úr öllu
valdi.
Íbúðaskortur fór hratt vaxandi og
margir fengu umtalsverð laun fyrir
vinnu hjá hernum og loks fór mikil
skriða af stað. Þá byggðust hvert
íbúðahverfið eftir annað; Norð-
urmýrin, Miklabraut, Hlíðarnar og
Lauganessvæðið allt, Kleppsholt,
Vogasvæðið, Sogamýri og Smáíbúða-
hverfið.
Síðan komu Bústaða- og Háaleit-
ishverfi. Þannig var haldið áfram að
byggja ný og ný hverfi. Þessa bygg-
ingasögu má rekja hærra og lengra
frá Kvosinni, upp í Árbæjarhverfi og
Selásinn og Breiðholtið.
Þróun og framfarir
Á þessum árum urðu margvíslegar
breytingar til góðs við húsagerð. Má í
því sambandi nefna efni sem notuð
hafa verið til þess að einangra út-
veggina. Það hafa gengið yfir tímar
mismunandi einangrunarefna.
Fyrrum var algengt að klæða inn-
an á steyptu útveggina með mótaviði.
Var þá sett rakavörn með tjörupappa
og listar sem borðaklæðningin var
negld á. Á milli borða og pappa var
25–30 mm loftrúm sem jók einangr-
unargildi klæðningarinnar.
Sumir keyptu einangrunarplötur
úr korki sem settar voru á milli laga.
Innan á plöturnar eða borðaklæðn-
inguna var múrhúðun sem síðan var
máluð að innan. Síðar var frauðplast,
nefnt einangrunarplast, límt upp á
útveggina og múrhúðað innan á
plastplöturnar.
Hin síðari ár hefur aukist notkun á
glerull og svo steinull í mottum.
Hefur notkun steinullar utan á
steinveggina orðið næstum alls ráð-
andi hin síðari ár.
Á það einkum við þegar menn hafa
viljað bæta hús sín með því að verjast
bæði kulda og raka, þá hefur verið
klætt utan á útveggina með steinull
og svo regnkápu þar utanyfir.
Ýmsar aðrar breytingar til batn-
aðar má nefna í nýjum húsum er taka
því í eldri húsunum fram. Má í því
sambandi nefna hurðir, skápa, hita-
lagnir, eldhús og hreinlætistæki,
stærð baðherbergja, glugga og gler
og svo má lengi telja.
Steinsteyptar
einingar
Það er meðal meiriháttar fram
þróunar í húsbyggingum að nota
steyptar einingar í veggi og loft-
plötur sem fluttar eru tilbúnar á
byggingarstað.
Þá er algengast að nota þá aðferð
við einangrun veggjanna að klæða
með steinull utan á veggina og síðan
að setja veðurþolna kápu þar yfir.
Þetta er sama aðferð sem margir
hafa gripið til í gömlum húsum sem
þykja illa einangruð og halda því illa
hita ef kalt er í veðri.
Það er kunnugt að kostnaður við
að bæta einangrun getur borgað sig
hratt með sparnaði í upphitun.
Rakavörn
Raunar þarf ekki háan aldur húss
til þess að raka verði vart innan á
veggjum eða í loftum. Þegar veggir
leiða inn raka getur það valdið
skemmdum bæði á málningu, vegg-
fóðri og gólfefnum.
Þess háttar bilun er einkar hvim-
leið og veldur fólki oft miklum
áhyggjum. Oft er mikil fyrirhöfn að
komast fyrir raka. Stundum stafar
hann frá duldum sprungum, steypu-
galla, gölluðum frágangi á skorsteini
eða ryðbrunnu þakjárni.
Til eru dæmi þess að eigendur
húsa þar sem veggir eru ekki vatns-
heldir hafi notað tækifærið og látið
einangra veggina að utan með
steinull og klætt síðan þar yfir með
vatnsheldri kápu. Að lokinni þeirri
aðgerð hafa þeir fengið bæði hlýrra
hús og losnað um leið við áleitinn
raka.
Þakrennur
Um langt árabil þótti best og fín-
ast að steypa þakrennur í þakbrún-
irnar. Þessi frágangur hefur víða gef-
ist illa. Veðráttan hjá okkur er hörð
og ótrúlega dugleg við að brjóta nið-
ur verk okkar sem úti eru.
Nú er víða búið að steypa að nýju
þessar gömlu þakbrúnir. Á sumum
húsum hafa þær verið endurgerðar
úr blikki. Þar sem þessar stein-
steyptu þakbrúnir hafa haldið nokk-
uð lengi, má e.t.v. þakka það umhirðu
húseiganda.
Nokkrir hafa lagt á sig mikla vinnu
við að tjarga eða bika þessar steyptu
rennur svo að vatn gangi síður inn í
steypuna. Það fer þó nokkuð eftir
upphaflegum gæðum steypunnar
hve vel hún hefur staðist ágang
vatns.
Betri einangrun útveggja
Smiðjan
eftir Bjarna Ólafsson,
bjarnol@isl.is
Ljósmynd/Bjarni Ólafsson
Unnið að því að klæða með einangrun.
Klætt með einangrun og steniplötum.
ÞÓ ÓMÖGULEGT sé að spáum atburði nýhafinnaraldar – enginn gat í upp-hafi nýliðins árs látið sér
detta í hug neitt í líkingu við 11.
september 2001 – þá má örugglega
slá því föstu að 21. öldin verði öld
borganna.
Þetta á við á heimsmælikvarða
og einnig á okkar örsmáu íslensku
mannfjöldamælistiku, allur vöxtur
mannfjölda heimsins verður í borg-
um, á Íslandi bendir allt til að
mannfjölgunin verði áfram bundin
við eina borgarsvæði landsins á
suðvesturhorninu.
Borgin sem segull
Um nýliðin árþúsundamót
bjuggu 47% af 6.100 milljónum
jarðarbúa í borgum. Árið 1950 var
þetta hlutfall aðeins 29,7%. Mann-
fjöldastofnun Sameinuðu þjóðanna
gerir í nýjustu mannfjöldaspám
sínum ráð fyrir að árið 2007 búi
sléttur helmingur jarðarbúa í borg-
um og að strax árið 2030 muni þetta
hlutfall verða komið upp í 60,3%.
Haldi sama þróun óhindrað
áfram verða ¾ hlutar mannkyns
borgarbúar við lok aldarinnar.
Fram til 2030 er búist við að mann-
kyninu fjölgi um 2 milljarða frá því
sem nú er, úr 6.100 í 8.100 milljónir.
Borgarbúum mun samkvæmt
mannfjöldaspánni fjölga úr 2.900 í
4.900 milljónir. Með öðrum orðum,
öll mannfjölgun næstu 30 ára mun
eiga sér stað í borgum heimsins,
mannfjöldi dreifbýlli svæða mun
samkvæmt spánni standa í stað.
Það skiptir einnig verulegu máli
að 2000 milljóna fjölgun borgarbúa
heimsins er nær eingöngu bundin
við borgir í þróunarlöndunum.
Borgarbúum í ríku löndunum mun
aðeins fjölga um 100 milljónir til
2030, öll önnur fjölgun verður í
borgum þróunarríkjanna.
Tókyó er í dag eina borgin þar
sem búa fleiri en 20 milljónir, 2030
er reiknað með að slíkar borgir
verði orðnar 5 talsins, þ.e. auk Tók-
ýó Bombay í Indlandi, Lagos í Níg-
eríu, Dhaka í Bangla Desh og Sao
Paulo í Brasilíu, allt borgir í þriðja
heims löndum. (Þessar tölur miðast
allar við allt stórborgarsvæðið, en
ekki einungis við stjórnsýslumörk
hverrar borgar).
Ekkert borgarsvæði í Evrópu-
landi mun árið 2030 ná 10 milljón
íbúum; reyndar mun íbúum margra
Evrópulanda fækka talsvert á
næstu 30 árum vegna lágrar fæð-
ingartíðni, íbúum Norðurálfunnar
mun samkvæmt spá Sameinuðu
þjóðanna fækka um 38 milljónir
(5,2%) milli áranna 2000 og 2030.
Borgir og hnattvæðing
Hnattvæðingin, stundum nefnd
alþjóðavæðing, setur nú æ sterkari
svip á framvindu efnahagsþróunar
heimsins. Miðpunkta og aflstöðvar
hnattvæðingarinnar er að finna í
nokkrum helstu borgum heimsins,
innan borgarfræða tala menn um
hnattborgir, á enskri tungu global
cities.
Fyrir 10 árum síðan notaði fé-
lagsfræðingurinn Saskia Sassen
þetta hugtak um þrjár borgir, New
York – sem kalla má forystuborg
alls heimsins – svo og London og
Tókyó. Í dag tala fræðimenn um
hraðfara hnattvæðingarferli, sem
nær til fleiri og fleiri borga;
Singapore, Hong Kong, Frankfurt,
Barcelona, Sydney, Kuala Lumpur
o.s.frv.
Hnattvæddar borgir eru ekki
endilega – eiginlega alls ekki – þær
borgir sem stækka mest þegar litið
er til mannfjölda. Þar sem mann-
fjölgun næstu 30 ára verður eink-
um, eins og lýst var hér að framan,
í borgum þriðja heimsins, þá blasir
augljóslega við sú sorglega stað-
reynd að það verða einkum sí-
stækkandi belti ört vaxandi fá-
tækrahverfa þessara borga sem
taka munu á móti tveggja milljarða
fjölgun mannkynsins á næstu 30 ár-
um.
Hinar ofurnútímalegu hnatt-
borgir einkennast á hinn bóginn
ekki af aðstreymi fólks, heldur
fyrst og fremst aukinni sam-
þjöppun fjármagns og sérfræði-
þekkingar.
Sumar hnattborganna er að finna
í þriðja heiminum og einkennast
þær í senn af háþróuðum, hnatt-
væddum kjarna og af stóru jað-
arsvæði vaxandi fátæktar. Mót-
sagnir hnattvæðingarinnar birtast
þannig innan eins og sama borg-
arsvæðisins.
Sömu mótsagna gætir einnig, þó
í miklu minna mæli sé, í borgum
Vesturlanda, einkum eftir að sól
velferðarþjóðfélagsins fór að ganga
til viðar samfara tangarsókn ný-
frjálshyggjunnar. Í bandarískum
borgum eru andstæður af þessu
tagi enn sem komið er mun greini-
legri en í borgum Evrópu.
Borgríkið færist nær
Það er þannig ljóst, að aukinn
styrkur þéttbýlis og stórborg-
arsvæða er á allan hátt alþjóðleg
þróun og því ekki að undra að
hennar gæti einnig sterklega hér á
landi. Þannig hefur Reykjavík-
ursvæðið undanfarin 5 ár – sam-
kvæmt upplýsingum frá norrænu
byggðarannsóknastofnuninni
Nordregio –vaxið örast allra borg-
arsvæða á Norðurlöndum.
Öll mannfjölgun hér á landi var á
þessu tímabili bundin við höf-
uðborgarsvæðið og grannsvæði
þess á Suðvesturlandi. Nýbirtar
mannfjöldatölur Hagstofu Íslands
frá 1. desember 2001 sýna óslitið
áframhald þróunar í þessa átt;
fjölgunin 2001 var 3000 á höf-
uðborgarsvæðinu, annars staðar á
landinu fjölgaði einungis um 400
manns og var sú fjölgun að mestu
bundin við svæðin næst höfuðborg-
arsvæðinu.
Á sama hátt og mannfjöldi dreif-
býlissvæða heimsins alls virðist
standa í stað, er mannfjöldi ann-
arra landsvæða en suðvesturhorns
Íslands í dag nánast sá sami og
hann var fyrir 30 árum; 72.700
þann 1. desember 2001, 72.500 árið
1970. Á suðvestursvæðinu jókst
mannfjöldinn hins vegar á sama
tímabili úr 132.000 í 214.000.
Hið íslenska borgríki á suðvest-
urhorninu, þar sem 80-90% lands-
manna munu líklega fljótlega búa,
færðist því enn nær okkur á liðnu
ári. Margir skelfast slíka þróun, en
kalt raunsæi segir okkur að hún er
að öllum líkindum nokkuð sem ekki
verður undan komist, hvernig svo
sem menn brjótast um á hæl og
hnakka undir merkjum vonlítillar
byggðastefnu.
Það virðast vera örlög okkar Ís-
lendinga, eins og annarra jarð-
arbúa, að við munum á nýbyrjaðri
öld æ meira snúa baki við hinum
dreifðu byggðum og í staðinn í
stöðugt vaxandi mæli freista gæf-
unnar í hinni þéttbýlu borg-
arbyggð.
Öld borganna
Öldin sem leið
eftir Jón Rúnar Sveinsson,
jonrunar@hi.is