Morgunblaðið - 17.02.2002, Blaðsíða 22

Birna Anna
á sunnudegi
ÞAÐ fýkur alltaf jafnmikið í mig þegar égles viðtöl við KateWinslet. Svo virðist
sem blaðamenn geti ekki
tekið viðtal við þessa hæfi-
leikaríku, gullfallegu leik-
konu án þess að taka það
fram hversu „frábært“ það
sé að hún hafi náð jafn langt
í Hollywood og raun ber
vitni án þess að uppfylla
hefðbundar útlitskröfur.
Vegna þess að hún er „tja,
kvenlega vaxin“. Þegar hún
er búin að segja frá kvik-
myndinni sem hún var að
leika í, tala um bransann, líf-
ið og tilveruna þarf hún allt-
af að svara spurningum um
líkamsvöxt sinn og segja
hluti á borð við „ég er stolt
af því að sýna eðlilegan lík-
ama í kvikmyndum“. Auðvit-
að er þetta gott og blessað,
en það að hún þurfi að taka
þetta fram er náttúrlega
óþolandi. Að staðan sé sú að
kona eins og Kate Winslet,
sem nota bene er langt fyrir
ofan meðallag hvað líkams-
fegurð varðar, þurfi að verja
útlit sitt í blaðaviðtölum. Svo
halda blaðamennirnir áfram
og hrósa henni fyrir kjark-
inn, það er að segja að vera
ekki búin að gefast upp og
fara í megrun eins og ALL-
AR leikkonur sem vilja
meika það í Hollywood, „hún
er ótrúlega kjörkuð hún
Kate, að synda svona móti
straumnum“, segja þeir, og
þyngja svo strauminn með
því að eyða heilli klausu í að
fjalla um það í miklum smá-
atriðum hversu ótrúlega vel
hún hafi „náð sér eftir barns-
burðinn“. Kate Winslet er
ekki feit. Hún er ekki einu
sinni þybbin. Hún er vel vax-
in, punktur. Ekkert en.
Nema á þeim vettvangi þar
sem fegurðarímynd kvenna
er mótuð. Þar er hún
„óvenjuleg“, sem leiðir af sér
að flestallar konur eru það
líka.
Erlend kvenna- og tísku-
blöð skrifa með reglulegu
millibili greinar um konur í
„bransanum“ sem „leyfa sér“
að vera kvenlegar og komast
upp með það. „Kjarkaðar
konur“ sem eiga ekki við át-
röskun að stríða, a.m.k. ekki
um þessar mundir. Nýlega
birtist slík grein í People
magazine þar sem fjallað var
um þessar „duglegu konur“
sem láta þrýsting bransans
ekki ná tökum á sér. Þar
voru konur á borð við Drew
Barrymore, Catherine Zeta
Jones, Jennifer Lopez og
Halle Berry. Tónninn í
greininni var svo sá að hinni
almennu konu ætti að líða
vel því Drew, Catherine,
Jennifer og Halle væru nú
ekkert svo mjóar eftir allt
saman. Þetta er náttúrlega
stórbrenglað. Í sama tímariti
skömmu áður var grein um
það hvernig velgengni og
það að grennast fer saman
hjá leikkonum. Þær þurfa að
verða mjóar til að slá í gegn
og svo þegar þær eru búnar
að því verða þær gjarnan
enn mjórri. Er þetta sér-
staklega algengt í sjónvarpi
og er kenning People sú að
þar séu þær að reyna að
stíga skrefið upp á hvíta
tjaldið með því að grenna sig
eins mikið og mögulegt er.
Voru leikkonurnar í sjón-
varpsþáttunum Friends
teknar sem dæmi. Bæði
Jennifer Aniston og Courtn-
ey Cox hafa mjókkað mjög á
þeim árum sem þættirnir
hafa gengið og er jafnvel
sagt að þær séu í eins konar
megrunarkeppni sín á milli.
Margar aukaleikkonur í þátt-
unum Ally McBeal hafa gef-
ist upp á því að líta út eins
og „beljur“ við hliðina á Ca-
listu Flockhart og ann-
aðhvort hætt, eins og
Courtney Thorne-Smith, eða
fengið anorexíu eins og
Portia de Rossi. Það er nátt-
úrlega alveg hræðilegt að
vita þessa hluti og hálf-
skammarlegt að segja frá
því, en ég veit að sama
hversu mikið maður reynir
að hafa harðan skráp gagn-
vart þessu megrunar-mjónu-
fullkomnu-kvenímyndarhjali,
þá er það meira en að segja
það. Og sama hversu erfitt
við eigum með að viðurkenna
það, þá hefur þetta áhrif.
Nýjasta dæmið og eitt það
ótrúlegasta sem sést hefur
lengi er kvikmyndin Shallow
Hal. Þar skín gildismat
þeirra sem skapa hina full-
komnu kvenímynd í gegn í
sinni tærustu og ósvífnustu
mynd. Nú er boðskapur sög-
unnar líklega að flestra
skapi, það er að segja að það
sé ekki hin ytri fegurð sem
skiptir máli heldur hið
óáþreifanlega fyrirbæri
„innri fegurð“. En myndin í
heild sinni er hins vegar í
fullkominni mótsögn við boð-
skap hennar. Myndin gengur
út á það að Hal, sem vill
bara fullkomlega útlítandi
konur, er dáleiddur þannig
að hann „sér“ innri fegurð
kvenna. Sé kona falleg að
innan, þá sér hann full-
komlega „fallega“ konu þó að
konan sé „í alvörunni“ ljót,
feit eða hvort tveggja. Svo
hittir hann stúlku sem er
einmitt hvort tveggja og það
ekkert smá, en hún er svo
falleg að innan að Hal sér
Gwyneth Paltrow í hennar
stað. Hal verður ástfanginn,
kemst svo að því að hún er
ekki öll þar sem hún er séð,
en vill hana samt. Það sem
truflar mig hér er sú leið
sem er farin að því að sýna
innri fegurð feitrar konu,
það er að segja að láta hana
fá útlit þvengmjórrar þokka-
gyðju. Fyrir vikið verður
þroskaferli Hals einkar ótrú-
verðugt þar sem ástæða þess
að hann varð upphaflega ást-
fanginn af henni var „útlit
hennar“. Það er frekar öm-
urlegt að horfa upp á það að
ekki sé hægt að finna aðra
leið til að „sýna“ innri fegurð
konu, sem skortir hana að
utan, en með ytri fegurð. Og
finnst manni þá allt tal um
hina dularfullu innri fegurð,
sem á svo sannarlega að
jafngilda eða yfirskyggja
hina ytri, orðin tóm. Alveg
eins og tal blaðamannanna
sem hrósa Kate Winslet fyrir
að „þora að vera hún sjálf“,
en þurfa samt alltaf að taka
það fram með glotti út í ann-
að að hún fari nú „svolítið
ótroðnar slóðir hún Kate“.
Hin dularfulla
innri fegurð
Morgunblaðið/Ásdís
bab@mbl.is
22 SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
D
VALIÐ hjá djúpu vatni heitir
einn kaflinn í Steinn Steinarr,
Leit að ævi skálds, seinna bindi
eftir Gylfa Gröndal.
Í þessu viðamikla og læsilega
riti er margt að finna um ævi skáldsins og
skáldskap og margar heimildir tíndar til.
Dvalið hjá djúpu vatni er stutt handrit en
merkilegt fyrir það að vera fyrsta gerð Tím-
ans og vatnsins, einnar kunnustu ljóðabókar
skáldsins.
Gylfi hefur margt eftir Hannesi Sigfússyni.
Frá honum er runnin frásögn af því þegar
Hannes heimsótti Stein Steinarr í Stokk-
hólmi nokkrum sinnum í viku stundvíslega
klukkan tólf og vakti hann: „Mig grunaði að
hann hefði sofið skemur
en ég,“ heldur Hannes
áfram, „kannski dundað
við orð og setningar í
næturkyrrðinni þegar aðr-
ir sváfu, því það lágu
stundum pappírsarkir á
gólfinu við rúmstokkinn
áður en hann steig fram úr og kom þeim á
vísan stað.“
Gylfi nefnir skáld sem þeir Steinn og
Hannes lásu enda var þá margt að gerast í
sænskri ljóðlist, hin svonefndu skáld fimmta
áratugar að koma fram og áhrif T.S. Eliots
mikil.
Karin Boe og Erik Mesterton höfðu þýtt
Auða landið, The Waste Land, eftir Eliot og
Steinn lagði hart að Hannesi að þýða það á
íslensku. Skáld eins og Erik Lindegren voru
komin fram með sínar „sprengdu sonnettur“
í mannen utan väg (1942), Gunnar Ekelöf
sótti í súrrealismann og fleiri merk skáld
voru að bylta ljóðforminu.
Þótt Steinn heillaðist líka af Nils Ferlin,
alþýðlegra skáldi sem var honum að mörgu
líkur, einkum í gamankvæðunum, er líklegt
að brautryðjendur ljóðformsins hafi höfðað
fremur til hans.
Þetta vitnar Dvalið hjá djúpu vatni um og
síðar Tíminnn og vatnið.
Greinileg áhrif frá Erik Lindegren komu
síðar fram hjá Hannesi Sigfússyni, einkum
skiptir bókin Vinteroffer máli að því leyti.
Upp úr Dvalið hjá djúpu vatni verð-ur Tíminn og vatnið til (líklega út-gefið 1948), þetta einkennilegaljóð Steins, en eftir það orti hann
aðeins fáein kvæði.
Fleiri skáld voru í Stokkhólmi um þessar
mundir. Magnús Ásgeirsson var hrifnastur af
hefðbundnum skáldum eins og Hjalmar Gull-
berg og þýddi mikið eftir hann. Einnig þýddi
hann óbundið ljóð eftir Artur Lundkvist með
hefðbundnu sniði. Leitt er líkum að því að
Steinn hafi ekki þorað að biðja Magnús að
þýða Auða landið eftir Eliot því að hann
myndi ríma það.
Steinn var mest fyrir nýstárleg skáld.Þýðing Auða landsins fékk að bíðaeftir Sverri Hólmarssyni því aðHannes Sigfússon gafst upp á þýð-
ingunni en náði að verða fyrir varanlegum
áhrifum af ljóðinu.
Upphaf ljóðsins fannst þó síðar í fórum
Magnúsar Ásgeirsonar. Það er ekki fjarri
lagi að stuðlarnir sæki á Magnús í þessu sýn-
ishorni:
Apríl er grimmastur allra mánaða – vekur
blóm upp úr dauðum berangri, blandar saman
þrám og minningum, kitlar
dofnar rætur með regni.
Veturinn hélt á oss varma, hjúpaði
jörðina í mjöll og gleymsku, geymdi
lífsvott í þurrum laukum.
Forvitnilegt er að lesa um þriggja vikna
glímu Hannesar Sigfússonar við Eliot:
„Textinn var undarlega sundurlaus og virt-
ist tæplega hanga saman á ljóðrænum rök-
um,“ skrifar hann, „hvert stílbragðið tók við
af öðru, og vankunnátta mín í ensku leiddi
mig hvað eftir annað á villigötur. Þó var
verkið með nokkrum hætti spennandi, eins
og að ráða krossgátu með sífelldum uppslætti
í orðabók og textaskýringar ... Ég hafði aldr-
ei komist í snertingu við jafnundarlegan
skáldskap, og í miðju kvæði varð ég að
leggja niður pennann og viðurkenna ósigur
minn.“
Steinn hafði upphaflega hugsað sér að
sækja nafngiftir í athugasemdir Eliots við
Auða landið, t. d. í Veda-bækurnar, Parsival,
Graal og Ódysseif og styðst Gylfi þar við
kannanir Sveins Skorra Höskuldssonar. En
Steinn felldi niður öll heiti úr Tímanum og
vatninu og kom þannig farsællega í veg fyrir
of náin tengsl við Auða landið.
Skyldleika við Auða landið má þó finna,
einkum í sérstæðri myndbeitingu, en enginn
myndi kalla Stein lærisvein Eliots. Læri-
sveinninn er frekar Hannes Sigfússon í
Dymbilvöku því að „misskilningur“ Hannesar
á Eliot kom ýmsu góðu til leiðar í hans eigin
skáldskap sem átti eftir að vekja mikla at-
hygli, einkum Dymbilvaka.
Eins og Gylfi drepur á og fleiri hafa gert
liggur ekki mikið eftir Stein frá síðustu árum
hans. Ljóst er að dvöl hans í Stokkhólmi sem
kostuð var af útgefanda hans, Ragnari í
Smára, hefur orðið honum heilladrjúg, sam-
anber arkirnar fyrrnefndu sem hann vildi
ekki láta liggja á glámbekk þegar hann fór
loks á fætur eftir „reglulegt“ bóhemlíf sem
fólst í tartalettuáti, bjór og snafs vegna kyn-
legra veitingasiða Stokkhólmsbúa.
Frá því öllu hefur Hannes Sigfússonsagt í minningum sínum.„Helgiljóðið“ Tíminn og vatniðfjallar vitanlega um Stein sjálfan,
ást hans og einmanakennd m.a. en líka trúar-
þörf eins og menn hafa og munu velta fyrir
sér. Samt skiptir máli það sem Steinn fékk
hjá Archibald MacLeish: „Ljóð á ekki að
merkja eitthvað heldur vera.“ Það er til-
gangur ljóðlistarinnar þrátt fyrir allt. Bæta
má við að ljóð þessa bandaríska skálds eru
líkari Tímanum og vatninu en Auða landið,
enda má reikna með því að Steinn hafi kynnt
sér skáldskap hans.
Gamankvæði Steins sem gerðu hann mjög
vinsælan eru ólík Tímanum og vatninu og
lokaljóðunum þar sem Formáli á jörðu rís
einna hæst. Í bók Gylfa kemur fram að síð-
ustu ljóðin séu leið burt frá Tímanum og
vatninu en með jafnsannfærandi hætti má
segja að þau séu framhald þeirrar bókar sem
án efa verður talin meðal helstu ljóðabóka
tuttugustu aldar og mikið afrek í íslenskum
skáldskap. Ljóðin í Tímanum og vatninu voru
það djúpa vatn sem menn þreytast ekki á að
vitna til.
Í Formála á jörðu sendir skáldið hugsun
sína „íklædda dularfullum/ óskiljanlegum/
orðum“.
Dvalið hjá djúpu vatni
Steinn Steinarr. Það lágu stundum pappírs-
arkir á gólfinu við rúmstokkinn.
AF LISTUM
Eftir Jóhann
Hjálmarsson
johj@mbl.is