Morgunblaðið - 17.02.2002, Blaðsíða 35

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2002 35
I.
Í grein sem birtist í
Morgunblaðinu sunnu-
daginn 3. febrúar síð-
astliðinn ber Ragnar
Halldór Hall hrl. í
bætifláka fyrir ör-
orkunefnd, en þeirri
nefnd veitir hann for-
stöðu.
Í upphafi greinar
sinnar segir Ragnar:
„Í tengslum við
setningu skaðabóta-
laganna á sínum tíma
varð mjög mikil um-
ræða um þá megin-
stefnu laganna að
færa mat á varanlegum afleiðing-
um líkamstjóna frá sjálfstætt starf-
andi læknum, sem unnið höfðu slík
matsstörf um langt árabil, í hendur
nefndar eins og örorkunefndar. Í
þeirri umræðu kom skýrt fram, að
slík möt þóttu þá vera orðin mjög
há hér á landi og farin að valda of-
greiðslu bóta í mjög ríkum mæli.“
Hér lýsir Ragnar viðhorfi trygg-
ingafélaganna á þessum tíma og
verða orð hans ekki skilin á annan
veg en þann, að tilgangurinn með
núverandi skipan örorkunefndar
hefði átt að stuðla að hinu gagn-
stæða.
Þessi skilningur Ragnars á 10.
grein skaðabótalaga nr. 50/1993 er
hinn sami og tryggingafélaganna
sjálfra, sem vísuðu eftir gildistöku
skaðabótalaganna, 1. júlí 1993, nær
öllum slíkum málum til örorku-
nefndar, þannig að afgreiðsla mála
dróst mjög á langinn.
Raunin varð og sú, að í flestum
þeirra mála sem fóru áfram til
dómstóla og í hendur dómkvaddra
matsmanna, að mat á miska (lækn-
isfræðilegri örorku) hækkaði, sem
og mat á varanlegri örorku, frá
þeim sem örorkunefnd hafði gefið
álit um.
Tekið skal fram í þessu sam-
bandi, að þegar lögmenn gera í
fyrstu atrennu kröfur um bætur
fyrir tjónþola, byggja þeir á mati
starfandi matslækna. Var það
skilningur lögmanna við setningu
laga nr. 50/1993, að 10. grein lag-
anna gerði þar ekki breytingu á og
voru færð gild rök fyrir.
Mótleikur tryggingafélaganna
gegn því, að áliti örorkunefndar
væri nær ætíð hnekkt, var sá, að
bjóða upp á svokallað „tveggja-
lækna mat“, sem er þannig fram-
kvæmt, að annar læknanna er
trúnaðarlæknir viðkomandi trygg-
ingafélags og hinn er sá matslækn-
ir, sem lögmaðurinn hefur leitað til.
Hefur þetta verið mikið notað,
enda freistandi, þar sem trygginga-
félagið greiðir kostnaðinn.
Fyrirkomulag þetta er hins veg-
ar engan veginn viðunandi og leiðir
ekki til að hinni réttu niðurstöðu
verði náð, heldur að farin sé ein-
hvers konar millileið.
Tveggjalækna möt hafa hins
vegar leitt til þess að báðir aðilar
telja sig að einhverju leyti bundna
af niðurstöðu læknanna og hafa
þann kost að mál dragast ekki á
langinn.
Raunin er sú, að ætli tjónþoli að
standa fast á rétti sínum, hefur
hann í flestum tilvikum ekki til
þess fjárhagslegt bolmagn. Hin
dæmigerða vegferð tjónþolans er á
þá leið, að tjónþoli leitar til lög-
manns, sem aflar læknisfræðilegra
gagna um áverka tjónþolans, fyrra
heilsufar, upplýsinga um tekjur
hans, menntun og aðrar aðstæður.
Gögn þessi eru send
til starfandi mats-
læknis, sem metur
þjáningabætur, miska
og varanlega örorku.
Á grundvelli örorku-
mats matslæknisins
eru gerðar kröfur á
hendur trygginga-
félaginu, sem í mörg-
um tilvikum fellst ekki
á þær kröfur, sem
gerðar eru á hendur
félaginu á þeim
grundvelli, að mat
matslæknisins sé of
hátt og vísar málinu
til örorkunefndar, sem
oftar en ekki lækkar
mat matslæknisins. Stendur þá
tjónþolinn frammi fyrir því að biðja
um dómkvaðningu matsmanna á
örorku sinni og krefja trygginga-
félagið um bætur í dómsmáli eða
fallast á bætur samkvæmt áliti ör-
orkunefndar. Raunin hefur orðið
sú, að aðeins fáir tjónþolar leggja í
slíka baráttu, nema fá stuðning
annars staðar frá, frá stéttarfélagi
sínu eða öðrum, en kostnaðurinn
við slíka dómkvaðningu er yfirleitt
ekki undir 300.000 krónum. Þá
liggur einnig fyrir kostnaður af
læknisvottorðum og matsgerð yf-
irleitt ekki undir 100.000 krónum.
Þegar við þetta bætist að menn fá
ekki gjafsókn, nema vera undir
lágtekjumörkum, ca. 750.000 króna
árstekjum eða mál tjónþolans þyki
á einhvern hátt hafa fordæmisgildi,
er ljóst að á brattann er að sækja.
Hér er sá fyrirvari gerður, að við-
urkenni tryggingafélagið sök eða
fébótaskyldu greiðir það í flestum
tilvikum læknisvottorð. Mat mats-
læknis greiðir tryggingafélagið
hins vegar ekki, nema á það verði
fallist.
Að tjónþoli verði að fara þá
löngu leið sem hér er lýst er ekki í
samræmi við tilgang skaðabótalaga
nr. 50/1993, en tilgangur laganna
er sá meðal annars, að einfaldari
uppgjörsreglur ættu að leiða til
sparnaðar og hagræðingar, greiða
fyrir málsmeðferð og flýta fyrir að
tjónþolar fái bótafé í hendur.
Að áliti undirritaðs er nauðsyn-
legt að ræða þessi mál og finna
leiðir út úr þeim ógöngum sem þau
eru komin í. Óravegu frá þeim til-
gangi, sem stefnt var að með setn-
ingu laga nr. 50/1993.
II.
Í þeirri Morgunblaðsgrein, sem
Ragnar vísar til í skrifum sínum,
gagnrýndi undirritaður gerð þeirra
miskataflna, sem kröfur tjónþola á
hendur tryggingafélögunum byggj-
ast fyrst og síðast á. Að í þeim ör-
orkumötum, hvort sem þau stafa
frá örorkunefnd eða matslæknum,
væri yfirleitt ekki hægt að glöggva
sig á hvernig stig hinnar lækn-
isfræðilegu örorku væri grundvall-
að. Hér væri og á ferðinni óvið-
unandi ruglingur. Í þessu efni væri
réttleysi tjónþola algjört. Tjónþolar
ættu kröfu til að fá að vita með
hvaða hætti miski þeirra væri
ákvarðaður. Á hvaða grundvelli
miskastigið væri reist. Með hvaða
hætti væri farið eftir þeim miska-
töflum sem taldar væru í gildi.
Undirritaður heldur því einnig
fram, að með 4. grein laga nr. 50/
1993 hafi örorkunefnd verið falið
lagasetningarvald. Að ekki sé í
samræmi við stjórnskipan vora, að
fela stjórnsýslunefnd slíkt vald, að
ákvarða miskatöflur. Allra síst í
ljósi þeirra deilna, sem um ákvörð-
un læknisfræðilegrar örorku stóðu,
fyrir gildistöku laga nr. 50/1993, en
þá skiptust læknar, sem afskipti
höfðu af örorkumötum í tvær fylk-
ingar um ákvörðun læknisfræði-
legrar örorku. Annar hópurinn að-
hylltist kenningar um að áverka
bæri að greina hlutlægt, en hinn
hópurinn að einnig ætti að taka
mið af huglægu ástandi, svo sem
sársauka, þunglyndi og þróttleysi.
Sá hópurinn sem aðhyllist hinar
hlutlægu kenningar var valinn í ör-
orkunefnd og hefur starfað þar síð-
an við hlið Ragnars H. Hall, sem í
grein sinni, frá 3. febrúar síðast-
liðnum, nefnir það, að því er virðist
til stuðnings sínum sjónarmiðum,
að læknisfræðileg möt fyrir gild-
istöku laga nr. 50/1993 hafi verið
farin að valda ofgreiðslu bóta.
Undirritaður hefur þá skoðun að
ekki hafi verið eðlilegt af löggjaf-
arþinginu að reyna að kveða niður
deilur um helgustu réttindi manna
með þessum hætti, heldur hafi átt
að setja miskatöflur með lögum,
sem og lög um framkvæmd mats-
gerða á líkamlegum áverkum.
Það vekur einnig furðu mína, að
Ragnar H. Hall skuli telja sig þess
umkominn, að semja slíkar töflur
með samstarfsmönnum sínum í ör-
orkunefnd, enda þótt þeir telji sig
hafa þekkingu á og geri „rétt“
samkvæmt sannfæringu sinni. Má
telja fullvíst að hann hafi eins og
Móses á fjallinu forðum heyrt sín
„boðorð“, sem hann færi nú þjóð
sinni með þessum hætti.
Þeir lögmenn sem að þessum
málum koma hafa reynt að glöggva
sig á niðurstöðu miska eða lækn-
isfræðilegrar örorku, með því að
hafa dönsku miskatöflurnar, sem
eru mjög ítarlegar til hliðsjónar
hinum íslensku, sem aftur á móti
eru sundurlausar og ná ekki yfir
nema lítinn hluta þeirra áverka,
sem verið er að meta hverju sinni.
Hefur sú leið verið valin, þar sem
lög nr. 50/1993 voru nánast bein
þýðing á dönsku skaðabótalögun-
um og að í greinargerð með lögum
nr. 50/1993 var vísað til þess, að
stuðst hafi verið við ritið „Erstatn-
ingsansvarsloven“ eftir A. Vinding
Kruse og Jens Möller útg. í Kaup-
mannahöfn 1989 og „Erstatning og
godtgjörelse efter erstatningsan-
svarsloven og voldsofferloven“ eftir
Bernhard Gomard og Ditlev Wad.
útg. í Kaupmannahöfn 1986.
Er og ljóst að eðlilegt hefði verið
að örorkunefnd styddist við hinar
dönsku töflur, en þær eru mjög ít-
arlegar, eins og áður segir og hafa
verið endurútgefnar í tvígang frá
því íslensku skaðabótalögin nr. 50/
1993 tóku gildi. Verður að ætla að
til þess hafi vilji löggjafans staðið.
Upplýst skal, að gerð dönsku
miskataflnanna hefur verið í hönd-
um opinberrar stofnunnar sem
starfar samkvæmt dönsku atvinnu-
slysatryggingalögunum, lov om for-
sikring mod fölger af arbejdsskade,
og hefur það hlutverk að ákvarða
miska og örorkustig samkvæmt
þeim lögum.
Hér er um að ræða stofnun sem
er hliðstæð stofnun embættis
tryggingalæknis hjá Trygginga-
stofnun ríkisins, en læknar Trygg-
ingastofnunar ríkisins hafa frá
1999 ákvarðað þolendum vinnu-
slysa hér á landi bætur samkvæmt
læknisfræðilegri örorku, sem
ákveðin er samkvæmt reglugerð,
sem sett er með stoð í almanna-
tryggingalögunum.
Í Morgunblaðsgrein Ragnars H.
Hall frá 3. febrúar síðastliðnum
upplýsir hann aðeins, að við samn-
ingu töflunnar hafi auk danskra,
sænskra og finnskra hliðsjónarrita
verið stuðst við þýsk og bandarísk
hliðsjónarrit og tjáir sig á engan
hátt um gagnrýni undirritaðs.
Undirritaður telur að ekki skipti
öllu máli á hvern hátt Ragnar og
félagar hafi ákvarðað sínar miska-
töflur. Um það mætti hins vegar
rita langt mál.
Staðreyndin sé hins vegar sú, að
skoðanir Ragnars og félaga fari
greinilega ekki saman við skoðanir
þeirra lækna sem sömdu dönsku
örorkutöflurnar og þeirra lækna
hér á landi sem taka huglæg atriði
eins og sársauka og þróttleysi inn í
möt sín.
Er það háalvarlegt mál, að þess-
ir menn skuli sitja í örorkunefnd,
þar sem fjöldi mála tjónþola er af-
greiddur samkvæmt álitum nefnd-
arinnar og auðvitað á grundvelli
þeirra miskataflna sem nefndin
hefur gefið út.
Með hliðsjón af ofangreindu má
álykta sem svo, að í miskatöflum
örorkunefndar felist ólögleg sam-
ráð tryggingafélaganna, sem af-
leggja verður sem fyrst. Væri eðli-
legra að útgáfa taflnanna væri í
höndum lækna Tryggingastofnunar
ríkisins eða opinberrar stofnunar,
líkt og í Danmörku. Nóg er komið
af heimtufrekum puttum í íslenskri
stjórnsýslu. Í þeim puttahreinsun-
um, sem nú standa yfir, væri ekki
úr vegi að til viðbótar við puttana,
Hrein Loftsson, Þórarin V. Þór-
arinsson og Árna Johnsen, losi
Gúliver okkur við alla putta ör-
orkunefndar.
III.
Í grein sinni eyðir Ragnar löngu
máli í að víka sér undan „kjafts-
höggi“ Vilhjálms H. Vilhjálmsson-
ar, hrl. með því, að sá tjónþoli, sem
málið snerist um stundi nú golf af
kappi. Ætli örorkunefnd að taka
inn í möt sín á sjötugum mönnum,
hvernig þeim lánist golfíþróttin,
verður að gera þá kröfu til örorku-
nefndar, að nefndin kynni sér for-
gjöf viðkomandi, sem skiptir auð-
vitað miklu máli, allavega út frá
„golfsjónarmiðum“.
Það vill svo til að undirritaður
var með svipað mál og þar sem
hnefaleikar verða bráðum leyfðir á
Íslandi, má segja að málið hafi ver-
ið þungt „kjaftshögg“ fyrir örorku-
nefnd og nefndin hafi allavega ver-
ið slegin út í kaðlana, hvað sem
Ragnar segir við því.
Málið var nr. E-1057/1998: Hall-
dóra Guðbjört Einarsdóttir gegn
Sjóvá-Almennum tryggingum hf.
Voru málavextir þeir að Halldóra
Guðbjört, 67 ára að aldri, varð fyrir
umferðarslysi. Starfaði hún þá hjá
mötuneyti á spítala. Vegna slyssins
varð hún óvinnufær til starfans.
Örorkunefnd mat Halldóru Guð-
björtu 7% miska en enga varanlega
örorku. Málinu var skotið til dóm-
kvaddra matsmanna til mats á var-
anlegri örorku og var Halldóru
Guðbjörtu metin 70% varanleg
örorka, sem staðfest var með hér-
aðsdómi, en málinu var ekki áfrýj-
að.
Rök örorkunefndar eru á þessa
leið:
„Tjónþoli var á slysadegi 67 ára
gömul. Örorkunefnd telur að afleið-
ingar slyssins hafi ekki áhrif á getu
tjónþola til öflunar vinnutekna
fram til loka venjulegrar starfsævi.
Samkvæmt því telst hún ekki hafa
hlotið varanlega örorku vegna af-
leiðinga slyssins.“
Rökstuðningur matsmanna er
m.a. á þessa leið:
„Matsmenn telja, með hliðsjón af
fyrri atvinnuþátttöku hennar og
góðri heilsu, að ekki sé ástæða til
að draga í efa að matsbeiðandi
hefði getað náð þessu markmiði
sínu. Í því efni telja matsmenn ekki
vera meiri óvissu en gengur og
gerist, enda ekkert í högum mats-
beiðanda, sem bendir til þess að
hún hefði þurft að hætta atvinnu-
þátttöku fyrir 70 ára aldur…Mats-
menn miða mat sitt við líklega at-
vinnuþátttöku fram til loka ársins
1998.“
Örorkunefnd taldi greinilega, að
tjónþoli hafi á þessum aldri verið
rúin starfsgetu, gömul útslitin kerl-
ing. Dómkvaddir matsmenn fara
aðra leið og styðjast greinilega við
dómvenju í Danmörku á þá leið, að
þegar menn verða fyrir slíkum
áföllum síðast á starfsævinni að
geta ekki starfað lengur við þau
störf, sem þeir stunduðu, er slysið
varð, séu þeir í raun „slegnir af“
þar sem verulegum erfiðleikum sé
bundið fyrir svo aldraða menn að
fá vinnu á ný við sitt hæfi.
Enginn þarf að segja mér að ör-
orkunefndarmenn hafi ekki vitað
um þessa dönsku dómvenju. Þeir
virðast hins vegar ekki hafa talið
sig bundna henni, frekar en hinni
dönsku örorkutöflu.
Að síðustu með vísan til hnefa-
leikanna. Það virðist ekki skipta
máli, hve oft örorkunefnd er í ofan-
greindum skilningi slegin út í kaðl-
ana og jafnvel veitt vel útfært,
tæknilegt rothögg þegar í annarri
lotu. Þeir dröslast í hringinn. Virð-
ingu nefndarmanna fyrir sjálfum
sér verður seint misboðið, enda er
þeim sjálfsagt vel greitt úr sameig-
inlegum sjóði okkar landsmanna.
Steingrímur
Þormóðsson
Raunin varð og sú, segir
Steingrímur Þormóðs-
son, að í flestum þeirra
mála sem fóru áfram til
dómstóla og í hendur
dómkvaddra mats-
manna, hækkaði mat á
miska, sem og mat á
varanlegri örorku, frá
því sem örorkunefnd
hafði gefið álit um.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
UM GAGNRÝNI
Á STÖRF ÖRORKU-
NEFNDAR