Morgunblaðið - 28.03.2002, Side 8

8 D FIMMTUDAGUR 28. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á FYRRI hluta síðustualdar var William Rand-olph Hearst án efasterkasta aflið í fjöl-miðlaheiminum, aðal-
lega vegna útgáfu fjölda dagblaða og
tímarita, en síðar einnig í framleiðslu
kvikmynda og rekstri útvarps- og
sjónvarpsstöðva. Sem sonur millj-
ónamærings og fyrrverandi þing-
manns beitti blaðakóngurinn þessu
afli sínu ekki síst á sviði stjórnmála,
og taldi sig hafa haft afgerandi áhrif
við val tveggja forseta Bandaríkj-
anna, fyrst Theodore Roosevelt, og
síðar Franklin D. Roosevelt. Hann
er almennt talinn upphafsmaður svo-
nefndrar gulrar fréttamennsku. Þá
var kvikmyndin Citizen Kane með
Orson Wells í aðalhlutverki, sem
margir telja bestu kvikmynd allra
tíma, að hluta byggð á lífi hans.
Hann fæddist í Kaliforníu 1863 og
lést þar háaldraður 1951.
Í hinni mögnuðu bók sinni Höll
minninganna segir Ólafur Jóhann
Ólafsson sögu manns, sem yfirgaf
fjölskyldu sína og fyrirtæki á Ís-
landi, og gerðist á árunum 1921-1937
einkaþjónn bandaríska blaðakóngs-
ins William Randolph Hearst (1863-
1951), og þá fyrst og fremst í „kast-
ala“ hans í San Simeon, Kaliforníu.
Þar er þess getið, að skammt frá
kastalanum var rekinn sérstakur
flugvöllur Hearsts, en hann var m.a.
nýttur við flutning kvikmynda-
stjarna eða annarra gesta, þegar
blaðakóngurinn og sambýliskona
hans, Marion Davis (1897-1961),
héldu sínar frægu veislur.
Þá var einnig flogið daglega til
flugvallarins með eintök þeirra dag-
blaða, sem Hearst þá gaf út, þannig
að honum gæfist kostur að glugga í
þau og gagnrýna. Flugvöllurinn var
meðal þeirra fyrstu í Bandaríkjun-
um, sem bauð upp á blindaðflug-
skerfi. Meðal frægra flugmanna þess
tíma, sem heimsóttu hann, voru
Amelia Erhart, Charles Lindbergh
og Howard Hughes. Þess er að geta
að flugvöllurinn er enn í eigu Hearst
Corporation og afkomenda blaða-
kóngsins, og er aðeins opinn fyrir
einkaafnot þeirra.
Við lestur bókarinnar minntist ég
jólafrís í lok desember 1993 og byrj-
un janúar 1994, þegar við fjölskyldan
dvöldust í St. Petersburg, Florída.
Þá tók ég eftir því að rauð og hávær
tvíþekja flaug þar af og til yfir
ströndinni, – og síðar rakst ég á litla
auglýsingu um hana við inngang
matvörubúðar. Þar kom fram að um
væri að ræða Waco flugvél, sem leigð
væri til útsýnisflugs frá Albert
Whitted-flugvellinum við Tampa-fló-
ann.
Á þessum tíma hafði ég starfað að
flugmálum á fjórða áratug, og þrátt
fyrir að hafa ekki sérstaklega lagt
mig eftir „söfnun“ mismunandi
gerða loftfara, hafði ég þá þegar
flogið í samtals 133 tegundum. Þar af
voru 102 mismunandi gerðir flug-
véla, 26 svifflugur, fjórar þyrlur og
einn heitaloftsbelgur. Í þessu safni
voru aðeins tvær tvíþekjur, og báðar
tveggja-hreyfla. Í þeirri fyrri, De-
Havilland „Dragon-Rapide“, hafði
ég flogið árið 1962, en hinni síðari,
Scottish Aviation „Twin-Pioneer“
flugvél Björns Pálssonar, TF-LOA,
árið 1964. Hún var sérstaklega gerð
fyrir flug um stuttar flugbrautir, og
hafði sæti fyrir 16 farþega og tvo
flugmenn. Í flugi frá Vestmannaeyj-
um til Reykjavíkur hafði Björn leyft
mér að stýra henni mestan hluta
leiðarinnar.
Ég hafði því aldrei flogið í lítilli
eins-hreyfils tvíþekju, og fannst því
áhugavert að geta prófað slíkt. Meg-
inatriðið var hins vegar það, að hér
var um að ræða Waco-tvíþekju, svip-
aða þeirri, sem Flugfélag Akureyrar
pantaði árið 1937. Ég hafði um 18 ára
skeið starfað náið með Agnari Kof-
oed-Hansen flugmálastjóra og heyrt
margt athyglisvert frá honum um þá
flugvél. Það var einmitt Agnar, sem
árið 1937 átti frumkvæði að stofnun
Flugfélags Akureyrar og pöntun
nýrrar Waco flugvélar. Hann hafði
áður kynnst þessari flugvélagerð hjá
Wideröe flugfélaginu í Noregi, en
þeir Wideröe bræður, Arild og
Viggo, höfðu jafnframt Evrópuum-
boðið fyrir Waco.
Waco-flugvélar
Waco-flugvélaverksmiðjan í Troy,
Ohio, var stofnuð af flugáhugamönn-
um árið 1920. Nafnið var í reynd
upphaflega skammstöfun úr Weaver
Aircraft Company, nefnt í höfuðið á
George „Buck“ Weaver, sem var
þekktur flugmaður þeirra ára, og
fyrstu tvö árin meðeigandi verk-
smiðjunnar. Fyrsta tvíþekja þeirra
kom fram árið 1923, og fram til
stríðsbyrjunar 1939 var þessi verk-
smiðja talin leiðandi í smíði slíkra
flugvéla.
Á stríðsárunum hannaði hún hins
vegar og framleiddi CG-4 „Hadrian“
hersvifflugur, en hver þeirra gat auk
tveggja flugmanna flutt á vígvöllinn
13 hermenn og búnað þeirra, eða
jeppa með fallbyssukerru. Þessar
flutningasvifflugur gegndu því í síð-
ari heimsstyrjöldinni svipuðu hlut-
verki og nú er sinnt af stærri her-
þyrlum. Samtals voru framleiddar
um 14.000 slíkar Waco svifflugur,
þar af 1.074 hjá Waco, en hinar hjá
15 öðrum verksmiðjum. Meðal
þeirra var Ford, sem smíðaði sam-
tals 4.190, og Boeing, sem framleiddi
750 í verksmiðju sinni í Wichita sem
undirverktaki Cessna. Hver slík
sviffluga kostaði að meðaltali um
$25.000.
Í stríðslok átti Waco aðeins til-
búna hönnun einnar nýrrar flugvél-
ar, „Aristocraft“, sem var háþekja
smíðuð úr málmi. Hún reyndist hins
vegar ekki samkeppnisfær við aðrar
nýjar og betri gerðir svo sem Beech-
craft Bonanza og Ryan Navion.
Waco hætti því alfarið smíði flugvéla
árið 1946.
Waco á Íslandi
Fyrsta Waco flugvél Flugfélags
Íslands var af gerðinni YKS-7, rað-
númer hennar var 4.683, og fyrsta
reynsluflug og afgreiðsludagur 6.
desember 1937. Eftir flutninginn til
Íslands í þremur stórum kössum,
var hún sett saman af þeim Birni Ol-
sen og Gunnari Jónassyni, sem höfðu
áður starfað sem flugvirkjar hjá
Flugfélagi Íslands nr. 2 (1928-1931).
Þeir höfðu haustið áður farið til Nor-
egs til að kynna sér viðhald þessarar
gerðar, og hreyfils hennar, sem var
af gerðinni Jacobs L-4, 225 hestöfl.
Flugvélin fékk hér skráningar-
stafina TF-ÖRN. Fyrsta reynsluflug
hennar á Íslandi var 29. apríl 1938,
og þremur dögum síðar, 2. maí, var
flogið til Akureyrar með póst. Þann
4. maí fór hún síðan í fyrsta áætl-
unarflug sitt milli Reykjavíkur og
Akureyrar. Þá átta mánuði ársins
1938, sem flugvélin var í rekstri,
flutti hún samtals 750
farþega í 358 flugum,
eða að meðaltali um
tvo farþega í hverju
flugi. Til Akureyrar
var flogið 60 sinnum,
og til Siglufjarðar 61
sinni.
TF-ÖRN var
fyrstu tvö árin á flot-
holtum, enda hér lítið
um nothæfa lending-
arstaði á landi, en frá
9. júlí 1940 var hún á
hjólum. Hún
skemmdist töluvert í
þremur slysum á ár-
unum 1940 og 1941,
en gereyðilagðist síð-
an í misheppnuðu
flugtaki 14. apríl
1942. Rekstrartími
hennar hér á landi var
því ekki nema tæp
fjögur ár.
Í mars 1940 ákvað
bæjarstjórn Reykja-
víkur að framtíðar-
flugvöllur Reykjavík-
ur skuli vera í
Vatnsmýrinni, – og í
sama mánuði ákvað
stjórn Flugfélags Ak-
ureyrar að breyta
nafni félagsins í Flug-
félag Íslands, og höf-
uðstöðvar þess yrðu
fluttar til Reykjavík-
ur.
Nokkru áður hafði
stjórn flugfélagsins
ákveðið að panta aðra nýja Waco tví-
þekju, og flaug Örn Ó. Johnson
henni fyrsta reynsluflugið hér á
landi 6. júlí 1940. Hún var af gerðinni
ZKS-7 og hafði raðnúmerið 5.237.
Hér fékk hún skráningarstafinu TF-
SGL, og nefnd Haförninn. Rekstr-
artími hennar hér á landi varð enn
styttri en þeirrar fyrri, eða ekki
nema um þrjú og hálft ár, því hún
stórskemmdist í flugtaki í Horna-
fjarðarósi 3. desember 1943, og flaug
ekki eftir það.
Að lokum er þess að geta að vet-
urinn 1979-1980 gekkst Íslenska
flugsögufélagið fyrir fjársöfnun til
kaupa á Waco flugvél. Fyrir valinu
varð flugvél af gerðinni YKS-6 með
raðnúmer 4.505, upphaflega smíðuð
árið 1936 fyrir Western Flying Serv-
ice í Denver, en hafði síðar verið end-
urbyggð af Ted Trevor árið 1973.
Hún kom til Íslands vorið 1980, og er
nú í gagngerri endurbyggingu
áhugasamra félaga Flugsögufélags-
ins, sem stefna að því að koma henni
að nýju í flughæft ástand.
Sögufræg Waco
Eftir þetta stutta innlegg um sögu
Waco flugvéla á Íslandi er rétt að
víkja aftur til dvalarinnar í Florida, –
og er nú komið að brottför okkar frá
St. Petersburg. Var ákveðið að líta
við á Albert Whitted flugvelli, og
kanna hvort hægt yrði að fara í flug á
rauðu Waco tvíþekjunni. Þegar
þangað var komið, blasti flugvélin
við á afmörkuði stæði, en eigandi
hennar og flugmaður, Tom Hurley,
hafði þar aðstöðu í húsvagni.
Um var að ræða fjögurra-sæta
Waco tvíþekju af gerðinni UIC, sem
hafði verið smíðuð árið 1933 fyrir
Piedmont Land & Cattle Co., San
Simeon, Kaliforníu, – en það var fyr-
irtæki í eigu blaðakóngsins William
Randolph Hearst. Á kynningar-
spjaldi Tom Hurleys stóð: „This
aeroplane was originally owned by
William Randolph Hearst and flew
between the Hearst Castle at San
Simeon and Old Mexico“. Hún bar
enn sömu upphaflegu skráningar-
stafina, NC13562. Listaverð hennar
árið 1933 var $5.985.
Ég ákvað að óska eftir hálftíma
flugi með Tom, og bauð með mér í
það Kristjáni Magnússyni tengda-
föður og Magnúsi syni mínum, sem
þá var tæplega 11 ára. Tom spurði
hvort ég kynni að fljúga, og ég svar-
aði til að ég ætti skráða um 560 flug-
tíma, en reyndar væri meiri hluti
þeirra, eða um 360 klst., í svifflugi.
Hann sagðist þá myndu sjá um flug-
takið og lendinguna, en að öðru leyti
mætti ég fljúga.
Þessari flugvél virtist vera afskap-
lega vel við haldið, og að öllu leyti
með ekta Waco búnað að öðru leyti
en því að bætt hafði verið í hana nýj-
um fjarskiptatækjum. Aðeins eitt
stýrishjól var í henni, og mér kom á
óvart hversu stórt það var, þ.e. líkara
því sem þá tíðkaðist í bílum. Reynd-
ar var þarna ýmislegt annað, sem
minnti meira á hönnun bíla en flug-
véla, var t.d. hægt að skrúfa niður
hliðarrúðurnar með sveifum. Stýris-
hjólið myndarlega var af svonefndri
„throw-over“-gerð og því hægt að
nota það við bæði flugmannssætin.
Við gestirnir vorum nokkuð undr-
andi yfir hinum mikla hávaða í flug-
klefanum þegar 210 hestafla Cont-
inental R-670 hreyfillinn, sem þessi
flugvél var búin, hafði verið ræstur.
Eftir upphitun hans lögðum við af
stað, og eftir flugtakið sveiflaði Tom
stýrishjólinu yfir til mín, og beygði
sig síðan niður til að fiska óvænt upp
úr gólfinu mín megin annað sett af
hliðarstýrispedölum! Fyrir utan há-
vaðann var þetta flug mjög þægilegt
í alla staði, og mér kom skemmtilega
á óvart hversu lipur þessi flugvél var
í beygjum og almennt í flugi okkar út
að og yfir strönd St.Petersburg.
Það rifjaðist þarna upp fyrir mér
að við val Flugfélags Akureyrar á
Waco tvíþekju árið 1937 hafði sér-
stakt tillit verið tekið til þægilegra
flugeiginleika, mjög lítils lendingar-
hraða, og að þessi gerð gæti notast
við tiltölulega stuttar og frumstæðar
flugbrautir. Að flugi okkar loknu, og
eftir að ég hafði sagt Tom sögu Waco
flugvélanna tveggja á Íslandi árin
1938-1943, gaf hann mér áhugaverða
bók „Waco, the Versatile Cabin Ser-
ies“ (1981), þar sem skráð er saga
þessara Waco flugvéla, þ.á m. fram-
leiðsluskrár þeirra árin 1931-1942.
Í einkaflugvél W.R. Hearst
Fyrsta Waco-tvíþekjan, sem kom til Íslands, fyrir
tilstilli Flugfélags Akureyrar 1937. Vélin var flutt
til Íslands í þremur stórum kössum og síðan sett
saman af þeim Birni Olsen og Gunnari Jónassyni,
en hún gereyðilagðist í misheppnuðu flugtaki
nokkrum árum síðar. Leifur Magnússon brá sér í
flugferð með Waco-tvíþekju, sem verið hafði einka-
flugvél blaðakóngsins William Randolph Hearst.
Mjög vel varðveitt fyrrverandi einkaflugvél William Randolph Hearst á flugvelli í Flórída í janúar 1994.
Að loknu fluginu. Leifur Magnússon, Magnús Leifsson
og Kristján Magnússon með Tom Hurley, flugmanni
og eiganda Waco UIC, NC13562.
Loksins við stýrið á Waco-tvíþekju –
og óvænt í fyrrverandi einkaflugvél
W.R. Hearst.
Mælaborðið í Waco UIC-tvíþekju, ár-
gerð 1933.
Höfundur er fv. framkvæmdastjóri
hjá Flugleiðum hf.