Morgunblaðið - 28.03.2002, Qupperneq 12

12 D FIMMTUDAGUR 28. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ gegnir furðu hve tím-anum tekst oft að leysavandamál og finna svörvið spurningum, sem áhugann leita. Fyrir fáum
dögum barst mér svar vegna gam-
allar ljósmyndar, sem ég fékk senda
fyrir nærfellt aldarfjórðungi. Nafn-
kunnur athafna- og fróðleiksmaður,
Jón Páll Halldórsson. sendi mér
ljósmynd og meðfylgjandi bréf:
„Ísafjörður 18. ágúst 1979.
Kæri Pétur:
Sendi hér með myndina af Sig-
mundi Sæmundssyni, þar sem hann
stendur við fyrsta bílinn sinn. Ég
hafði spurt marga „gamla Ísfirð-
inga“, hvort þeir bæru kennsl á
kvenmanninn, sem er með honum á
myndinni, en þar til fyrir tveim ár-
um hafði ég engan hitt, sem þekkti
hana. Fyrir tveim árum kom svo
ágæt vinkona mín, frú Ingibjörg
Helgadóttir, ekkja Sigurðar Ágústs-
sonar, alþm. frá Stykkishólmi, í
heimsókn til mín, og þar sem við
vorum að skoða gamlar myndir frá
Ísafirði, bar ég þessa sömu spurn-
ingu upp við hana. Þar stóð ekki á
svari: „Heldurðu að ég þekki ekki
hana Góru. Þetta er engin önnur en
hún Góra.“ En hver var svo Góra.
Jú, hún hét fullu nafni Ólína Krist-
jánsdóttir og var lengi búsett í
Hólminum, systir Sigurðar Krist-
jánssonar, föður Jóns „kadetts“.
Góra var þerna á es. „Varanger“,
sem var í póstferðum milli Ísafjarð-
ar og Reykjavíkur með viðkomu á
Vestfjarða-, Breiðafjarðar- og Faxa-
flóahöfnum á árunum 1908–1914,
flutti póst, farþegar og vörur.
Ingibjörg og þær systur ólust upp
hér á Ísafirði, þar sem faðir þeirra,
Helgi Eiríksson, bakarameistari frá
Karlsskála, starfaði hér í mörg ár
eftir aldamótin eða þar til hann flutt-
ist í Stykkishólm.“
Jón kadett greindi Jónasi Árna-
syni rithöfundi frá lífshlaupi sínu í
bókinni „Syndin er lævís og lipur“!
Þar segir frá Ólínu, frænku Jóns.
Jónas skráir vísur, sem Jón Berg-
mann, kunnur hagyrðingur kvað til
hennar þegar hún var skipsjómfrú á
Suðurlandinu.
Ef ég væri ekki í þröng
og mér færi að hlýna
skyldi ég yrkja ástarsöng
um þig kæra Lína.
Aldrei varð þér ungur sveinn
eða skot að grandi,
enda varstu augasteinn
allra á Suðurlandi!
Jón telur þetta hæpna fullyrðingu
hjá skáldinu, að Lína hafi verið
„augasteinn“ svo margra. Hinsvegar
kveðst hann sjálfur hafa verið auga-
steinn Ólínu. Hún var staðráðin í að
kosta hann til mennta. Taldi hann
„miklum gáfum gæddan og ætlaði
sér að gera úr honum heldri mann.“
(Jónas Árnason: Syndin er lævís)
Ólína veiktist og lést fyrr en varði.
Það breytti öllu.
– – –
Hér staldrar greinarhöfundur við
því skylt er að hafa það, sem sann-
ara reynist. Bifreiðastjórinn er Sig-
mundur Sæmundsson, sonur hins
kunna sægarps Sæmundar „virkra
daga“, en faðir Fjólu, sem varð eig-
inkona hins frábæra listamanns
Halldórs Péturssonar. Tímans
vegna þarf að hyggja að ártölum.
Þau falla naumast að frásögninni um
veru Ólínu á „Varanger“ og aldri
Jóns Kristófers, en upplýsingar um
piltinn á myndinni sögðu að þar væri
Jón Sigurðsson í heimsókn á Ísa-
firði. Hver bætir nú um betur?
Ólafsvíkur-Kalli og Jón Kristófer
Casablanca, hafnarborg á Atlants-
hafsströnd Marokkó, helsta útflutn-
ingshöfn landsins, segir í uppfletti-
bók. Tvennt er það sem borið hefir
hróður og frægð borgarinnar og
stuðlað að umræðu um borgina. Hið
fyrra er kvikmyndin „Casablanca“.
Annað er ráðstefna sem leiðtogar
Bandamanna, Roosevelt og
Churchill héldu þar, ásamt fulltrú-
um Frakka, hershöfðingjunum
Giraud og Charles de Caulle.
Sem sú sögu- og sagnaþjóð sem
Íslendingar telja sig vera hljóta þeir
auðvitað ævinlega að hafa verið
fyrstir á alla staði þar sem sögulegir
atburðir gerast. Svo var einnig í
þessu tilfelli. Ólafsvíkur-Kalli og Jón
Kristófer kadett höfðu löngu áður
en stórmennum heimsveldanna og
stórstjörnum kvikmyndanna varð
hugsað til Casablanca látið hraust-
lega að sér kveða og drýgt dáðir.
Frásögn Jónasar Árnasonar í bók-
inni „Syndin er lævís og lipur“
„Þeir dönsku voru einkar leiðin-
legir þetta kvöld og létu á mér
ganga ónotin meðan við átum: hvad
fanden ég vildi vera að þvælast hér í
starfi sem ég ætti ekkert tilkall til.
„Det kan være du har staaet dig
godt som Guds letmatros í Frelsens
Hær,“ sagði einn þeirra,
„men det giver dig skam ikke nog-
en ret til að kalde dig letmatros om-
bord paa Mathilde Mærsk.“
„Ja, men var han ikke major í
Frelsens Hær?“ sagði annar.
„Eller maaske hellere klodsmaj-
or?“
Þessari fyndni var fagnað með
lukkulegum hlátri.
„De kunni i det mindste ikke
bruge ham.“
„Og derfor har Gud sendt ham for
at lave bommerter ombord paa dette
uskyldige skib. Og saa siger man
Gud er retfærdig.“
Þegar hér var komið spratt upp
einn hinna íslenzku félaga minna
með borðhnífinn á lofti og leit ógn-
andi yfir hópinn. Hann tilkynnti
þeim að ef þeir hættu ekki þessum
helvítis derringi við Jón vin sinn og
samlanda Sigurðsson, þá væri sér að
mæta.
Þessi maður var lágvaxnari en
flestir eða allir þarna inni, og ekki
beinlínis fúllbefarinn í dönskunni, en
þó að þeir hafi kannski ekki skilið
allt sem hann sagði, þá er hitt víst,
að hann hélt þannig á borðhnífnum
að enginn þurfti að vera í vafa um að
hann treysti sér til að rista með hon-
um stærstu danska matrósa þvers
og kruss ef svo bæri undir. Enda
snarhéldu þeir kjafti það sem eftir
var máltíðarinnar, og uppfrá þessu
umgengust þeir mig eins og ég væri
allt í einu orðinn viðurkenndur af-
reksmaður til allra verka á sjó. Það
lá við að þeir bæðu mig afsökunar í
hvert sinn sem þeir þurftu að bæta
um einhverja vitleysuna sem ég
hafði gert.
Sá sem þarna hafði svo drengilega
tekið svari mínu var Karl Guð-
mundsson frá Ólafsvík.
Það kannast kannski ekki allir við
Ólafsvíkur-Kalla. Samt er hann ein-
hver mesta hetja og karlmenni sem
Íslendingar hafa eignazt fyrr og síð-
ar. Hann hefur aldrei látið hlut sinn
fyrir neinum.
Þegar hann kom um borð í Matt-
hildi var hann búinn að velkjast á ís-
lenzkum árabátum, mótorbátum og
togurum frá því hann byrjaði tíu ára
gamall að róa vestur í Ólafsvík, og
þessvegna fyrir löngu orðinn full-
harðnaður sjómaður. Það hafði því
enginn neitt upp á vinnubrögð hans
að klaga. En hann hafði aldrei fyrr
verið á útlendu skipi og þekkti því
ekki þær siðareglur sem sjálfsagðar
þykja með öðrum þjóðum í um-
gengni háseta og yfirmanna.
Þegar hann kom í fyrsta sinn upp
í brú til að taka rórtörnina, hellti
Pilegaard skipstjóri sér yfir hann
með óbótaskömmum.
„For Satan, Guðmundsson,“ sagði
hann „þið Íslendingar kunnið bók-
staflega enga mannasiði!“
„Hver djöfullinn er nú að?“ spurði
Kalli.
„Það er sá djöfullinn að,“ sagði
Pilegaard, að hásetar eiga að taka
ofan fyrir yfirmönnum sínum.
Svona, af með pottlokið, maður!“
„Þó það nú væri,“ sagði Kalli,
hneigði sig og tók ofan og gekk svo
út á brúarvænginn og kastaði húf-
unni í sjóinn.
Og svo rækilega fylgdi hann eftir
þessum mótmælum sínum gegn
danskri stéttaskiptingu, að hann
setti aldrei upp höfuðfat eftir þetta.
Meir að segja eftir að við vorum
komnir suður í allt sólskinið í hita-
beltinu, þar sem jafnvel hinir inn-
fæddu eiga á hættu að verða vitlaus-
ir ef þeir hafa ekkert á höfðinu, þar
gekk Kalli alltaf berhöfðaður, og
varð ekkert meint af.
(Og var hann að þessu leyti harð-
ari af sér en sjálfur Páll postuli, ef
það er rétt sem vissir Biblíuskýr-
endur halda fram að vitrun sú sem
sá síðarnefndi hlaut á veginum til
Damaskus forðum hafi stafað af sól-
sting. Annars þarf ég ekki að taka
það fram að sú kenning er að mínum
dómi ekki aðeins röng, heldur og hið
argasta guðlast, eins og raunar allar
svonefndar „vísindalegar“ tilraunir
til að gefa „eðlilegar“ skýringar á
hinum guðdómlegu fyrirbærum
biblíunnar. Auðvitað hefði Páll alveg
eins getað fengið vitrun sína í rign-
ingu. Og hafi þessi ágæti postuli
gengið berhöfðaður, þá hefur ástæð-
an til þess ef til vill verið hin sama og
hjá Ólafsvíkur-Kalla: fullkomin óbeit
á því að taka ofan fyrir yfirvöldum
þessa heims).
Hvolpur í Casablanca
Kalli er mikill dýravinur og hafði
venjulega með sér hund á siglingum
sínum.
Einu sinni keypti hann fallegan
hvolp í Casablanca. Það var svækju-
hiti eins og fyrri daginn þar suður
frá, og Kalli var aðeins klæddur
einni skyrtu og nankinsbuxum og
geymdi hvolpinn á berum sér innan
undir skyrtunni á ferli sínum milli
vínstaðanna lengi dags og fram á
kvöld. Svo kom að því að hann varð
að fara um borð í skip sitt. Leið hans
Sigmundur Sæmundsson, bifreiðastjóri á Ísafirði, stendur við bifreið sína. Konan sem klædd er íslenskum búningi og lyft-
ir staupi mun vera föðursystir piltsins sem stendur á aurbretti bifreiðarinnar. Ólína Kristjánsdóttir var skipsjómfrú á Var-
anger sem var í förum milli Stykkishólms og Ísafjarðar. Jón Sigurðsson var bróðursonur hennar. Það var fyrst áratugum
síðar, sem hann varð kunnur sem Jón „kadett“, og enn síðar hlaut hann nafnið Kristófer. Kadett vísaði til stöðu hans í
Hjálpræðishernum. „Kristófer“ var „skáldaleyfi“ Steins Steinarr í ljóði er hann kvað um veru Jóns í Hjálpræðishernum.
Kvikmyndin Casablanca er ein frægasta kvikmynd sem gerð hefur verið. Loka-
þátturinn var þó ekki ákveðinn fyrr en á síðustu stundu. Humphrey Bogart var
43 ára, en Ingrid Bergman 25 ára.
Jónas Árnason rithöfundur og Jón Kristófer fyrir utan
lögreglustöðina Hafnarstrætismegin. Jónas skráði frá-
sagnir Jóns kadetts í bókinni „Syndin er lævís og lipur“.
Casablanca, hafnarborg á Atlantshafsströnd Marokkó, er ekki hvað síst
þekkt vegna samnefndrar kvikmyndar. Jón kadett og Ólafsvíkur-Kalli létu
þó að sér kveða í Casablanca löngu á undan þeim Ingrid Bergman og
Humphrey Bogart. Pétur Pétursson rifjar hér upp söguna.
Ráðstefna í Casablanca. Roosevelt og Churchill hittust á ráðstefnu í Casa-
blanca árið 1943. Þar hittu þeir tvo franska keppinauta um hylli Frakka, Giraud
hershöfðingja og Charles de Gaulle hershöfðingja, foringja frjálsra Frakka.
Jón og Kalli
í Casablanca