Morgunblaðið - 28.03.2002, Qupperneq 13

lá um dimmt og mannlaust sund.
Hann átti sér einskis ills von og var
eitthvað að gæla við hvolpinn sinn á
göngunni, og vissi þá ekki fyrr til en
hann fékk þungt högg í hnakkann,
og í sama bili réðust á hann tveir
delar. En þeir munu ekki hafa reikn-
að með því hvað hausinn á þessum
Ólsara þoldi mikið, því að þrátt fyrir
allmikinn svima af högginu var hann
samt nógu hress til að taka utan um
hálsana á þessum herrum og slá
hausunum á þeim saman svo fast að
þeir urðu ófærir og féllu undir hann
á götuna. Hélt hann þeim þannig
stundarkorn, eða þangað til tveir
herlögregluþjónar, sem höfðu heyrt
hann kalla á aðstoð, komu á vett-
vang í jeppabíl.
Lögreglumennirnir skoðuðu árás-
armennina í bílljósunum, og þá kom
upp úr dúrnum að annar þeirra var
margfaldur morðingi sem lengi hafði
verið leitað að. Glöddust plísararnir
mjög yfir þessum feng og buðu
Kalla með sér á lögreglustöðina þar
sem hans mundi bíða mikill heiður
og sómi. En Kalli tók ekki í mál að
fara strax, því að í ryskingunum
hafði hvolpurinn hrokkið upp um
hálsmálið á skyrtunni hans og
hlaupið hræddur eitthvað út í
myrkrið, og heimtaði Kalli að lög-
regluþjónarnir hjálpuðu sér að leita
að honum, enda væri ekki til of mik-
ils mælst að þeir fyndu fyrir sig einn
lítinn hvolp, þegar hann væri búinn
að finna fyrir þá heilan morðingja.
Þótti plísurunum þetta sanngjarnt
og gætti annar þeirra skúrkanna
tveggja með skammbyssu á lofti, en
hinn fór með vasaljós að leita
hvolpsins.
Þegar þeir komu á lögreglustöð-
ina voru Kalla gefnar þrjár flöskur
af viskýi að launum fyrir morðingj-
ann. Það var prísinn á þessháttar
fólki þar um slóðir.“
Ein vinsælasta kvikmynd
allra tíma
Kvikmyndin „Casablanca“ mun
óhikað vera ein allra vinsælasta
mynd sem sýnd hefir verið. Nýlega
var sýnd heimildarmynd um gerð
myndarinnar. Þar komu fram kapp-
ar sem stóðu að gerð hennar. Þeir
upplýstu að sögulok myndarinnar
hefðu ekki verið ákveðin fyrr en
komið var að lokatöku. Má segja að
söguþráðurinn hafi orðið til „frá
hendinni til munnsins“. Lengi voru
þeir félagar á báðum áttum hvort
ljúka ætti myndinni með „happy
end“ ástarsælu elskendanna Bogart
og Bergman. Sú tillaga þótti ekki
koma til greina. Að lokum var sam-
þykkt að leysa málið með sigri hug-
sjóna og fórnfýsi. Það var mjög í
anda samtímans. Bogart er í mynd-
inni talinn vera róttækur mannvin-
ur, sem leitar uppi vígstöðvar til að
leggja hugsjónum lið. Hann hefir
væntanlega ekki verið McCarthy að
skapi með stuðningi sínum við lýð-
veldisstjórnina á Spáni.
Það vekur athygli að myndin fékk
Óskarsverðlaun m.a. fyrir „besta
handrit“.
Það kom í ljós þegar reynt var að
afla upplýsinga um sýningar kvik-
myndarinnar „Casablanca“ að fátt
varð um svör hjá fyrirtækjum og
stofnunum. Og nú fór sem fyrr að
vinur minn Magnús E. Pálsson
reyndist betri en enginn. Hann hefir
af prýði og áhuga safnað upplýsing-
um, blaðaúrklippum og efnisskrám
kvikmynda um ára-
tuga skeið. Hann
léði mér til afnota
kynningarrit
Tjarnarbíós, kvik-
myndahúss Há-
skóla Íslands við
Reykjavíkurtjörn.
Því stýrði góðvinur
minn Friðfinnur
Ólafsson, síðar for-
stjóri Háskólabíós.
Þar voru sýningar-
stjórar Karl Guð-
mundsson, bróðir
dr. Kristins Guð-
mundssonar utan-
ríkisráðherra og
Bogi samstarfs-
maður hans.
Í efnisskránni er rakinn sögu-
þráður myndarinnar. Myndin var
frumsýnd hér 15. febrúar 1944.
„Uncle Joe“
Náin tengsl og tíð bréfaskipti
voru hjá leiðtogum Vesturveldanna,
Roosevelt og Churchill og banda-
manni þeirra Jósef Stalín. Í bréfum
sínum nefna þeir Roosevelt og
Churchill Stalín oftast „uncle Joe“
eða Jóa frænda. Innileg hlýja, virð-
ing og góðvild einkennir að jafnaði
bréf þeirra til Stalíns.
Á fimmta áratugum er hart barist
á mörgum vígstöðvum. Eftir að
Vesturveldin leituðu félagsskapar
Sovétmanna við innrás Þjóðverja í
Sovétríkin var hart lagt að Stalín að
koma til fundar við foringja Banda-
manna. Í bréfasafni leiðtoganna eru
þess mörg dæmi. Um þær mundir
sem þeir Roosevelt og Churchill
undirbúa fundi sína er síðar voru
haldnir á herskipum á Atlantshafi og
síðar í Casablanca biðja þeir Stalín
blessaðan að koma til skrafs og
ráðagerða. Churchill býður Stalín
herskip í „Halfjord“ (Hvalfirði). Þar
skuli hann fá rauðan fána og hamar
og sigð á flaggstöng herskipsins.
Roosevelt segir að Ísland og Alaska
hafi komið til álita áður en sæst var
á Casablanca en telur of kalt á Ís-
landi á þeim tíma. Stalín segist vera
önnum kafinn, enda geisar
Stalingradorrustan um þessar
mundir og umsátrið um Leningrad
krefst einnig athygli. Snurða kemur
einnig á þráð samvinnunnar þegar
Pólverjar taka undir kröfu Göbbels
um réttarhöld og rannsókn alþjóða
Rauða krossins um morðin í Katyn-
skógi, þar sem þúsundir pólskra
liðsforingja voru skotnir. Churchill
vísaði á bug kröfu Pólverja með
þeim orðum að Jói frændi yrði vit-
laus ef Bandamenn tækju undir
kröfu um rannsókn. Hitler væri and-
stæðingurinn. Öllu öðru yrði sópað
undir teppið.
Stalín ritar vopnabræðrum sínum
bréf að lokinni Casablancaráðstefn-
unni. Spyr nærgöngulla spurninga
um frekari hernaðaraðgerðir er
kunni að létta fargi af Sovétmönn-
um. Vert er að vekja athygli á al-
gjörri undirgefni sem lýsir sér í
skeytum leiðtoga Bandamanna til
Stalíns að loknum sigri Sovétmanna
við Stalingrad.
Ýmsir kunnir sagnfræðingar hafa
sett fram samsæriskenningu um af-
skipti Churchills af málum og segja
hann fyrst og fremst hafa haft í huga
hagsmuni breska heimsveldisins og
hafi því ekki grátið mannfall Sov-
étmanna og Þjóðverja.
Jón Sigurðsson „kadett“
Við Jón Sigurðsson „kadett“ höfð-
um verið góðkunningjar um áratuga
skeið. Ég þekkti Jón þegar á ung-
lingsárum mínum. Hann mun hafa
verið einum sex árum eldri, fæddur
1912, en ég 1918. Jón var flugmælsk-
ur og flutti ræður sínar af miklum
sannfæringarkrafti á útisamkomum
Hjálpræðishersins á Lækjartorgi
þar sem ég hlýddi á hann af athygli.
Það var svo löngu seinna, að liðnum
áratugum, sem ég fékk hann til frá-
sagnar í dagskrárþætti á vegum Sjó-
mannadagsráðs. Bað ég Sigfús Hall-
dórsson tónskáld, góðvin okkar
beggja, að semja lag við ljóð Steins
Steinarr, Jón Kristófer kadett í
Hernum. Sigfús varð þegar í stað við
beiðni minni. Síðan leitaði ég til Guð-
mundar Jónssonar óperusöngvara
og bað hann að syngja lag Sigfúsar.
Til þess að tengja sönginn sem
traustustum böndum við Hjálpræð-
isherinn leitaði ég í höfuðstöðvar
Hersins og bað liðsinnis hljóðfæra-
leikara og söngvara. Var því vel tek-
ið og fram gekk hið ljúfasta lið
söngvara og strengleikara. Var nú
gengið í upptökusal Ríkisútvarpsins
í Efstaleiti. Þangað hafði ég boðað
Jón þann sem Steinn kvað ljóð sitt
um og eiginkonu hans Guðrúnu
Karlsdóttur, dóttur Kalla vatns-
manns hjá Reykjavíkurhöfn en hann
kunni utanað nöfn allra skipa og
báta, sem leituðu skjóls í Reykjavík-
urhöfn. Nöfnin þuldi hann í þætti
Stefáns Jónssonar fréttamanns.
Þegar Sigfús tónskáld Halldórs-
son settist við píanóið á torginu í
Efstaleiti var þar kominn fríður
flokkur söngfólks og hljómlistar-
manna. Guðmundur Jónsson stóð
eins og hetjusöngvari í stafni en
söngflokkur Hjálpræðishersins og
menn í æskublóma tóku undir í við-
lagi og léðu söngnum sannfærandi
blæ trúargleði og umhyggju. Ljóð
Steins og lag Sigfúsar hljómuðu svo
í dagskrárþætti sjómannadagsins
næsta sunnudagskvöld. Því miður
var þátturinn aldrei endurtekinn,
eins og þó hafði verið gert ráð fyrir.
Það sýnir tómlæti Ríkisútvarpsins
um gott og þjóðlegt dagskrárefni.
Bandarísku kvikmyndafélögin
Warner Bros., MGM og fleiri end-
ursýna margar stórmyndir sínar um
þessar mundir. Jafnframt eru gerð-
ar heimildarmyndir og flutt viðtöl
við gamla kvikmyndakappa og ætt-
ingja þeirra: Nýlega var sýnd slík
mynd um „Casablanca“. Þar var
m.a. rætt við son Bogarts, Steven,
sem sagði frá föður sínum og vináttu
hans og ýmissa kvikmyndaleikara.
M.a. upplýsti Bogart yngri að þau
hjón hefðu skírt dóttur sína Leslie,
nafni Leslie Howard kvikmyndaleik-
ara.
Höfundur er þulur.
Karl Guðmundsson, eða
„Ólafsvíkur-Kalli“ eins og
hann var nefndur.
Ólína Kristjánsdóttir
(Góra), föðursystir Jóns
Kristófers kadetts.
Ljósmynd/Björn Pálsson Ljósmynd/Helgi Kristjánsson
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MARS 2002 D 13
WWW.SAP.COM
WWW.NYHERJI.IS
SAMLÍF
NOTAR SAP.