Morgunblaðið - 31.03.2002, Qupperneq 58

FÓLK Í FRÉTTUM
58 SUNNUDAGUR 31. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
J.R. CASH, sem kallaður er Johnny Cash, varð sjötugur fyrirrúmum mánuði og hefur verið
fagnað víða um heim. Hann er ris-
inn í bandarískri tónlist; það kemst
enginn þar sem hann hefur hælana,
enda einstakt að menn njóti annarrar
eins hylli að segja samfellt í 47 ár.
Ferillinn hefur verið ævintýri lík-
astur en að því er Cash hefur sjálfur
rakið söguna var hann ákveðinn í að
helga sig tónlist frá því hann var far-
inn að semja eigin lög tólf ára gamall,
1944. Fyrir nokkrum árum virtist
sem sagan væri öll, plötusala dvínaði
og aðsókn á tónleika, en Cash end-
urreisti sjálfan sig ef svo má segja,
breytti um stíl og tók að syngja lög
eftir unga tónlistarmenn í bland við
eigið efni.
1.500 lög á yfir 500 plötum
Johnny Cash hefur komið 48 lög-
um á Billboard breiðskífulistann vest-
an hafs, sem er betra en flestir hafa
gert, þar með taldir Michael Jackson
og Elton John. Á listann yfir sölu-
hæstu sveitartónlistarskífur hefur
hann átt 130 lög. Afköst hans eru með
ólíkindum; hann hefur tekið upp um
1.500 lög og komið hafa út á um 500
plötum.
Af þeim plötum öllum, hljóðvers-
plötum, tónleikaplötum og allskyns
safnplötum, er á fimmta tug fáan-
legur og á næstu dögum bætast fimm
plötur við sem hingað til hafa aðeins
verið fáanlegar á vínyl og í raun ófá-
anlegar með öllu: The Fabulous
Johnny Cash og Hymns By Johnny
Cash frá 1959, Ride This Train, sem
kom út ári síðar, en þetta eru fyrstu
plötur hans af áttatíu sem hann tók
upp fyrir Columbia, Orange Blossom
Special frá 1965 og Carryin’ On With
Johnny Cash and June Carter frá
1967. Fimm skífur til viðbótar koma
síðan út í sumar.
Fyrir stuttu kom einnig út tvöföld
safnskífa með lögum Cash og merki-
leg meðal annars fyrir það að á henni
er í fyrsta sinn komið saman á einn
stað úrvali laga hans frá öllum ferl-
inum, allt frá því hann tók upp fyrstu
lögin fyrir Sun útgáfuna í Memphis
1955, en þar var hann til 1958. Síðan
eru lög frá Columbia árunum sem
stóðu frá 1958 til 1986, en samkvæmt
því sem kom fram í grein með safn-
plötu sem kom út 1987, tók hann upp
1.450 lög fyrir Columbia á þessum 28
árum. Cash gerði eina plötu fyrir
Epic 1986 og samdi síðan við Merc-
ury þar sem hann var frá 1987 til
1991. Eftir það gerði hann samning
við útgáfu furðufuglsins Rick Rubin,
American Recordings, sem hét Def
American í eina tíð og meðal annars
þekkt fyrir þungarokk, Slayer og
System of a Down.
Ást, guð, morð
Á síðasta ári komu einnig úr þrjár
forvitnilegar safnplötur þar sem
Cash valdi sjálfur saman lög undir yf-
irskriftinni Love-God-Murder, ást,
guð, morð, en plöturnar voru ýmist
seldar saman eða hver í sínu lagi. Það
er reyndar umhugsunarefni að af
þessum plötum þremur er ást-
arplatan sterkasta safnið, þá guð-
splatan og loks morðplatan, en flestir
hefðu eflaust búist við að því væri
þveröfugt farið. Þó kemur ekki á
óvart að morðplatan selst þeirra best,
tvöfalt á við hinar.
Endurútgáfuveislan hófst á síðasta
ári því Columbia nýtti sér stemmn-
inguna vestan hafs í kjölfar árásanna
á New York og Washington og gaf út
aftur America (A 200-Year Salute In
Story And Song), sem kom út 1972,
og Ragged Old Flag frá 1974. Utan á
síðarnefndu plötunni stendur Cash
og bendir á rifinn og slitinn þjóðfána
Bandaríkjanna, enda var platan gefin
út til að glæða föðurlandsást á erf-
iðum tímum, þegar hart var deilt um
mannréttindi, stríðið í Víetnam og
Watergate hneykslið.
Vildi syngja trúartónlist
Johnny Cash gekk í herinn þegar
Kórustríðið hófst og stuttu eftir að
hann kom úr hernum fluttist hann til
Memphis. Þar setti hann á stofn
hljómsveit sem lék trúarlega sveit-
artónlist og leitaði eftir því við Sam
Phillips, sem rak aðalútgáfuna í
Memphis, Sun plötufyrirtækið, að
komast á samning. Sagan segir að
Phillips hafi loks fengist til að hlusta
en ekki litist á tónlistina, fannst ekki
vera markaður fyrir trúartónlist.
Hann bað Cash þó um fleiri lög og
leist svo vel á lagið Hey Porter að
hann samdi við Cash, gaf lagið út á
smáskífu og breytti nafni hans í
Johnny, sem hefur loðað við Cash síð-
an, en fram að því var Cash kallaður
John. Enginn virðist vita fyrir hvað
R-ið stendur í nafninu og reyndar
áhöld um hvort J-ið sé fyrir John.
Plötumarkaður á þeim tíma var
smáskífumarkaður, en fyrsta breið-
skífan sem Sun gaf út var fyrsta
breiðskífa Johnny Cash, Johnny
Cash With His Hot And Blue Guitar.
Hún seldist vel en Phillips vildi ekki
halda slíkri útgáfu áfram, vildi halda
sig við smáskífurnar, og þegar við
bættist að hann hafði ekki áhuga á að
gefa út breiðskífu með trúarlögum
eins og Cash lagði mikla áherslu á
hætti Cash hjá Sun og fór yfir til Col-
umbia.
Þjóðlagatónlistin sækir á
Cash er alinn upp við Mississippi-
fljót og lærði að meta sveitartónlist af
föður sínum. Hann lærði líka að meta
líf bóndans sem er í nánum sam-
skiptum við náttúruna og erjar jörð-
ina í sveita síns andlitis og sú róm-
antíska mynd hefur verið sterk í
tónlist Cash alla tíð síðan. Tónlistin
sem hann lék hjá Sun, rokkabillí, var
aftur á móti borgartónlist þó hvar-
vetna megi greina áhuga hans á sveit-
artónlist og yrkisefnum úr banda-
rískri sögu og þjóðlagahefð. Hjá
Columbia varð þjóðlagatónlistin aftur
á móti mun sterkari í verkum hans og
enn sterkari eftir að hjónaband hans
leystist upp fyrir drykkjuskap hans
og amfetamínát í upphafi sjöunda
áratugarins, en þá fluttist hann til
New York og kynntist þjóðlagabylt-
ingunni sem þar varð. Plötur hans frá
sjöunda áratugnum eru flestar svo
hlaðnar sögulegum staðreyndum að
tónlistin er nánast í aukahlutverki og
frá þeim tíma eru fyrstu plöturnar
sem hann gerði þar sem hann bland-
aði saman töluðu máli og söng. Dæmi
um það er Ride This Train þar sem
Cash fer um Bandaríkin í hlutverki
almúgamanns og dregur upp myndir
af því sem hann sér.
Frægðarsól hans reis hæst á átt-
unda áratugnum, en þá var hann laus
við fíkniefnin og mikill kraftur í karli.
Þá sendi hann frá sér margar af
helstu plötum sínum, til að mynda
Johnny Cash at Folsom Prison, en
það var upptaka frá fyrstu tónleik-
unum af mörgum sem hann hélt í
fangelsum víða án þess að taka
greiðslu fyrir. Þess má geta til gam-
ans að þegar hann söng á tónleikum í
San Quentin, en upptaka þaðan var
líka gefin út á metsöluplötu, sat á
fremsta bekk 22 ára gamall vand-
ræðamaður, Merle Haggard, og
hreifst svo af að hann hætti að drekka
og djöflast og varð síðan gríð-
arvinsæll sveitarsöngvari.
Sérkennilegar plötur
Á áttunda áratugnum komu líka út
nokkrar af sérkennilegustu plötum
Cash, fyrst Man in Black, þar sem
hann syngur meðal annars lagið
Singin’ in Viet Nam Talkin’ Blues,
sem ekki er hægt að skilja öðruvísi en
gagnrýni á stríðsrekstur Bandaríkja-
manna. Á sömu plötu syngur hann
síðan dúett með Billy Graham, tákn-
mynd íhaldssemi og trúarfordóma.
Önnur einkennileg plata er Holy
Land, sem er ferðasaga Cash frá Ísr-
ael og áður er getið Ragged Old Flag.
Á níunda áratugnum var Cash aft-
ur kominn á sporið, lagði þemaplöt-
urnar að mestu á hilluna, utan að
hann tók upp mjög góðar skífur með
trúartónlist, og hélt sig við það sem
hann gerir best. Eins og áður er getið
var hann hjá Columbia til 1986, fór þá
til Mercury, og plöturnar sem hann
gerði fyrir það fyrirtæki eru allar
prýðilegar. Þeim samningi lauk síðan
1991 og þá tók við samningurinn við
Rubin og American.
Einn með gítarinn
Að því er Rubin hefur sjálfur sagt
frá leitaði hann mjög fast eftir því að
fá Cash á samning við sig, en Cash
segir að það hafi gert gæfumuninn
þegar hann spurði Rubin hvað hann
vildi að hann tæki upp. „Hann sagði
mér að hann vildi að ég settist fyrir
framan hljóðnemann og tæki upp öll
þau lög sem mig langaði til að taka
upp en hefði ekki komist í til þessa.
Þegar ég sagði honum að þau gæti
orðið ansi mörg sagði hann það ekki
skipta máli, hann vildi heyra þau öll.“
Cash hefur nú tekið upp fimm plöt-
ur með Rick Rubin, American
Recordings kom út 1994 og var geysi-
vel tekið en á henni er Cash að segja
einn með gítarinn. Unchained kom út
1997, en þar var hann með Tom Petty
og félaga með sér í flestum laganna,
og síðan kom American III: Solitary
Man út fyrir tveimur árum og þótti
ekki síðri en hinar skífurnar. Að sögn
er tilbúin ein plata þar sem Cash
syngur trúartónlist, en einnig var
hann að ljúka við nýja sólóskífu sem
kemur út síðar á þessu ári. Það hefur
haft sitt að segja um vinsældir platn-
anna sem Cash hefur gefið út á veg-
um American Recordings að á þeim
hefur hann tekið lög eftir ýmsa unga
tónlistarmenn. Þar á meðal er til að
mynda snilldarútgáfa af U2 laginu
One af síðustu plötu hans, lítt síðri út-
gáfa af I See a Darkness eftir Will
Oldham og mögnuð upptaka af
Mercy Seat eftir Nick Cave. Á nýju
plötunni heldur Cash uppteknum
hætti og tekur þannig lag eftir Trent
Reznor, leiðtoga Nine Inch Nails,
sem Cash segir að hafi hljómað fyrir
sér eins og lag sem hann hefði sjálfur
getað samið á sjöunda áratugnum.
„Það er meiri tilfinning í því, meiri sál
og sársauki en í nokkru lagi sem ég
hef heyrt lengi.“
Í bæklingnum sem fylgir safnskíf-
unni nýju, The Very Best of Johnny
Cash, og nefnd er hér fyrir ofan, segir
Kris Kristofferson að Cash sé „gang-
andi þversögn, hálfur sannleikur og
hálfur tilbúningur“. Aðrir hafa sagt
Johnny Cash vera eins og einn af spá-
mönnum Gamla Testamentisins.
Hvor tveggja lýsingin á vel við sé litið
yfir upptökur hans.
Tónlist á sunnudegi
Árni Matthíasson
Gangandi
þversögn
J.R. „Johnny“ Cash varð sjötugur um daginn.
Á slíkum tímamótum er ekki úr vegi að spá í
tónlistina sem liggur eftir hann.