Morgunblaðið - 17.04.2002, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 MIÐVIKUDAGUR 17. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að stóð næstum í mér
súkkulaðið um
helgina þar sem ég sat
á kaffihúsi og fletti
einu erlendu tísku-
blaðanna. Það sem vakti þessi við-
brögð mín var mynd af ungri konu
sem var svo grönn að mér datt
helst í hug að henni hefði verið
haldið í svelti í marga mánuði. Eft-
ir að hafa jafnað mig á þessari
sorglegu mynd var það mín fyrsta
hugsun að senda einhvern út af
örkinni með
mat og drykk
handa kon-
unni en eftir
að hafa flett
öllu blaðinu
kom í ljós að
fleiri konur hefðu þurft á slíkri
hjálp að halda. Ég hefði líklega
þurft að senda út fjölmennt hjálp-
arlið. Í blaðinu gaf að líta hverja
konuna á fætur annarri sem var
svo grönn að það getur vart talist
eðlilegt; maginn, lærin, handlegg-
irnir, allt svo rýrt að það var satt
best að segja óhugnanlegt; þær
minntu helst á fanga sem hefðu
hvorki fengið brauð né vatn svo
mánuðum ef ekki árum skipti. Við
nánari umhugsun er ég reyndar
ekki frá því að þær séu fangar en
þó í öðrum skilningi en við leggj-
um venjulega í það orð, þær eru
fangar tískuheimsins, þess heims
sem finna má í tískublöðum og í
kringum tískusýningar, þær eru
fangar heims sem segir okkur að
horaðar konur séu fallegar. Þær
eru fangar heims sem ber þær
uppi og hampar þeim ef þeim
tekst að grenna sig þangað til lítið
verður eftir nema skinnið og bein-
in. Ef þeim tekst það prýða þær
helstu tískublöð hins vestræna
heims, þar eru þær fulltrúar þess
sem fagurt er að mati þeirra sem
skapa tískuna. Þar verða þær
jafnframt fyrirmyndir milljóna
stúlkna og kvenna um allan heim;
svona vilja þær líta út – svona
rosalega horaðar. Og til verða
ýmsar leiðir sem eiga að hjálpa
okkur hinum að líta út eins og fyr-
irsæturnar, að verða jafn horaðar
og þær; ég nefni til dæmis skyndi-
lausnir á borð við pillurnar og
duftið sem selt er víða um bæinn,
líkamsræktarnámskeið sem bera
heiti á borð við: Viltu komast í
kjólinn fyrir jólin? og rafmeðferðir
sem eiga að grenna fólk án mik-
illar fyrirhafnar. Svo er til önnur
leið sem alltof margar stúlkur og
konur grípa til, en hún felst ein-
faldlega í því að svelta sig. Miðað
við þær myndir sem blasa við í
tískublöðunum virðist það vera sú
leið sem margar fyrirsætur velja
einnig. Hún getur hins vegar haft
skelfilegar afleiðingar í för með
sér, eins og dæmin um lystarstol
og lotugræðgi sanna.
En svona skapar tískuheim-
urinn fyrirmyndir sem hafa áhrif
víða um heim; staðlaða mynd af
konu sem er grindhoruð og hefur
hvorki brjóst, maga né læri, hvað
þá hrukkur eða grá hár, enda eru
konur eldri en þrítugt varla til í
tískuheiminum í dag. Ég hugsa að
mér stæði svosem á sama ef þessi
staðlaða ímynd væri bara til í af-
mörkuðum heimi, afmörkuðum
heimi tískunnar. En svo er ekki.
Þessi ímynd hefur áhrif á það
hvernig og í hvaða stærðum fatn-
aður er seldur í verslunum, hvers
konar krem og snyrtivörur eru
sett á markaðinn og hvernig útliti
stúlkur og konur sækjast eftir
þegar þær leggjast undir hnífinn;
lýtalæknahnífinn. Og þessi kven-
ímynd hefur áhrif á það hvers lags
konur við sjáum í bíómyndum,
hvers lags konur við sjáum í aug-
lýsingum og í tónlistarmynd-
böndum. En það sem verra er;
þær hafa áhrif á hugmyndir ungra
stúlkna. Eða hvers vegna skyldi
átta ára gömul „venjuleg“ stúlka
hafa sagt mér um daginn að hún
væri í megrun? Eða önnur stúlka
sem ég þekki koma miður sín heim
eftir bæjarferð þar sem hún pass-
aði ekki í fermingarfötin því ekki
var gert ráð fyrir brjóstum eða
mjöðmum? Og hvers vegna skyldi
maður heyra æ ofan í æ af konum
sem vilja ekki borða þetta eða hitt
vegna þess að þær séu í megrun?
Ég skal viðurkenna að ég er engin
undantekning. Ég hef sjálf fallið í
þá gryfju að láta kvenímyndina
sem við sjáum í tískublöðunum
hafa áhrif á mig; hún hefur oft ýtt
mér út í megrun sem hefur að vísu
alltaf endað á einn veg; ég hef fall-
ið í freistni þar sem mér finnst
miklu betra að borða risastóra
sneið af súkkulaðiköku en eitt lítið
salatblað með fitusnauðri sósu. Ég
tek þó fram að ég er ekki að gera
lítið úr hollum mat eða hæfilegum
skammti af hreyfingu en öllu má
nú ofgera.
Og nú er sá tími þegar fegurð-
arsamkeppnir hér á landi komast í
hámæli, einni slíkri keppni er að
vísu lokið, keppninni um titilinn
ungfrú Ísland punktur is, og und-
irbúningur að hinni ungrú Ísland-
keppninni, þar sem punktur is
fylgir ekki með, virðist ganga
ágætlega ef marka má fréttir.
Ekki er ætlunin að gera lítið úr
þeim stúlkum sem taka þátt í
keppnum sem þessum en óneit-
anlega hvarflar að manni sú
spurning hvort verið sé að steypa
allar stúlkurnar í sama mót; því
allar eru þær ótrúlega líkar, mjög
sætar en ótrúlega líkar. Í ljós
kemur líka að þær eru látnar fara í
líkamsrækt til að ná tilteknum
vexti fyrir keppnina, væntanlega
fara þær í ljós eða láta á sig
brúnkukrem og síðan er það hárið
sem er allt eins. Og þá á ég eftir að
nefna förðunina. Línur settar hér
og þar til að stækka varir og augu
og útkoman er eins; allar ótrúlega
líkar. Það er ekki verið að leggja
áherslu á fjölbreytileika mannsins
með keppnum sem þessum, nei
það er verið að leita að fyrirmynd-
inni að fegurðinni eins og hún er
sköpuð einhvers staðar úti í heimi;
í tískuheiminum. – Ég held ég fái
mér bara eitt súkkulaði í viðbót!
Fangar
tísku-
heimsins
„Ég hef oft byrjað í megrun sem hefur að
vísu alltaf endað með því að ég hef fallið
í freistni þar sem mér finnst miklu betra
að borða risastóra sneið af súkkulaði-
köku en eitt lítið salatblað með fitu-
snauðri sósu.“
VIÐHORF
Eftir
Örnu Schram
arna@mbl.is
ÉG VAR nýlega
staddur á málþingi,
sem haldið var af Land-
vernd og Umhverfis-
stofnun Háskóla Ís-
lands, um bindingu
kolefnis með land-
græðslu og skógrækt.
Binding á kolefni með
þessum hætti er meðal
þeirra leiða sem hægt
er að nota til þess að
draga úr styrk koldíox-
íðs í andrúmsloftinu og
þar með úr þeim gróð-
urhúsaáhrifum sem
lofttegundin veldur.
Landgræðsla og skóg-
rækt er þarfaþing á Ís-
landi til þess að sporna við jarðvegs-
rofi og því að mörgu leyti skiljanlegt
að menn skuli líta á aðgerðir af þessu
tagi sem lið í því að auðvelda okkur
að uppfylla Kyoto-bókunina marg-
frægu. Framsögumenn á málþinginu
voru í megin atriðum sammála um að
til þess að tryggja árangur sem erfiði
væri þörf á mikilli undirbúnings-
vinnu áður en hægt væri að ráðast í
stór uppgræðsluverkefni. Á ráð-
stefnunni kom einnig fram það sjón-
armið að aðgerðir af þessu tagi væri
flótti frá hinu raunverulega vanda-
máli, þ.e. þörfinni á að draga úr út-
blæstri. Þess má geta að í Svíþjóð
ætla menn ekki að telja sér bundið
kolefni í gróðri til tekna þegar kemur
að því að uppfylla Kyoto-bókunina.
Skuldbindingar þeirra verða upp-
fylltar með því að draga úr útblæstri.
Sé farið af stað með forsjá, fremur
en kappi, má í einu og sama verkefn-
inu stuðla að markmiðum þriggja
hnattrænna samninga, þ.e. Kyoto-
bókunarinnar, varna gegn eyðimerk-
urmyndun og varðveislu líffræðilegs
fjölbreytileika. Sé forsjáin hinsvegar
ekki höfð með geta aðgerðirnar bein-
línis unnið gegn markmiðum Kyoto-
bókunarinnar og samningsins um
varðveislu líffræðilegs fjölbreyti-
leika. Sé t.d. „ráðist inn“ á svæði með
gróðursetningu framandi tegunda
sem samræmast illa því lífríki sem
þar er fyrir kann sú „innrás“ að
vinna gegn varðveislu
líffræðilegs fjölbreyti-
leika. Spurningunni um
hvernig skógrækt geti
unnið gegn markmið-
um Kyoto-bókunarinn-
ar mun ég reyna að
svara hér á eftir.
Jörðin endurvarpar
hluta af þeim sólar-
geislum sem á henni
lenda og hefur slíkt
endurvarp kælandi
áhrif á lofthjúp jarðar.
Hversu mikið endur-
varpið er ræðst af eðli
yfirborðsins. Sólar-
geislar sem lenda á
hvítu svæði, t.d. jökli
eða snævi þöktu engi, endurspeglast
að verulegu leyti en lendi geislarnir
t.d. á svörtum sandi verður endur-
speglunin mun minni. Hér er e.t.v.
rétt að benda á hugtakið afturverkun
eða „feedback“ en það eru áhrif sem
verða af völdum hitastigsbreytinga
og magna eða draga úr hitastig-
saukningu. Dæmi um magnandi
áhrif er t.d. bráðnun jökla og hafíss
en sú bráðnun dregur úr endurvarpi
jarðar og stuðlar þannig að enn frek-
ari hlýnun.
Nýlega birtist grein í tímaritinu
Nature (408:187-190) þar sem færð
voru rök fyrir því að skógrækt á
norðlægum slóðum geti, í ákveðnum
tilfellum, beinlínis unnið gegn mark-
miðum Kyoto-bókunarinnar. Rök-
semdafærslan gengur út á það að
land sem er vaxið grasi, mosa, lyngi,
hveiti, byggi eða öðrum lágvöxnum
plöntum sé hulið snjó nokkra mánuði
á ári. Snjór getur hinsvegar ekki hul-
ið skóga með jafn afgerandi hætti.
Þetta leiðir til þess að fyrrnefndu
svæðin endurvarpa sólargeislum í
meira mæli en skógarnir.
Í greininni kemur fram að með
bindingu kolefnis í skógi, á svæði
sem áður var þakið lágvöxnum
gróðri, í Norður-Evrópu sé af þess-
um sökum einungis hægt að telja
helminginn af bundnu kolefni til
tekna m.t.t. hitastigsbreytinga. Í sjó-
þyngri hluta þess snjóþunga lands
Kanada er staðan verri. Þar eru
nettó áhrifin af því að binda 60 tonn
af kolefni í skógi þau sömu og ef ekki
hefði verið ráðist í skógræktina en
þess í stað hefðu 30 tonn af kolefni
verið brennd. Með öðrum orðum
veldur skógrækt á lágplöntusvæði í
Kanada hlýnun, þvert á markmið
Kyoto-bókunarinnar. Há bindingar-
geta eldfjallajarðvegs og lítil gróð-
urþekja víða á landinu leiða líklega
til þess að hlutföllin hérlendis séu
betri en víða annarstaðar á norðlæg-
um slóðum. Ekki er þó gott að segja
til um hver hlutföllin eru en mat á því
ætti að vera sjálfsagður hluti af
þeirri undirbúningsvinnu sem fram-
sögumenn voru sammála um að ráð-
ast þyrfi í áður en hafist væri handa
við stórfelld skógræktarverkefni.
Nokkuð sem dregur enn fremur
úr ágæti skógræktar í baráttunni við
gróðurhúsaáhrifin er sú staðreynd
að binding kolefnis í skógum tekur
mjög langan tíma en fljótlega dregur
úr endurvarpinu.
Eins og Kyoto-bókunin lítur út í
dag telst binding á kolefni í skógi
óskert til tekna, þ.e.a.s. tonn á móti
tonni. Það er því undir umhverfis- og
siðferðismeðvitund hverrar þjóðar
komið hversu langt menn vilja ganga
í að telja sér skógrækt til tekna. Til
þess að forðast allan misskilning vil
ég taka það skýrt fram að ég er ekki
mótfallinn skógrækt, síður en svo. Sé
tilgangurinn hinsvegar að draga úr
gróðurhúsaáhrifum kann skógrækt
að vera sýnd en ekki gefin veiði.
Ég ætla að ljúka þessari grein á
lokaorðum greinarinnar úr Nature.
„Þurfi að nota skógrækt til þess að
draga úr hlýnun jarðar í stað þess
einfaldlega að draga úr losun
koldíoxíðs þarf að taka tillit til breyt-
inga í endurvarpi jarðar.“
Skógrækt og
gróðurhúsaáhrif
Bergur
Sigurðsson
Umhverfi
Á norðlægum slóðum
getur skógrækt, segir
Bergur Sigurðsson,
beinlínis unnið gegn
markmiðum.
Höfundur er umhverfisefnafræð-
ingur og starfsmaður hjá Heilbrigð-
iseftirliti Suðurnesja.
ÞAÐ ER ótrúleg
glæframennska að ætla
íslenzka ríkinu að
ganga í ábyrgð fyrir
20.000.000.000.00. –
tuttugu þúsund milljón-
um króna – til handa
deCode, fyrirtæki sem
hefir verið á hríðfall-
anda fæti fjárhagslega
hin síðari árin.
Það var nógu hátt á
því skrúfið, þegar það
nam fyrst land í ís-
lenzku fjármálakerfi,
en fljótlega fengu um-
svif þess á sig svipmót
fjárglæfra. Í upphafinu
keyptu trúgjarnir menn
hluti í félaginu á svimandi háu gengi,
allt upp í 60, og fóru margir flatt á. Í
þeim efnum drógu ýmsir fjárhættu-
spilarar fjármálafyrirtækja ekki af
sér í meðmælunum enda orðið mörg-
um auðtrúa mönnum ærið þungir í
skauti, einnig í öðrum málum.
Nú hefir um langa hríð þótt frétt ef
gengi hluta í fyrirtækinu hefir farið
upp fyrir sjö, og mun nú vera 5,5. Í
hvert skipti sem gengið hefir fallið
hafa áróðursmeistararnir frá
Chicago sent frá sér fréttir um
áfangasigra dótturfyrirtækisins á Ís-
landi, og hafa enda haft á fullum
höndum við þann starfa.
Allt bendir til að deCode sé komið
að fótum fram, enda virðast þeir ekki
hafa mátt til að ráðast í stofnun lyfja-
fyrirtækis nema íslenzka ríkið hlaupi
undir bagga með ábyrgðum sem
nema tæpum 300.000 – þrjúhundruð
þúsund krónum – á hverja fjögurra
manna fjölskyldu. Þeir
deCode-menn þykjast
vera að gera Íslending-
um greiða. Lýsa yfir að
ódýrara sé að stofna
slíkt fyrirtæki í Banda-
ríkjunum, en vilji vinna
gustukaverk á eyþjóð-
inni, ef hún vilji í stað-
inn selja þeim próventu
sína.
Staðreynd er að stór-
fyrirtæki fá aldrei til
þess leyfi eigenda sinna
að vinna góðverk. Þeim
er stjórnað af miskunn-
arlausri kröfuhörku
hluthafanna. Verði fyr-
irtæki uppvíst að því að
velja dýrari fjárfestingarkost en í
boði er þurfa yfirmenn þess ekki að
kemba hærurnar.
Staðreyndirnar virðast blasa við:
deCode hefir ekki lánstraust í Banda-
ríkjunum vegna slakrar fjárhags-
stöðu. Þessvegna – og eingöngu þess-
vegna – leita þeir eftir ábyrgð
Íslands. Yfirskinið er svo greiðasemi
við landann. Þetta ætti ekki að
blekkja neinn nema sem vill blekkj-
ast láta.
Þeir, sem snúast gegn slíkri
ósvinnu sem þetta ábyrgðarmál er,
verða úthrópaðir sem atturútsiglarar
og dragbítar á mikilsverðar framfarir
í þjóðfélaginu og nýjungar.
Með leyfi að spyrja: Hver er sá
maður með heilli há, sem ekki vill
uppbyggingu og framfarir í landi
sínu; að ekki sé um að tefla nýja og
mikla möguleika í framleiðslu og
tækni?
Ofan á allt annað bætist svo, að um
víða veröld mun ekki fyrirfinnast
áhættusamari iðnaður, en sá, sem Ís-
lendingar eru nú beðnir að taka fjár-
hagsábyrgð á.
Sá, sem hér heldur á penna, ætti að
öðru jöfnu að láta sér í léttu rúmi
liggja þótt núverandi ríkisstjórn
fremji afglöp, sem hér um ræðir, og
allar líkur eru á að verði pólitískur
banabiti hennar. En þannig hugsa að
vísu ekki aðrir en ábyrgðarlausir
menn, sem reiðubúnir eru að láta fjöl-
ina fljóta þótt í ófæru stefni. Það er
hins vegar borin von að neitt verði á
aðvaranir hlustað. Enda hlusta
stjórnarherrarnir ekki einu sinni á
eigin menn þá sjaldan þeir þora að
láta í ljósi skoðanir á stórmálum,
hvað þá heldur mann í stjórnarand-
stöðu.
Það verður því miður ekki feigum
forðað í þessu fráleita máli sem á ís-
lenzkar fjörur hefir rekið.
Glæfraspil
Sverrir
Hermannsson
Áhætta
Ofan á allt annað
bætist svo, segir
Sverrir Hermannsson,
að um víða veröld mun
ekki fyrirfinnast
áhættusamari iðnaður,
en sá, sem Íslendingar
eru nú beðnir að taka
fjárhagsábyrgð á.
Höfundur er alþingismaður og
formaður Frjálslynda flokksins.