Morgunblaðið - 01.05.2002, Side 30

ERLENT
30 MIÐVIKUDAGUR 1. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ALÞJÓÐABANKINN hefur lengi
þótt hörundsár, til að mynda þegar
blaðamaður nokkur gagnrýndi yf-
irmenn bankans fyrir að sóa pen-
ingum hans í óhóf og munað og al-
mannatengsladeild bankans svar-
aði með því að hafa uppi á fyrr-
verandi eiginkonu blaðamannsins í
Afríku sem sagði að hann væri
sjálfur enginn dýrlingur. Seinna
reyndi bankinn að stöðva fram-
leiðslu spils, sem líkist Matador,
þegar framleiðendurnir gerðust
svo djarfir að nefna það eftir Al-
þjóðabankanum.
Menn geta því rétt ímyndað sér
tannagnístranina þegar yfirmenn
bankans komu til Monterray í
Mexíkó í marsmánuði til að sitja
ráðstefnu með 50 þjóðarleiðtogum
og meira en 300 fjármálaráðherr-
um og öðrum embættismönnum.
Þegar James D. Wolfensohn,
bankastjóri Alþjóðabankans, og
föruneyti hans voru að hvetja iðn-
ríkin til að tvöfalda framlögin til
þróunaraðstoðar var birt ný bók
þar sem því er haldið fram að að-
stoð bankans við þróunarlöndin síð-
ustu hálfu öldina hafi að miklu leyti
farið í súginn.
Höfundur bókarinnar, hagfræð-
ingurinn William Easterly, segir að
Alþjóðabankinn, sem er með 10.000
starfsmenn í meira en 100 löndum,
hafi ekki aðeins sóað mörgum millj-
örðum dala, heldur sé hann engu
nær um hvernig eigi að ná því meg-
inmarkmiði hans að hjálpa þróun-
arlöndunum að brjótast úr fátækt-
inni.
„Við höfum lært í eitt skipti fyrir
öll að það er ekki til nein töfralausn
og við þurfum að losa okkur við
þann hroka sem við höfum haft,“
segir Easterly, 43 ára hagfræðing-
ur hjá Alþjóðabankanum, en hann
er nú í leyfi frá störfum. „Það að
gera fátæku ríkin auðug hefur
reynst miklu erfiðara en við töld-
um.“
„Gagnslaus
skriffinnskustofnun“
Vinstrimenn hafa gagnrýnt Al-
þjóðabankann á síðustu árum fyrir
að ganga erinda stórfyrirtækja,
umhverfisverndarsinnar hafa álas-
að honum fyrir að styrkja stór-
framkvæmdir sem hafa valdið nátt-
úruspjöllum og hægrimenn hafa
sakað hann um fjársóun og hroka.
Bankinn hefur yfirleitt hafnað
slíkri gagnrýni sem barnalegu
nöldri.
Gagnrýni Easterlys er athyglis-
verð í ljósi þess að Alþjóðabankinn
stóð sjálfur fyrir skrifum hagfræð-
ingsins. Easterly skrifaði stóran
hluta bókarinnar þegar hann var á
launum hjá bankanum og hagfræð-
ingar bankans fengu kaflana til yf-
irlestrar áður en bókin var gefin út.
Ekki bætir úr að Alþjóðabankinn
sætti harkalegri gagnrýni í skýrslu
sem gefin var út á vegum Banda-
ríkjaþings 1999 og margir hag-
fræðingar bankans hafa sagt skilið
við hann vegna óánægju með starf-
semi hans.
„Alþjóðabankinn er gagnslaus
skriffinnskustofnun, með alltof
marga starfsmenn,“ skrifaði Allan
H. Meltzer, formaður nefndar, sem
Bandaríkjaþing skipaði til að meta
árangurinn af starfsemi bankans
og fleiri alþjóðlegra stofnana á
sviði þróunaraðstoðar. „Bankinn
hefur sjálfur viðurkennt að helm-
ingur verkefna hans hefur ekki
borið árangur og útkoman er jafn-
vel enn verri í fátækustu löndun-
um. Stjórnendur bankans þurfa að
láta af almannatengslaþvaðrinu og
hefjast handa við að bæta starfsemi
hans til að geta dregið úr fátækt-
inni.“
Easterly tekur undir þetta. „Það
sem vekur mesta athygli þegar síð-
ustu áratugir eru skoðaðir er þessi
eilífa hringrás þar sem
við héldum öll að til
væri einhver einn
þáttur sem myndi
leiða til varanlegs hag-
vaxtar í fátæku lönd-
unum. Einu sinni fólst
lausnin í fjölskyldu-
áætlunum og getnað-
arvörnum. Um tíma
fólst hún í umbótum í
menntamálum, svo var
áhersla lögð á heil-
brigðismálin, eða fjár-
festingar fyrirtækja
eða „aðlögunarlán“.
Og ekkert af þessu
hafði nein varanleg
áhrif á hagvöxtinn,“ sagði Easterly.
„Þegar þeir sem gagnrýna bank-
ann hafa bent á þetta hefur hann
viðurkennt að honum hafi orðið á
mistök en að hann skilji þetta núna.
„Við erum að breyta stefnunni og
hér eftir verður þetta öðruvísi,“
segir bankinn. En í raun verða eng-
ar grundvallarbreytingar á aðferð-
um hans. Dæmin um efnahagslega
velgengni þróunarlanda, þ.e. þau
lönd sem hafa náð varanlegum hag-
vexti, eru sárafá. Og hvað nokkur
þeirra varðar er alls ekki ljóst að
aðstoð bankans hafi skipt miklu
máli eða hafi yfirleitt haft nokkur
áhrif.“
Nicholas Stern, aðalhagfræðing-
ur Alþjóðabankans, vísar gagnrýni
Easterlys á bug og segir hann van-
meta þann árangur sem Alþjóða-
bankinn hafi náð í þriðja heiminum
og þær breytingar sem gerðar hafi
verið á starfsemi hans. Skýrslur
bankans sanni að starfsemin hafi
borið árangur, meðal annars
skýrsla fyrrverandi yfirmanns
Easterlys, hagfræðingsins Davids
Dollars, sem þykir bera nafn með
rentu.
Enginn dreginn til ábyrgðar
Stern segir að Alþjóðabankinn
viðurkenni nú að aðstoð hans komi
að litlu gagni ef stjórnarfarinu í fá-
tæku löndunum er ábótavant. Lönd
með ríkisstjórnir, sem eru of spillt-
ar eða veikar til að tryggja öryggi
almennings, fái ekki lengur lán frá
bankanum vegna þess að pening-
arnir myndu hvort eð er ekki ber-
ast til þeirra sem eiga að fá þá.
Stern var spurður hvort stjórn-
arfarið væri ekki einmitt einna
verst í fátækustu ríkjunum, þeim
sem þyrftu mest á að-
stoð að halda, löndum
á borð við Rúanda,
Kongó og Sierra
Leone. „Jú, það er
rétt, en þetta snýst
allt um að breyta að-
stæðunum,“ svaraði
Stern. „Og aðstoð get-
ur verið mikilvægur
þáttur í þeirri viðleitni
sem liður í langtíma-
tengslum við ríkis-
stjórnirnar með það
að markmiði að breyta
aðstæðunum.“
Þetta er einmitt sú
aðferð sem Easterly
mælir með. Hann er hins vegar
ekki jafnbjartsýnn og Stern á að
hún nægi. Easterly segir að Al-
þjóðabankinn hafi lengst af metið
frammistöðu sína að mestu leyti út
frá fjölda þeirra lána sem hann
veitir en ekki árangri þeirra þeirra
verkefna sem lánin gera möguleg.
„Ef ríkisstjórnin í viðkomandi
landi stelur peningunum eða eyðir
þeim í óarðbær gæluverkefni áttar
bankinn sig oft ekki á því, ef hann
gerir það á annað borð, fyrr en
starfsmaðurinn sem veitti lánið er
farinn eitthvert annað. Hann hefur
fengið stöðuhækkun eða verið
færður eitthvert annað í embættis-
mannakerfinu og er aldrei dreginn
til ábyrgðar. Þannig að þegar upp
er staðið ber enginn ábyrgð á
neinu.“
Hefur færst of mikið í fang
Alþjóðabankinn var stofnaður
árið 1944 með það að markmiði að
fjármagna verkefni sem eiga að
stuðla að efnahagslegum framför-
um í löndum sem hafa dregist aftur
úr. Á sjöunda og áttunda áratug
síðustu aldar voru peningarnir yf-
irleitt notaðir í ýmsar stórfram-
kvæmdir, svo sem risastórar stífl-
ur, áveitukerfi og raforkuver. Á
síðustu árum hefur bankinn látið til
sín taka á æ fleiri sviðum og veitt
lán fyrir skólum, sjúkrahúsum,
getnaðarvarnaverkefnum, rann-
sóknum á alnæmi og fleiri verk-
efnum. Bankinn hefur þannig farið
inn á verksvið annarra alþjóðlegra
stofnana, svo sem Menningarmála-
stofnunar Sameinuðu þjóðanna,
UNESCO, og Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunarinnar, WHO.
Jessica Einhorn, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Alþjóðabank-
ans, segir að bankinn hafi færst of
mikið í fang og sett sér markmið
sem ógjörningur sé að ná.
Easterly er sömu skoðunar og
vill að bankinn skilgreini hlutverk
sitt betur. Hann hefur þó enn trú á
Alþjóðabankanum og vill að aðstoð-
in við þróunarlöndin verði aukin.
Þrjú ríki með hagvöxt
í meira en 15 ár
Easterly segir að aðeins þrjú
ríki, Singapúr, Suður-Kórea og
Taívan, hafi búið við hagvöxt í
meira en 15 ár samfleytt. Fyrir ár-
ið 1997 var talið að efnahagur Mal-
asíu, Taílands og Indónesíu væri
álíka traustur en Indónesía heltist
úr lestinni í efnahagskreppunni í
Asíu og Easterly segir að óvissa
ríki um framvinduna í Taílandi og
Malasíu.
Mikill hagvöxtur hefur einnig
verið í Chile, Kína og á Indlandi frá
því um miðjan níunda áratuginn
þrátt fyrir nokkra afturkippi og
Easterly segir að þessi lönd komist
ef til vill í hóp þeirra ríkja sem telj-
ast á grænni grein. „Þess ber þó að
geta að Argentína var talin hólpin
þar til í fyrra,“ bætir hann við.
Farið að draga úr fátæktinni
Talsmaður Alþjóðabankans,
Lawrence MacDonald, kveðst hafa
áhyggjur af því að umræðan um að
ekki hafi tekist að tryggja varan-
legan hagvöxt í þróunarlöndunum
yfirskyggi ýmsar vísbendingar um
þróunaraðstoðin hafi þrátt fyrir allt
verið til góðs. Hann segir að lífs-
líkur íbúa þróunarlandanna hafi
aukist um 20 ár síðustu fjóra ára-
tugina og ólæsi hafi minnkað um
nær helming. Þeim sem dragi fram
lífið á andvirði 100 króna á dag sé
farið að fækka þrátt fyrir mikla
fólksfjölgun í þróunarlöndunum.
„Þetta eru ekki merkingarlausar
tölur,“ segir MacDonald. „Þær
sýna raunverulegar breytingar á
lífi fólks út um allan heim. Og þetta
fólk hefur notið góðs af erlendri að-
stoð.“
Innherji segir Alþjóða-
bankann hafa brugðist
The Washington Post.
AP
Indversk stúlka erfiðar meðan bróðir hennar fær sér blund á býli í Bhopal á Indlandi. Talið er að 60 milljónir
indverskra barna gangi ekki í skóla vegna fátæktar.
’ Segir aðstoðbankans síðustu 50
árin hafa að miklu
leyti farið í súginn ‘
William Easterly
LÖGREGLA á Spáni hefur
handtekið ellefu manns í
tengslum við rannsókn á fjár-
mögnun vopnaða arms aðskiln-
aðarsamtaka Baska, ETA, að
því er spænska innanríkisráðu-
neytið greindi frá í gær. Beinist
rannsóknin að samtökum sem –
að því er ETA sjálf segja – hafa
upp sem svarar einum milljarði
króna árlega. Stjórnmálaarmur
ETA, Batasunaflokkurinn, við-
urkenndi að átta meðlimir hefðu
verið handteknir. Mariano
Rajoy, innanríkisráðherra
Spánar, sagði að handtökurnar
væru „alvarlegt áfall fyrir þær
stofnanir sem fjármagna ETA“.
Batasuna hlaut 10% atkvæða í
síðustu kosningum í Baskalandi,
en fyrir um hálfum mánuði sam-
þykkti spænska stjórnin drög að
lagafrumvarpi um að starfsemi
Batasuna verði bönnuð vegna
tengsla flokksins við ETA.
Basajev
sagður fallinn
HINN alræmdi stríðsherra í
Tsjetsjníju, Shamil Basajev, er
fallinn, að því er Anatólíj
Kvasjnín, starfsmannastjóri
Rússlandsforseta, greindi frá í
gær. Fréttastofan Itar-Tass
hafði þetta eftir honum, en jafn-
framt kom fram að lík Basajevs
væri ekki fundið. Rússneska
leyniþjónustan, FSB (arftaki
KGB), greindi frá því í síðustu
viku að annar stríðsherra í
Tsjetsjníju, Khattab, hefði verið
ráðinn af dögum. Tsjetsjneskir
skæruliðar staðfestu á mánudag
að Khattab væri fallinn.
Masood fái
friðarverð-
laun
HÓPUR Frakka vinnur nú að
því að Ahmad Shah Masood,
fyrrverandi stríðsherra í Afgan-
istan, verði veitt friðarverðlaun
Nóbels. Masood var myrtur í
fyrra. Samkvæmt reglum frið-
arverðlaunanefndar Nóbels er
ekki heimilt að veita mönnum
verðlaunin að þeim látnum. Dag
Hammarskjold, fyrrverandi
framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, er eini maðurinn sem
fengið hefur verðlaunin með
þeim hætti, 1961. Reglum um
úthlutun var breytt 1974. Mas-
ood öðlaðist frægð fyrir and-
spyrnu sína gegn innrás Rússa í
Afganistan 1979–89, og var
einnig sagður hafa átt þátt í að
koma í veg fyrir að Talibana-
hreyfingin næði Afganistan al-
gerlega á sitt vald síðar meir.
Skemmdir
á bænahúsi
LEIÐTOGAR gyðinga í Bret-
landi fordæmdu í gær atlögu er
gerð var að bænahúsi gyðinga í
Finsbury Park í norðurhluta
London um helgina. Skemmd-
arvargar máluðu hakakross-
merki á veggi, brutu rúður og
eyðilögðu helgirit. Lögregla tel-
ur kynþáttahatur liggja að baki
skemmdarverkunum, en ekki er
vitað hverjir skemmdarvarg-
arnir voru. Telja sumir breskir
gyðingar að herskáir múslímir
hafi verið að verki, en aðrir
segja sökudólgana vera breska
þjóðernissinna.
11 hand-
teknir á
Spáni
STUTT