Vísir - 07.07.1980, Blaðsíða 12

vtsm Mánudagur 7. júli 1980.
Undanfarna mánuði
hafa launamál rithöf-
unda verið mjög til um-
ræðu i fjölmiðlum. Dag-
blaðið Visir hefur þar átt
stærstan hlut, og birt að
minnsta kosti tvær for-
ystugreinar um málið.
Þá gerði Elias Snæland
Jónsson ritstjórnarfull-
trúi blaðsins könnun á
greiðslum úr fimm opin-
berum sjóðum til rit-
höfunda siðast liðin 5 ár
og kemur þar margt at-
hyglisvert i ljós. Úrtakið
náði til 48 rithöfunda og
birtist fyrri hlutinn mið-
vikudaginn 21. mai. í
þeirri könnun er fjallað
um greiðslur úr nefnd-
um sjóðum til 36
höfunda og hlaut sá
hæsti að meðaltali á ári
rúmlega 9,5 mánuði, en
sá lægsti tæplega 3,6
mánuði að meðaltali á
ári, Fyrri hluti þessarar
könnunar skal ekki
nánar rakin hér, en
aðeins bent á og undir-
strikað niðurlagsorðin.
Þar segir meðal annars:
,,Eitt af þvi, sem vekur
sérstaka athygli, er sú
staðreynd, að i þessum
hópi 36 rithöfunda er
ekki einn einasti barna-

bókahöfundur.
MikiB hefur veriö rætt og ritaB
um nauBsyn þess aB hlúa aB Is-
lenskri barnabókaritun, og
bamabókaútgáfu, og hafa for-
svarsmenn rithöfunda látiB mörg
fögur orB af vörum falla I þvi
sambandi. Hins vegar bera þær
tölur, sem hér eru birtar, þaB meB
sér, aB biliB á milli orBa og at-
hafna er ekki aBeins breitt hjá
stjörnmálamönnum.”
NiBurstöBur þessarar könnunar
hafa vakiB verBskuldaBa athygli.
Allir viBurkenna þörf góBra
bamabóka, lesefnis sem veitir
börnum ánægju og þroska, gerir
þeim kleift aB átta sig á umhverfi
sinu og samfélagi. ÞaB er ekki
hægt aB loka augunum fyrir þvi
hve barna- og unglingabækur eru
þý&ingarmiklar. ÞaB er ekki ein-
ungis aB þær gleBji og þroski hina
ungu lesendur, heldur stuBla þær
aB mótun bókmenntasmekks,
sem einstaklingurinn býr siBan aB
alla ævi.
Þvi hefur veriB haldiB fram
meB réttu aB unga kynslóBin sé
mesta au&lindin sem viB eigum.
Eigum viB vitandi vits aB spilla
þeirri auBlegB.
Svo ég viki aftur aB fyrrnefndri
könnun. Hvers eiga barnabóka-
höfundaraö gjalda? Hvers vegna
em þeir svona aftarlega á mer-
inni aö þeir skuli ekki komast á
blaö I úrtaki 36 rithöfunda? Ég
veit ekki betur en I Rithöfunda-
sambandi lslands, stéttarfélagi
rithöfunda, séu allir félagar jafn-
réttháir? Er þaö aöeins I orBi en
ekki á boröi? Eöa eru barnabóka-
höfundar svo lélegir aö ekki taki
þvi aö telja þá meö? AuBvitaB
neitar þvi enginn aö þeir eru mis-
jafnir, rétt eins og aörir höfundar.
Ég fullyrBi aB viö höfum átt og
eigum nokkra góöa barnabóka-
höfunda. Hvers vegna fá þeir þá
ekki sambærilegar greiöslur fyrir
störf sín og aörir rithöfunar? Eru
þeir kannski settir á bekk meö
barnakennurum, sem hér áBur
fyrr var taliö heppilegast aö væru
gáfaöir sérvitrungar, helst
þurfalingar, sem ekki þurfti a&
greiöa laun. Kannski er stilaö
uppá aö þjóöin eigi á öllum timum
sina „ljósvikinga”?
Vik ég þá aö slöari könnun dag-
blaösins VIsis hinn 23. mal um
launagreiöslur úr opinberum
sjóBum til rithöfunda. Þetta úrtak
nær eingöngu til barnabóka-
höfunda. Ég vil taka þaö skýrt
fram aö þaö er unniö nákvæm-
12

Rithöfundar fá engar greiöslur fyrir afnot af bókum sinum I skólabókasöfnum, og kemur þaö auOvitaB sérstaklega niöur á barnabókahöf-
undum.
Hvers eiga
barni ibðka-
höfundar
að gj ialda?
Athyglisverð kdnnun
lega eftirsömu forsendum og
fyrra úrtakiB svo aö saman-
buröurinn er marktækur.
Síöara úrtakiö nær til 12 baran-
bókahöfunda, en hiö fyrra náöi til
36 höfunda, eins og áöur segir.
Þrftugasti og sjötti „fulloröins”
höfundurinn fær 3,6 mánuöi aB
meöaltali á ári, en hæsti barna-
bókahöfundurinn fær 3.4 mánuöi,
en þeir lægstu (11,—12. I rööinni)
aöeins 1 mánuö á ári aö meöal-
tali.
Ef úrtakiö I könnuninni heföi
náö lengra, segjum til tuttugu
barnabókahöfunda (nú eru ekki
öllu fleiri höfundar sem skrifa
fyrir börn) heföi útkoman oröiö
brot úr mánuBi og endaö I núlli.
1 þessu greinarkorni hef ég leit-
ast viö aB fjalla um blákaldar
staöreyndir án þess aö nefna nöfn
einstakra höfunda. Þó get ég ekki
stillt mig um aB bregöa hér útaf,
þögnin er svo hrópandi. Jenna og
HreiBar Stefánsson sem hafa
skrifaö á þriöja tug bóka og eru á
meBal vinsælustu barnabóka-
höfunda þjóöarinnar komast ekki
einu sinni á blaö.
Um leiö og ég þakka Visi fyrir
vel unna og marktæka könnun,
sem vissulga vekur þjóBarat-
hygli, beini ég þeim eindregnu til-
mælum tilblaösins aB þaö láti hér
ekki staöar numiö, og taki fleiri
höfunda inn I myndina. Fróölegt
væri aö birta ritverkaskrá þeirra
sem úrtakiö næBi til.
Til glöggvúnar er rétt aö rifja
upp hvaöa sjóöir þaö eru sem
könnun VIsis byggir á. Þeir eru:
Launasjóöur rithöfunda, Rit-
höfundasjóöur Islands, Rit-
höfundasjóöur rlkisútvarpsins,
Starfslaun listamanna og Lista-
mannalaun.
Á siBast liBnum fimm árum
1976—80, sem úrtakiönær til, hafa
barnabókahöfúndar ekki fengiö
einn eyri úr tveim þessara sjóBa
þ.e. Starfslaunum listamanna og
Rithöfundasjó&i rlkisútvarpsins.
Þetta undirstrikar þaö sem
áöur er sagt. Úthlutunarnefndin
hlýtur aö álykta sem svo aö
barnabókahöfundar hafi ekkert
meö starfslaun aö gera, þeir geti
unniö kauplaust eins og barna-
kennararnir I gamla daga.
Hvaö varöar Rithöfundasjóö
rikisútvarpsins tekur fyrst stein-
inn úr. Þetta eru peningar sem
rithöfundar, þar á meöal barna-
bókahöfundar, eiga inni hjá stofn-
uninni, greiöslur fyrir afnot
verka, sem nánar er kveBiB á um I
samningum milli rithöfunda og
rikisútvarpsins. Þessu fé er sIBan
úthlutaö á gamlárskvöld ár hvert
til eins eöa fleiri höfunda. Mig
minnir aö I reglugerö um úthlut-
unina sé svo kveöiö á um, aö þeir
höfundar sem unniö hafa fyrir út-
varpiB eöa lagt þvi til efni skulu
ööru jöfnu ganga fyrir um út-
hlutun. NU vill svo til aö fáir
höfundar munu betur uppfylla
þetta ákvæöi en einmitt barna-
bókahöfundar. Þeir hafa á undan-
fömum árum samiö tugi útvarps-
leikrita fyrir börn, flutt sögur og
neðanmals
Armann Kr. Einarsson, for-
maður félags Islenskra rithöf-
unda, fjaliar I grein sinni um at-
hugun VIsis á greiðslum til rit-
höfunda úr fimm opinberum
sjóðum siðustu fimm árin og
þær umræður, sem spunnist
hafa um launamál rithöfunda I
þvl sambandi. Hann ræöir sér-
staklega um hlut barnabóka-
höfunda, sem könnunin sýndi að
er mjög litill.
annaö bamaefni, bæöi prentaö og
óprentaö, og stjórnaö einstökum
þáttum og barnatlmum I út-
varpinu.
Rithöfundasjóöur rlkisútvarps-
ins er eini sjóBurinn sem úthlutun
hefur ekki fariB fram á þessu ári.
ÞaB veröur fróölegt aö hlusta á
fréttirnar næsta gamlárskvöld.
Um listamannalaun gegnir
sama máli, þar hafa barnabóka-
höfundar veriö hornrekur, þótt
þeir hafi ekki veriö algerlega út-
skúfaBir eins og úr tveim fyrr
nefndum sjóBum. Barnabóka-
höfundar hafa aldrei veriB I svo-
nefndum heiBurslaunaflokki
listamanna sem ákveöinn er af
Alþingi. Úthlutunarnefnd skiptir
þeim listamönnum, sem hún
veitir laun hverju sinni I tvo
flokka, og er fjárhæöin helmingi
hærri I efri flokki. 1 þann flokk
hefur aöeins einn barnabóka-
höfundur komist, og sárafáir I
neöri flokkinn.
Listamannalaunin eru nú oröin
svo lág aö til vansæmdar er fyrir
Alþingi. En þaB er önnur saga og
veröur ekki rakin hér.
Himinhrópandi ranglæti
Rithöfundasjóöur Islands var
stofnaöur fyrir þrettán árum og I
hann renna greiöslur fyrir útlán
bóka Islenskra höfunda I bóka-
söfnum. Arlega er variB 40% af
tekjum sjóBsins til úthlutunar i
viBurkenningarskyni til rit-
höfunda. Hlutu aö þessu sinni 24
rithöfundar úr sjóönum, eina
milljón hver, þar af aöeins tveir
barnabókahöfundar.
Aftur á móti er 60% af tekjum
sjóösins variö til greiöslu til rit-
höfunda fyrir afnot bóka þeirra I
bókasöfnum. Byggist sú úthlutun
á eintakafjölda bóka viökomandi
höfundar I bókasöfnum en ekki
útlánum. Meö öörum orBum,
þeim höfundum sem mikiö eru
lesnir og þar eru barnabBka-
höfundar ofarlega á blaBi, er
refsaö fýrir vinsældirnar, þvi aö
auövitaö ganga bækur þeirra úr
sér og týna tSunni vegna mikillar
notkunar. Þær bækur, sem hins
vegar standa óhreyföar I hillum
halda ævarandi gildi sem
greiöslustofn. Hvernig litist
ykkur á, lesendur góöir, ef til
dæmis rlkisútvarpiö greiddi fyrst
og fremst fyrir þær hljómplötur
sem þaö ætti I fórum slnum en
aldrei væru spilaöar.
Eftir því sem ég best veit hefur
aldrei fariö fram nákvæm talning
á bókum Islenskra höfunda á
almenningsbókasöfnum, ágiskun
ein er látin duga. Annaö ranglæti,
sýnu verra, hefur llka viögengist,
og veit ég ekki til aö nein leiö-
rétting þar á sé fyrirhuguB. Viö
ákvörBun um bbkaeign rit-
höfunda I opinberum bókasöfnum
er skólasöfnum algerlega sleppt.
Nú er svo kveöiö á um I nýju
grunnskólalögunum aö skólasafn
skuli vera viö hvern skóla, og
víöast hvar um land allt munu
þau vera tekin til starfa.
Skólasöfnin skiptast I höfuö-
dráttum I tvær deildir, upp-
sláttar- og fræöibækur annars
vegar og fagurbókmenntir hins
vegar. ÞaB gefur auga leiö aB
bamabækur eru aöal uppistaöan I
bókaeign safnanna, þótt reynt sé
aö kappkosta aö söfnin eigi sem
fjölbreyttast úrval Islenskra
skáldrita. AB sjálfsögöu er þaB
eitt af meginhlutverkum skóla-
safns aö þjálfa lestrarleikni nem-
endanna, glæöa lestraflöngun
þeirra og vekja áhuga á bók-
menntum.
Mér er kunnugt um, aö hvergi
eru bamabækur meira notaBar en
á skólasöfnum, þær eru bókstaf-
lega lesnar upp til agna.'Þaö geta
þvl allir heilvita menn séö aö þaö
er himinhrópandi ranglæti, þegar
um greiöslur er aö ræöa fyrir
afnot bóka, aö bækur I skóla-
söfnum skulu ekki vera taldar
meö.
Eins og nú er málum háttaö