Vísir - 07.07.1980, Blaðsíða 13

vtsm Mánudagur 7. júli 1980.
skiptir þetta kannski litlu máli.
Greiöslur fyrir afnot bóka eru nú
svo smánarlega lágar að þær
skipta rithöfunda nær engu. Ég
mun vera meðal þeirra höfunda
sem fá hæstu greiðslur fyrir útlán
bóka. A siðast liönu ári fékk ég
fjárhæð sem ekki nemur hálfum
mánaðarlaunum grunnskóla-
kennara, og eru þau ekki há eins
og allir vita.
Barnabókahöfundar
njóti virðingar
og jafnréttis
Ef skyggnst er til frændþjóö-
anna á Norðurlöndum og svipast
um hjá þeim, kemur I ljós að rit-
höfundar þeirra hljóta margvis-
legrar fyrirgreiðslu hins opin-
bera. Eru þetta þó milljónaþjóðir
en viö aðeins rúmlega tvö
hundruö þúsund sálir. Skyldi
nokkur maður erlendis trúa þvi
að bækur i skólasöfnum á íslandi
séu taldar höfundum sinum óvið-
komandi, þegar um greiöslur
fyrir afnot er að ræða. Alls staðar
meðal menningarþjóða njóta
bamabókahöfundar virðingar og
jafnréttis við starfsbræður sfna.
A rithöfundaþingi fyrir nokkr-
um árum kynntist ég dönskum
bamabókahöfundi Robert Fisker.
Hann er kennari að mennt, og
starfaði við kennslu. Fyrir all-
mörgum árum sagði hann lausri
stöðu sinni og hætti kennslu. Og
hversvegna? Ju, hann fékk
greiðslur fyrir afnot bóka sinna i
bókasöfnum, og nam sú fjárhæð
llfvænlegum árslaunum. Þessi
danski starfsbróðir gat því helgað
sig ritstörfunum óskiptur. Skyldi
nokkurn tlma renna upp sú stund
að barnabókahöfundur geti lifað á
ritstörfum hér á landi?
1 Svíþjóð og Finnlandi er mér
ekki kunnugt um hvernig háttað
er greiðslum fyrir afnot bóka.
Hins vegar veit ég að i Skandin-
aviu eru gerðar kvikmyndir eftir
frægum barnabókum, sem færa
höfundunum drjúgar tekjur. Hve-
nær hefstl að marki framleiðsla
Islenskra kvikmynda fyrir börn?
1 Noregi er málum þannig
skipað, að rlkið kaupir ákveðinn
fjölda eintaka af bókum inn-
lendra höfunda, mig minnir
þúsund eintök. Þessum bókum er
slðan skipt á milli almennings-
bóka og skólasafna. Hér eru
skólasöfn aftur á móti I fjársvelti,
svo ekki er einu sinni hægt að
kaupa eitt eintak af öllum nýjum
bókum. Nú lltur helst út fyrir að
ekki sé hægt að greiöa skólasafn-
vörðum laun og öllum skóla-
söfnum verði lokaö I haust.
Allir fá sitt
nema höfundurinn
Þrátt fyrir fámennið er það
staðreynd að íslendingar kaupa
mikið af bókum. Reyndar horfir
nú heldur þunglega um sölu bóka
vegna þverrandi kaupgetu fólks I
þeirri óöaverðbólgu sem hér
geysar. A undanförnum árum
hefur söluskattur af íslenskum
bókum numiö svimandi háum
upphæöum. Þær hafa barnabóka-
höfundar lagt til rlkisins sinn
skerf, ekki siöur en aðrir rit-
höfundar. Þótt verð á barna-
bókum sé lægra en annarra bóka
hafa þær oft á tiðum selst vel, og á
undanfömum árum hafa endur-
útgáfur verið algengar.
Arið 1975 voru sett á Alþingi lög
um Launasjóð rithöfunda, og
skyldi hluti af söluskatti af
Islenskum bókum renna I þennan
sjóð. Þetta er stærsti sjóöurinn
sem úthlutað er úr til rithöfunda
og nam upphæöin I ár alls 114
milljónum króna.
Enn sem fyrr eru barnabóka-
höfundar látnir sitja á hakanum
við úthlutun úr Launasjóði sem og
úr öðrum sjóðum rithöfunda. Það
er skýlaus réttlætiskrafa að
bamabókahöfundar sitji við
sama borð og aðrir höfundar.
Það hefur löngum viljað brenna
við hér á okkar ástkæra Fróni, að
peningar til rithöfunda úr opin-
berum sjóðum hafa verið kallaöir
styrkir, jafnvel ölmusa. Lista-
menn eiga að vinna fyrir sér eins
og hvert annaö heiðarlegt fólk,
letingjar eiga ekki neitt gott
skilið. Sannleikurinn er hins
vegar sá að bækur skrifa sig ekki
sjálfar. Flestir rithöfundar I
þessu landi hafa neyðst til að
skrifa bækur slnar I hjáverkum,
þegar aðrir þegnar þjóöfélagsins
nutu hvlldar eða skemmtunar. Og
þar með er ekki sögð öll sagan.
Þegar margra mánaða eða jafn-
vel ára erfiði var lokið hófst
plslargangan milli útgefenda.
Enginn fékkst til að gefa bókina
út. Annað hvort varð höfundurinn
að gefast upp eða slá vlxil og gefa
út bókina sjálfur upp á von og
óvon. Þetta hef ég reynt. Fyrstu
bók mlna gaf ég sjálfur út.
Annars hef ég verið mjög heppinn
með útgefendur.
Ég veit um ýmsa starfsbræður
sem hafa neyöst til að gefa út
bækur sínar sjálfir eöa aö öðrum
kosti að fleygja handritunum i
ruslakörfuna. Þess munu dæmi
að útgefendur hafni ágætum
handritum, jafnvel þótt þeim
bjóðist þau aö gjöf.
Ég get ekki stillt mig um að
vitna I þrjátiu og fimm ára gamla
grein eftir Ragnar I Smára sem
nýlega birtist I Lesbók Morg-
unblaðsins. Hún gætiátt við I dag.
Þar segir meðal annars:
„En ég held að ég hafi helst
orðið að liöi sem bókaútgefandi
og ástæðan fyrir þvl að ég fór að
gefa út bækur, þó að ég hafi vitan-
lega engan veginn unnið þar neitt
brautryðjandastarf almennt, var
að mér rann til rifja að sjá, eftir
að allt hafði fengið hér á sig
furðumikinn menningarbrag I
þeim efnum, aö ýmsu leyti, að fin
bók, sem seld var fyrir hundrað
krónur, skyldi oft á tlðum ekki
geta skilaö höfundi slnum fyrir
einni máltlð, allt fór I prentarann
bókbindarann og pappírssalann.”
Svo ég vlki aftur að barnabók-
inni. Ég get ekki betur séð en
þróunin stefni I þá átt að það sé
veriö að ganga af henni dauðri. Af
um það bil 120 barnabókum, sem
út voru gefnar á sföast liðnu ári
voru aöeins 10 frumsamdar
Islenskr bækur. Hiö svonefnda
fjölþjóða samprent er alls
ráðandi á markaðnum, oft i
slæmum þýðingum og á afbökúðu
máli. Þessar bækur renna út eins
og heitar lummur. Hér er það
gróðasjónarmiðiö sem ræður
ferðinni.
Nýlega hafa kennarar, sem
sátu endurmenntunarnámskeiö I
Æfingaskóla Kennaraháskóla
Islands sent frá sér ályktun um
þetta mál, en þar segir meöal
annars:
„Við vorum sammála um þá
hættu sem starfar af fjölþjóða-
legu samprenti sem hellst hefur
yfir börn okkar undanfarin ár...
Letur bókanna er óaðgengilegt
bömum sem eru að læra að lesa
og orðaforði fátæklegur.
Aður hefur komið fram opin-
berlega beiðni til bókaútgefenda
um aö draga úr þessari fram-
leiðslu sem sumir kennarar og
skólasöfn hafa neitaö að kaupa.
Við itrekum þá beiðni og vonumst
til aö útgefendur efli útgáfu
Islenskra frumsaminna barna-
bóka og vandi val og þýðinar er-
lendra bóka”.
Þetta eru vissulega orö I tlma
töluö. Hættan sem stafar af ó-
vönduðum æsimyndabókum er
margþætt. En málið er svo yfir-
gripsmikið að ekki er hægt að
taka það til umfjöllunar hér.
Rétt er I þessu sambandi aö
benda á aö fjölmiðlar, einkum
blöðin, hafa aö verulegu leyti
látið undir höfuð leggjast aö
kynna islenskar barnabækur.
Aðeins eitt eða tvö dagblöð hafa
fasta gagnrýnendur, sem skrifa
um barnabækur að staðaldri.
Sem sagt litlar eöa engar leið-
beiningar aö fá fyrir kaupendur.
Spilin á borðið
Vonandi stuölar þessi umræða
og upplýsingamiðlun um launa-
mál rithöfunda til jákvæðrar af-
stööu ábyrgra aðila. Það hefur
löngum verið gumað af þvl við
hátíðleg tækifæri aö viö ættum
gamlar og nýjar bókmenntir sem
við getum verið stoltir af, og
íslendingar kynnu best allra
þjóða að meta orðisins list. Hins
vegar er ekki minnst á hvernig
þjóðin býr að rithöfundum slnum.
Ég vil að lokum Itreka áskorun
mlna til VIsis, aö blaðið geri
frekari könnun á fjárveitingum til
rithöfunda. Það er ekki nóg að
taka aðeins þá höfunda sem
hæstar greiðslur hafa hlotið til
þess að fá rétta mynd. Þegar öll
spil hafa verið lögð á boröiö mun
koma i ljós að þaö eru ekki rithöf-
undar, hvorki barnabóka-
höfundar, né aðrir, sem skulda
þjóðinni, heldur kynni þjóðin aö
skulda þeim eitthvert lítilræði.
Slðasta myndin af Three Cheers Hannes Hafstein og starfsmenn Hafrannsóknastofnunar sýna frétta-
er skútan leggur upp i hina mönnum brakið úr skútunni. Visismynd: JA
örlagariku ferð i júni 1976.
Þverband úr þriskrokkaðri
skútu kom f vörpu rannsóknar-
skipsins Bjarna Sæmundssonar
fyrir nokkru og þótti ástæða til að
rannsaka hvaöan flakið væri
komið. Það verk tóku að sér þeir
Hannes Hafstein hjá Slysavarn-
arfélagi tslands og tveir starfs-
menn Hafrannsóknarstofnunar,
Gunnar Hilmarsson og Jóhannes
Briem en á fundi með frétta-
mönnum upplýstu þeir að flakið
væri úr skútu serti týndist I sigl-
ingakeppni yfir Atlantshafið
sumarið 1976.
Það var hinn 5. júni 1976, að
Mike McMullen lagði upp frá
höfninni I Plymouth áleiðis til
Newport I Rhode Island en hann
var þátttakandi I siglingakeppni
sem haldin er fjóröa hvert ár á
vegum breska blaðsins Observer.
Siglingakapparnir hrepptu óveð-
ur á leiðinni og síöan hefur ekkert
til McMullen spurst. Rétt áður en
McMullen lagöi upp I hinstu för
sina á skútunni Three Cheers
hafði kona han látist úr raflosti er
þau hjónin voru að búa skipið
undir siglinguna.
Bjarni Sæmundsson fékk brak-
ið i vörpu sfna um 20 sjómilur
suöur af Vestmannaeyjum i
marsmánuði sl. og hefur flakiö
þvi verið að velkjast I sjónum I
fjögur ár. Aöilar I Bretlandi, svo
sem smiöur skútunnar og fram-
leiöandi siglingatækja hafa sýnt
áhuga á þvi, að fá brakiö sent til
Englands þar sem þeir munu
rannsaka hvaða áhrif sjóvolkið
hefur haft á þá hluta sem fundust
og að sögn Hannesar Hafstein
mun ætlunin að senda brakið til
Englands innan tlðar. -^Sv.G.
Brak úr líndrl skútu
- kom I vðrpu Bjarna Sæmundssonar
Nið dvögum 10l júlí
Endurnýió tímanlega
7. flokkur
18 @ 1.000.000 18.000.000
90 — 500.000 45.000.000
702 — 100.000 70.200.000
8.505 — 35.000 297.675.000
9.315 430.875.000
36 — 100.000 3.600.000
9.351 434.475.000
HAPPDRÆTTI HÁSKÓLA ÍSLANDS
/Menntermáttur
Tjöld 2ja# 3ja
4ra/ 5 og 6
manna.
Göngutjöld.
Hústjöld. Tjald-
borgar-Felli-
tjaldið.
Tjaldhimnar í
mikiu úrvali.
PÓSTSENDUM
SAMDÆGURS
TÓmSTUnDflHÚSIÐ HF
Laugauegi 164-ReiitiQuib $-31901
Sóltjöld, tjald-
dýnur, vind-
sængur, svefn-
pokar, gassuðu-
tæki, útigrill,
tjaldhitarar,
tjaldljós, kæli-
töskur, tjaldborð
og stólar, sól-
beddar, sólstól-
ar og fleira og
fleira.