Morgunblaðið - 10.08.2002, Blaðsíða 30

Morgunblaðið - 10.08.2002, Blaðsíða 30
30 LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ Hallgrímur B. Geirsson. Styrmir Gunnarsson. Framkvæmdastjóri: Ritstjóri: STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Aðstoðarritstjórar: Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen. Fréttaritstjóri: Björn Vignir Sigurpálsson. S tig af stigi þróast mál til þeirrar áttar, að ráðist verði í virkjun við Kárahnjúka og smíði álvers í Reyðarfirði. Um leið og Alcoa kom til sögunnar, breyttust vinnubrögð og ákvarðanir voru teknar með skipulegri hætti en áður hefur verið gert í málinu. Þó er enn fyr- irvari í málinu, því að Alcoa hefur ekki gert endanlega upp hug sinn. Reynslan af samningaviðræðum við Norsk Hydro, þar sem ritað var með hátíðlegum hætti undir tvær viljayfirlýsingar af tveimur iðnaðar- og viðskiptaráð- herrum, Finni Ingólfssyni og Valgerði Sverrisdóttur, sýnir, að slíkar yfirlýsingar jafngilda ekki ákvörðun um, að ráðist skuli í framkvæmdir. Jafnframt má minn- ast þess, hvernig fór fyrir yfirlýsingum, sem Jón Sig- urðsson, þáverandi iðnaðar- og viðskiptaráðherra, rit- aði undir um álver á Keilisnesi. Alþjóðafyrirtækin tefla á heimsvísu og taka ákvarð- anir með hliðsjón af þeim samanburði, sem við þeim blasir. Þar á meðal skiptir þau máli, hvernig þjóð- félagsumræður eru um áform þeirra í einstökum lönd- um. Hér var á dögunum vakin athygli á ofstopafullum málflutningi Kolbrúnar Halldórsdóttur alþingismanns, þegar hún ræddi við blaðamann The New York Times og sagði íslensk stjórnvöld ekki lengur biðjandi á hnjánum fyrir framan alþjóðlega álfursta, heldur hefði þjóðin verið „aflimuð“ og stæði á stúfunum, auk þess sem hér væri bananalýðveldi. Andstæðingar Kárahnjúkavirkjunar og álvers í Reyðarfirði eru ekki allir eins ofstopafullir í gagnrýni sinni eins og Kolbrún Halldórsdóttir. Til marks um það er grein eftir Hjálmar H. Ragnarsson, tónskáld og rektor Listaháskóla Íslands, hér í blaðinu síðastliðinn miðvikudag. Niðurstaða hans er þó sú, að fari svo fram, sem horfir, eigi „stálin eftir að mætast stinn“ og ekki sé unnt að sjá fyrir, hvernig þeim slag lykti. Finnst hon- um stjórnvöldum ekki hafa tekist að afla eins mikils stuðnings við áform sín og vænta hefði mátt, meðal annars vegna þess að fólk sé hætt „að trúa leiðsögn að ofan í hversdaglegum málum, og í umhverfismálum er djúpstæð vitundarvakning sem við fyrst nú erum rétt að greina“. x x x Framtíðin mun leiða í ljós, hvort þessi orð H rætast, en á stjórnmálavettvangi var breið sam um Kárahnjúkavirkjun, þegar Alþingi heimila 8. apríl sl. og af þingflokkum voru aðeins vinst einhuga gegn henni, en atkvæði féllu þannig a þingmenn samþykktu virkjunina, níu voru á m tveir sátu hjá. Í hópi andstæðinga fyrir utan vi græna voru þær Rannveig Guðmundsdóttir og Sveinbjarnardóttir, þingmenn Samfylkingarin Sverrir Hermannsson, þingmaður frjálslyndra Málið var að sjálfsögðu mikið rætt á Alþingi ofan í saumana á öllum þáttum þess, enda eiga menn síðasta orðið um heimildir til virkjana. H þeirra verið meira ræddar í þingsölum en einm Kárahnjúkavirkjun, auk þess sem ákvörðun um er byggð á lögum um umhverfismat, þar sem f kvæmdavaldinu eru settar reglur um það, hve staðið skuli að verki í þágu náttúru og umhver isverndar. Stjórnmálamenn eru almennt ekki sérfræði umhverfismálum eða náttúrufræðum, þótt þei um slík mál. Þess vegna vænti ég þess alls ekk Guðmundur Ólafsson, rithöfundur og náttúruf ingur, geti öðlast nýjan skilning á þessum málu fyrrnefndri grein um ofstopann í málflutningi brúnar Halldórsdóttur. Þar var fjallað um mál Kolbrúnar í ljósi stjórnmálaskoðana hennar, e hún fram sem stjórnmálamaður og fór hrakyr stjórnarfar í eigin landi. Guðmundur Ólafsson lætur í ljós þá skoðun, hefði átt með öðrum hætti um þessi ummæli K brúnar, en ég geti það ekki, enda „stóriðjutrúa sem í því orði felst. Hann getur ekki unnt Þjóð safni Íslands þess að njóta stuðnings frá Land en með honum sé „ímynd þjóðarinnar rústuð h bítandi innanfrá sem utan“. Hann spyr mig: „H vernda náttúru, þjóðararf og menningarverðm hálendi Íslands ef stjórnvöld gera það ekki?“ F sendan í spurningunni er röng eins og sú tilgát mundar, að ég hafi troðið Landsvirkjun inn í Þ minjasafnið. VETTVANGUR Enn um virkjanau eftir Björn Bjarnason Þ eir milljarðar jarðarbúa sem ekki fjárfesta í bandarískum hlutabréfum hafa aðallega áhyggjur af einu vegna verð- fallsins á gengi bandarískra hlutabréfa. Mun niðursveiflan á hlutabréfa- markaði draga bandaríska hagkerfið með sér í fallinu og hafa þar með áhrif á efna- hagsmál um allan heim? Þetta er grundvall- arspurning, því að margar fjármálabólur hafa getið af sér hrun í framleiðslu og á at- vinnustigi. Við getum einungis leitt líkur að því hvað muni gerast. Mín ágiskun er hins vegar sú að Bandaríkin munu sleppa með mildan samdrátt í hagvexti. Bjartsýni mín kann að virðast úr takt við raunveruleikann á sama tíma og gengi hlutabréfa hríðfellur nær hvern einasta dag og í ljósi þess að í öðrum ríkjum hefur hrun á hlutabréfamarkaði leitt til efnahagskreppu ef litið er til sögunnar. Hún virðist heldur ekki vera í samhengi við hina veikburða hagstjórn Bandaríkj- anna. Bush forseti tók þá glæfralegu ákvörðun að gera skattalækkun fyrir þá ríku að forgangsverkefni sínu í efnahags- málum. Hann er verndarsinni, ekki fríversl- unarsinni. Jafnt Bush sem Cheney varafor- seti eru nú undir smásjánni vegna hugsanlegs viðskiptamisferlis á meðan þeir voru kaupsýslumenn. Hvernig stendur þá á því að ég er þetta bjartsýnn? Skýringin á því fæst með því að kanna tengslin á milli hlutabréfamarkaðar- ins og annarra þátta í hagkerfinu. Þegar uppsveifla á sér stað á hlutabréfa- markaði og gengi hlutabréfa er keyrt upp af sjálfsöruggum fjárfestum ýtir hlutabréfa- markaðurinn undir almenna hagsveiflu. Neytendur, sem eiga hlutabréf, finnst sem að þeir séu ríkari en áður og neysla þeirra eykst. Þessir sömu neytendur taka lán út á hlutabréfaauð sinn til að kaupa fasteignir, bíla og aðra dýra hluti. Að auki eiga fyrirtæki auðveldara með að fá lánsfé eða afla sér fjár fyrir fjárfesting- um og því verður uppsveifla í fjárfestingum atvinnulífsins. Bankar veita heimilum og fyrirtækjum er eiga hátt metin hlutabréf lán á hagstæðum kjörum í þeirri trú að nægilegt veð sé í hlutabréfaauðnum. Er- lendir fjárfestar dæla að auki inn fé í þeim tilgangi að „fá hluta af kökunni“. Þegar uppsveiflunni á hlutabréfamarkaði lýkur og gengi hlutabréfa hrynur snýst dæmið við. Það dregur úr neyslu og fjár- festingum. Bankar draga úr útlánum. Þess- ir þættir ýta undir niðursveiflu í efnahags- lífinu. Það er mjög líklegt að draga muni úr hagvexti í Bandaríkjunum rétt eins og raunin hefur verið í hinum væga efnahags- samdrætti undanfarinna tveggja ára. Tvennt getur þó valdið því að minni hag- vöxtur verði að samdrætti eða jafnvel kreppu: Hrun á hlutabréfamarkaði getur valdið allsherjar bankakreppu líkt og gerð- ist í Japan, Mexíkó og nú nýlega í Argent- ínu. Bankar standa skyndilega frammi fyrir því að fá ekki endurgreidd lán. Þeir geta jafnvel verið á barmi greiðsluþrots og verða að draga verulega úr útlánum. Stundum gengur þetta svo langt að sparifjáreigendur fara að óttast um innstæður sínar og taka þær úr bönkunum. Ef sparifjáreigendur fara á taugum getur það leitt til þess að er- lendir fjárfestar ákveða að flýja þar sem draumsýnin um auðfenginn auð er að breyt- ast í fjármálalegt öngþveiti. Ríkið stendur því skyndi leikum og skuldum s framleiðslu Mína hóg að Bandar kreppu né rískir bank vegna ásta Og jú það enn frekar arkreppu. Bandarís styrka stöð eftirlit er á léleg útlán. eru góðu f ríkjanna e gjaldmiðlu Bandarík skroppa m Kórea sem síðastliðnu mikið af do um lánardr að draga m Sparifjár hættu á a Mun hrunið á bandarískum hlutabréfamarkaði leiða til kreppu? eftir Jeffrey D. Sachs © The Project Syndicate.VANVIRÐA VIÐ ALÞINGI OG ALMENNING Umboðsmaður Alþingis hefur í tví-gang á undanförnum vikumkveðið upp álit í málum, þar sem borgararnir hafa kvartað undan stjórn- sýslu samgönguráðuneytisins. Í báðum tilvikum upplýsist í áliti umboðsmanns að vinnubrögð ráðuneytisins eru fyrir neðan allar hellur – ekki hefur ráðuneyt- ið einasta gengið á svig við lög og brotið rétt á þeim, sem kvartað höfðu, heldur tók það sér í öðru tilfellinu níu mánuði til að svara fyrirspurn umboðsmanns vegna málsins og í hinu tilfellinu heilt ár! Í síð- arnefnda málinu þurfti fjögur ítrekunar- bréf og fjölda símtala til að knýja ráðu- neytið til að veita embætti umboðsmanns Alþingis efnisleg svör um afstöðu þess í málinu. Fyrst eftir að umboðsmaður Alþingis tók til starfa árið 1988 bar talsvert á því að ráðuneyti sinntu illa fyrirspurnum hans og svöruðu bréfum seint. Það var harðlega gagnrýnt og ráðherrar og emb- ættismenn lofuðu bót og betrun. Það sætir því furðu að hálfum öðrum áratug eftir að embættið var stofnað skuli annar eins slóðaháttur enn viðgangast í stjórn- arráðinu. Það er eins og menn gleymi því stundum til hvers embætti umboðs- manns var sett á fót. Hlutverk þess er m.a. „að gæta þess að stjórnvöld virði rétt einstaklinga og samtaka þeirra“ og „að jafnræði sé virt í stjórnsýslustörfum og að stjórnsýsla sé að öðru leyti í sam- ræmi við lög og góða stjórnsýsluhætti“. Embættið var jafnframt stofnað til að styrkja stöðu Alþingis gagnvart fram- kvæmdavaldinu. Með því að hunza fyr- irspurnir umboðsmanns í heilt ár sýna fulltrúar framkvæmdavaldsins Alþingi ekki þá virðingu, sem því ber. Það blasir við að á meðan samgöngu- ráðuneytið virðir umboðsmann Alþingis ekki svars er það ekki heldur að gera neitt í málum þeirra, sem kvartað hafa undan stjórnsýslu ráðuneytisins við um- boðsmann. Og fyrst umboðsmaður Al- þingis, sem lögum samkvæmt „getur krafið stjórnvöld um þær upplýsingar og skriflegar skýringar sem hann þarfnast vegna starfs síns“, fær ekki svör við bréfum misserum saman, geta menn rétt ímyndað sér hvers konar afgreiðslu sauðsvartur almúginn fær hjá hinu háa ráðuneyti. Samgönguráðuneytið hefur lofað því að þetta endurtaki sig ekki þar á bæ, þótt enn hafi ekki komið fram neinar sann- færandi skýringar ráðuneytisins á hin- um langa drætti á svörum. Að halda því fram að samgönguráðuneytið geti ekki svarað erindum frá umboðsmanni Al- þingis vegna „anna“ er nokkurn veginn það sama og að segja að ráðuneytið sé óstarfhæft. Vonandi er að stjórnsýslan í heild taki sig saman í andlitinu í þessum efnum. Með því að svara ekki bréfum umboðs- manns Alþingis vanvirða opinberar stofnanir bæði embættið, þingið og al- menning, sem falið hefur umboðsmanni mál sín. ÞEGAR SPARNAÐUR SVARAR EKKI KOSTNAÐI Svör við fyrirspurnum um meðferð frí-punkta, sem koma í hlut embættis- manna og stjórnmálamanna vegna ferða þeirra innan lands og utan á vegum hins opinbera, eru ófullnægjandi. Embættis- menn og stjórnmálamenn fá eins og nú er sjálfir frípunkta og geta þá notað þá að vild, hvort sem það er til ferða í embætt- is- eða einkaerindum. Þegar spurst er fyrir um þessi mál eru öll tormerki fund- in á því að hægt sé að breyta núverandi fyrirkomulagi. „Það gekk bara ekki og það náðist ekki heldur samstarf við Flugleiðir, sem hefði þurft að koma til,“ sagði Baldur Guð- laugsson, ráðuneytisstjóri í fjármála- ráðuneytinu, þegar hann var spurður í Morgunblaðinu í gær um tilraun, sem gerð var til að halda utan um frípunkta, og bætir við síðar í samtalinu: „Það var því tekin sú meðvitaða ákvörðun að það svaraði ekki kostnaði að vera að reyna það frekar.“ Baldur rekur síðan að það sé engan veginn einfalt mál fyrir ríkið að koma sér upp eigin kerfi til að halda utan um þessa punkta og vísar þar meðal ann- ars til reglna Flugleiða um nýtingu þeirra. Það vekur furðu þegar sagt er að það svari ekki kostnaði að spara í útgjöldum, sem efnt er til með almannafé. Við skoð- un reglna um söfnun og notkun frípunkta á heimasíðu Flugleiða kemur í ljós að þegar teknar eru ferðir á sambærilega áfangastaði á sama farrými þarf að fljúga um tíu sinnum til að fá eina ferð án end- urgjalds. Fimm ferðir á fyrsta farrými (Saga Class) þarf til að fá ferð á sambæri- legan áfangastað á almennu farrými. Fleiri ferðir þarf hins vegar til þess að safna punktum fyrir sambærilegri ferð innan lands hjá Flugfélagi Íslands. Kostnaður ríkisins af ferðalögum er veru- legur og það hlýtur að vera til vinnandi ef hægt er að spara um 10% þess fjár, sem nú fer í flugfargjöld til útlanda, og rúm- lega 5% þess fjár, sem fer í að borga flug- ferðir innan lands. Þau rök að illframkvæmanlegt sé að halda utan um frípunktana með öðrum hætti en nú er gert duga skammt og næg- ir þar að líta til Þýskalands. Þar hefur stjórnmálamönnum og embættismönnum um árabil borið að halda þeim frípunkt- um, sem þeir fá annars vegar fyrir ferðir í embættiserindum og hins vegar í eigin þágu, aðskildum og það getur verið dýr- keypt að sniðganga þær reglur eins og nokkrir þýskir stjórnmálamenn hafa fengið að finna fyrir undanfarið. Það getur til dæmis ekki verið flókið að haga því þannig að einstaklingar hafi ein- faldlega tvö vildarkort, annað til að nota vegna ferða í þágu starfsins, hitt vegna ferða í einkaerindum. Þá mætti einnig kveða á um að þeir, sem ferðast á vegum hins opinbera, panti farseðla eftir ákveðnum leiðum þegar þeir ferðast vegna starfsins og þannig verði punktar skráðir í þeirra nafni. Vert er að rifja upp þau orð Guðjóns Arngrímssonar, upplýs- ingafulltrúa Flugleiða, að það sé hið al- menna viðhorf flugfélagsins „að það sé viðskiptavinarins eða greiðandans að nýta punktana með þeim hætti sem hann kýs sjálfur“. Það er erfitt að sjá hver fyrirstaðan getur verið ef raunverulegur vilji er til þess að breyta kerfinu þannig að almenn- ingur njóti þess afsláttar, sem aflað er með almannafé. Nema nú sé svo komið að það svari ekki lengur kostnaði að spara.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.