Morgunblaðið - 06.12.2002, Blaðsíða 56

Morgunblaðið - 06.12.2002, Blaðsíða 56
UMRÆÐAN 56 FÖSTUDAGUR 6. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ ÞJÓRSÁRVER eru í hættu, verði Norðlingaölduveita að veru- leika. Við vitum ekki gerla hve mikilli hættu. Að mati vísinda- manna virðist hún veruleg. Verin eiga að njóta vafans. Þetta er ekki deila um virkjanir eða ekki. Enginn skal segja að greinarhöfundur sé ekki virkjunar- sinni, þótt greinin sé rituð til varn- ar Þjórsárverum. Hin staðlaða út- hrópunaraðferð þeirra sem vilja fara óvarlega gegn þeim sem vilja vara fram með varkárni er: „Á móti framförum“. „Andvirkjunarsinnar“. „Hann vill tína fjallagrös og lifa á hunda- súrum“. Ég vísa slíku frá. Af hverju er að taka? Sé hver vatnsdropi á Íslandi virkjaður frá þeim stað sem hann féll á og til sjávarmáls eru búið að virkja ná- lægt 3,5%. Hér er sleppt framlagi jarðhita. Þetta felur vitaskuld í sér að landið sé eitt uppistöðulón með hús og byggingar á flóðgörðum milli lóna, en hollt viðmið engu að síður og sýnir fáránleik þess að ganga á dýrmætustu staði landsins, fyrir það eitt að þeir séu ódýrustu kost- irnir. Fyrir utan að þeir eru ekki endilega ódýrastir. Norðlingaöldu- veita færir okkur orku sem er ekki ódýrari en það sem fæst t.d. með að veita Skaftá í Langasjó, þaðan í Tungnaá og Þjórsá. Vatnsmagn er verulegt, fallhæð mikil, virkjanirn- ar komnar fyrir utan nýjar að- leiðslur og túrbínur. Þegar er farið að ræða um umhverfisspjöll í því sambandi, en spurningin er hvort ekki verði að fórna einhverju, eins og t.d. þessu, fáist í staðinn að Þjórsárverum sé hlíft. Hafa ber í huga að aðeins eru nokkrir áratug- ir síðan jökulvatn var í Langasjó. Það er fáránlegt að halda sig við að plokka út dýrustu perlu hálend- isins til að eyðileggja hana, þegar af nógu er að taka. Spurning er hvort um sé að ræða nokkuð annað en þráhyggju fárra manna í orku- geiranum ásamt þeirri staðreynd að þessi kostur er meira rannsak- aður en aðrir og fljótlegri í fram- kvæmd en t.d. Skaftárveita. Með hinum ónauðsynlega virkj- unarkosti þar sem Norðlingaöldu- veita er, líka frá sjónarmiði virkj- unarsinna, er verið að stinga á holslagæð íslenskrar náttúru, ganga á eða eyðileggja dýrmæt- ustu og einstæðustu gróðurvin há- lendisins. Nú er fátt eftir til bjarg- ar Þjórsárverum nema dygg varðstaða Gnúpverja um perlu sem er sameign okkar allra, en þeim hefur verið falin til eftirlits. Eftir er að sjá hvort löggjöf verður breytt eða lög túlkuð á þann veg að Gnúpverjum dugi ekki núver- andi löggjöf til varðstöðu sem þeir hafa staðið hingað til, en Skeiða- menn standa með þeim. Verði lónið að verluleika, 27 fer- kílómetrar, með miklu af gróður- lendi undir vatni, sé ég ekki annan kost okkur andstæðingum þess en að eftir dauðdagann látum við dreifa jarðneskum leifum okkar í formi ösku í það til að minnka miðlunarrýmið um nokkra lítra. Þar með hefur tilvera okkar öðlast verðugan tilgang eftir dauðann. Þá má leyna umhverfisskemmd- unum með yfirklóri og flikka upp á fegurð staðarins með viðeigandi nafni. Einsýnt er að nafnið „Fagralón hið meira“ myndi hressa upp á fegurð svæðisins. Þetta er verðug minning þess sem gert var í Köldukvíslarbotnum, að ráðamaður í orkugeiranum skírði lónið Fagralón, af þjóðkunnri smekkvísi. Það nafn hefur fest sig í vitund þjóðarinnar og vegur þungt í þá átt að bæta úr því sem svæðið missti af upprunalegri fegurð. Vakri Skjóni hann skal heita/hon- um mun ég nafnið veita/ þó að meri það sé brún, kvað skáldið á Bægisá. Almenningur þarf að gera sér grein fyrir að hér er verið að sækj- ast eftir ódýrri orku án þess að menn vilji borga eyri aukalega fyr- ir að hlífa dýrmætustu svæðum há- lendisins. Andstæðingar Norð- lingaölduveitu eru ekki andstæð- ingar virkjana yfirleitt, en vilja fórna ofurlitlum aukapeningi í það til að sneiða hjá óþarfa skemmd- um. Séu aðrir kostir en Norðlinga- veita fyrir hendi með minni nátt- úruspjöllum er það óskammfeilni ráðamanna að gera okkur að af- glöpum í augum hinnar siðmennt- uðu Evrópu, þar sem náttúru- verndarsjónarmið hafa náð yfirhendinni. Rökrétt framhald þeirrar hugs- unar sem hér ræður er þessi: Nýt- um Sogið. Drekkjum Þingvöllum. Ráði skoðunin um að þjóðarhag- ur gangi fyrir, og að virkja beri ódýrt, þótt umhverfisspjöll séu veruleg, er fýsilegasti kostur þessi: Afl Sogsins er ekki fullnýtt. Aðeins þarf að skoða kort til að sjá að ein- ungis þarf 25 m háan stíflugarð við útfall Sogsins úr Þingvallavatni til að fullnýta það. Virkjunin gæfi aukalega 25 megavött, og er ódýr- asta virkjun sem fyrirfinnst. Um- hverfisspjöll yrðu við fyrstu sýn nokkur, en sáralítil ef betur er að gáð. Þingvellir færu að vísu í kaf, en færa má rök fyrir að ekkert geymi jafnvel fornminjar og varð- veiti heildarsýn staðarins og tært, kalt Þingvallavatnið. Sjálfsagt væri að lækka vatnsborðið við rétt tækifæri, svo að Þingvellir kæmu upp úr ef stórmenni kæmu í heim- sókn. Þessi virkjunaráætlun orkar djarflega á einhverja. Rök fram- kvæmdarinnar eru þau sömu og fyrir Norðlingaölduveitu: Okkur ber af þjóðhagsástæðum að velja ódýrasta virkjanakostinn. Vegi umhverfissjónarmið ekki upp á móti þjóðhagslegum sjónarmiðum í Þjórsárverum gera þau það ekki heldur gagnvart þessari hag- kvæmu Sogsvirkjun. Virkjum rétt Eftir Egil Egilsson Höfundur er eðlisfræðingur. „Okkur ber af þjóðhags- ástæðum að velja ódýr- asta virkj- anakostinn.“ HVORT er nú meira metið í þjóð- félaginu? Við viljum að sjálfsögðu börnum okkar allt það besta en hvernig má það vera að börnin okkar séu eins vansæl og raun ber vitni? Þá fullyrðingu mína að börnin okk- ar séu vansæl vil ég styðja með upp- lýsingum sem komu fram á foreldra- fundi í Setbergsskóla í vikunni. Eins og á öllum foreldrafundum mætir mjög lítill hluti foreldranna og í raun er ekki gert ráð fyrir öðru. EN HVERS VEGNA? Jú það er ekki tími, allir hafa svo mikið að gera og eru alveg með sín mál á hreinu, eða hvað? Fyrirlesari á þessum fundi var Stefán Karl Stefánsson og á þessi maður ekkert annað en hrós skilið. Hann er hetja. Hann sjálfur lenti í einelti sem barn og lenti líka í því að vera gerandi. Ég segi hér lenti í því, þar sem augljóst er að börn hafa ekki þroska til að skilja án hjálpar okkar fullorðnu hversu alvarlegt einelti er. Þau leiðast oft út í að vera gerendur, til að lenda ekki í einelti sjálf, og oft er það þannig að forsprakkarnir eiga virkilega erfitt og líður illa sjálfum. Stefán Karl hefur unnið undanfar- in ár í baráttunni gegn einelti og haldið fyrirlestra bæði fyrir börn og foreldra, komið fram í fjölmiðlum og mikið er leitað til hans í þessum efn- um. Hann lýsir þessu eins og það er, þar sem hann hefur reynsluna frá öll- um hliðum. Börn sem eru búin að missa tökin og taktinn í lífinu vegna aðstæðna sinna leita til hans með sín mál. Fjöldi þessara barna er ótrúleg- ur, talan hleypur á hundruðum. Ekki vil ég sem móðir trúa því að mitt barn muni lenda í þessu en hvaða foreldrar skyldu hafa séð þetta fyrir? Mörg þessara barna svipta sig lífi. Þessi mál koma lítið fram í fjöl- miðlum og eru þögguð niður. Það hæfir ekki tíðarandanum að ræða þessi mál í okkar velmegunarþjóð- félagi. Hvar er samstaðan og hvernig er með slagorðið samhugur í verki? Hér er um mikið og þarft málefni að ræða þar sem framtíð okkar allra felst í börnunum, fulltrúum nýrrar kyn- slóðar sem munu taka við þjóðar- skútunni. Við verðum að vera á varð- bergi og kenna börnum okkar að bera virðingu fyrir sér og öðrum. Og númer eitt að sýna þeim virðingu. Hlustum á þau og HEYRUM jafn- framt hvað þau eru að segja. Einelti er ekki einangrað við börn, heldur finnst einelti alls staðar í þjóð- félaginu. Baktal, fordómar og önnur miður falleg breytni er veruleiki inni á mörgum heimilum og vinnustöðum. Við erum fyrirmyndir barna okkar og ef við kennum þeim ekki hvað er rétt og rangt læra þau það EKKI annars staðar. Skólinn getur ekki tekið ábyrgðina fyrir okkur. Hana verðum við að bera sjálf. Sýnum viljann í verki og styðjum þetta frábæra framtak þessara sam- taka, REGNBOGABARNA. Stefán hefur undanfarin ár unnið í sjálfboða- liðastarfi og dæmi um umfang þess má nefna að símareikningurinn hleypur á tugum þúsunda, allt upp í 150 þús. á mánuði. Þar koma til ótal- mörg símtöl sem jafnframt hafa bjargað sál og heilsu margra barna. Börnin treysta honum og leita til hans og hann gefur sig greinilega all- an í þetta starf. Þessi samtök eiga bjarta framtíð og með okkar stuðn- ingi munu þau stækka og eflast og geta nýst okkur öllum á einn eða ann- an hátt. Ef barnið þitt lendir í einelti og missir trúna á lífið, eins og mörg þessara barna gera, vilt þú að sjálf- sögðu að það fái bestu hjálp sem unnt er. Við megum ekki lifa lífinu í þeirri blindni að halda að ekkert komi fyrir hjá okkur. Ekki megum við heldur hafa þá afstöðu að ekkert sé hægt að gera í þessum málum. Ef náunga- kærleikurinn er ekki hafður í háveg- um hjá okkur sjálfum og við látum alltaf eins og okkur sé sama um allt hvað aðra varðar, þar til vandamálin skella á okkur sjálfum, gefur auga- leið að sá vandi mun bara stækka og magnast. Við erum öll hluti af sömu heild. Tökum skref í rétta átt og kynnum okkur málið. Styðjum hvert annað og umfram allt: Byggjum upp land og þjóð, styrkjum fulltrúa kom- andi kynslóðar; börnin okkar. Það þarf að hlúa að tilfinningum og for- gangsraða. Foreldrahlutverkið er forréttindi, nokkuð sem við eigum að vera stolt af og leggja metnað í. Það leysir engan vanda að kasta boltan- um frá sér þegar að því kemur að finna út hver ber ábyrgðina. Verum þakklát fólki eins og Stef- áni Karli sem er tilbúið að leggja þetta á sig fyrir æsku landsins. Eftir Huldu Helgu Þráinsdóttur „Við erum fyrirmyndir barna okkar og ef við kennum þeim ekki hvað er rétt og rangt læra þau það ekki annars staðar.“ Höfundur er nemandi í Kennaraháskóla Íslands. AÐ undanförnu hefur vöxtur og kostnaður heilbrigðiskerfisins verið í brennidepli umræðunnar hér á landi. Fá svið samfélagsins hafa þanist jafnmikið út á síðustu áratugum og því ekki að undra að staldrað sé við þessa þróun. Sama er upp á teningn- um í Vestur-Evrópu, heilsugæslan þenst út en óvíst hvort heilsa okkar batni í sama hlutfalli. Hvað veldur þessum vexti og í hverju felst hann? Er hann eingöngu afsprengi vísinda- legra uppgötvana eða ýta aðrir þætt- ir undir vöxt og viðgang kerfisins? Heilbrigðiskerfið er skilgetið af- kvæmi velferðarþjóðfélagsins sem óx mjög á Vesturlöndum í kjölfar iðnvæðingar og þéttbýlismyndunar. Áður fyrr sá stórfjölskyldan um mörg þau verkefni sem velferðarrík- ið sér um í dag eins og umönnun sjúkra og aldraðra, menntun og fræðslu fyrir utan að vera sameig- inlegur vettvangur atvinnu og fram- færslu. Í samfélagi sérhæfingarinn- ar hafa verkefni fjölskyldunnar í auknum mæli færst á aðrar stofnanir og hefur hlutur heilbrigðiskerfisins ekki síst vegið þungt. Náin tengsl innan stórfjölskyld- unnar eru óðum að hverfa og við dveljum lungann úr deginum í dag- gæslu, skóla eða á ólíkum vinnustöð- um. Um leið og dregið hefur úr stuðningi fjölskyldunnar hefur nú- tímamaðurinn í auknum mæli leitað eftir aðstoð lækna, hjónabandsráð- gjafa, sálfræðinga eða félagsráð- gjafa til að leysa úr daglegum vanda sínum. Persónulegur vandi er því orðinn að nokkurs konar tæknilegu úrlausnarefni eins og bílaviðgerðir sem sérfræðinga þarf til að lagfæra í stað þess að vera hluti af lífinu sjálfu sem einstaklingarnir leysa upp á eig- in spýtur. Frávik sem sjúkdómur Framfarir í læknavísindum hafa óneitanlega ýtt undir sjúkdómsvæð- inguna og um leið plægt jarðveginn fyrir útvíkkun læknisfræðinnar til að glíma við vanda sem ekki heyrði und- ir hana áður. Þróunin birtist skýrt í ýmiss konar frávikshegðun sem í æ ríkari mæli er skilgreind og með- höndluð sem sjúkdómur. Hegðun sem áður var lýst sem syndsamlegri eða glæpsamlegri er nú lýst sem sjúklegri. Dæmi af þessu tagi eru t.d. ofnotkun áfengis, geðræn vand- kvæði og ofvirkni barna sem viður- kennd eru í dag á yfirráðasvæði heil- brigðisstétta. Önnur dæmi eins og kynferðislegt ofbeldi gegn börnum, ofbeldisfullur maki, spilafíkn, át- raskanir og misnotkun fíkniefna eru síðan smám saman að færast í faðm heilbrigðisstétta. Það eru ekki eingöngu heilbrigð- isstéttir sem hafa ýtt undir þessa þróun heldur hafa margir aðrir kom- ið við sögu. Ekki síst hafa þeir sem strítt hafa við vandann stuðlað að sjúkdómsvæðingu enda ólíkt þægi- legra að vera meðhöndlaður í skjóli heilbrigðisstétta en að vera lýst sem syndara, ótíndum glæpamanni eða jafnvel aumingja. Sérfræðihópar heilbrigðiskerfisins hafa ekki staðið á móti þessari þróun enda þýðir hún aukin verkefni og áhrif í samfélag- inu. Miklir hagsmunir eru í húfi sem birtast t.d. í lyfjaiðnaði sem veltir gríðarlegum fjármunum og ýmiss konar lyf koma sífellt fram sem okk- ur er ráðlagt að taka við hinum ólík- ustu kvillum. Lausnin er líka oft handhæg að takast á við vandann með reglulegri lyfjagjöf í stað þess að grípa til flóknari og meira krefj- andi aðgerða. Dekkri hliðar sjúkdómsvæðingar Þótt afleiðingar sjúkdómsvæðing- ar hafi ýmsa jákvæða kosti í för með sér eins og aukna mannúð leynast hérna líka dekkri hliðar. Ábyrgð á frávikinu er tekin frá einstaklingn- um sjálfum og óvíst hvar hún lendir í staðinn. Til verða tvær tegundir af borgurum, ábyrgir og þeir sem ekki geta tekið fulla ábyrgð á lífu sínu. Smám saman er hópur óábyrgra að stækka og óvíst hvar þróunin endar. Einnig er ýtt undir sérfræðingaveldi því heilbrigðisstéttir hafa einkaleyfi á að fást við sjúkdóma og vandinn er því tekinn úr höndum borgaranna og settur í hendur sérfræðinga. Við það dregur úr möguleikum einstakling- anna sjálfra á inngripum í vandann því ekki er deilt við sérfræðinga um eðli og orsakir t.d. krabbameins. Framtíð sjúkdómsvæðingar Sjúkdómsvæðing frávika er alls ekki náttúrulögmál því sum frávik hafa færst frá yfirráðasvæði lækna- vísinda yfir í að vera talin eðlilegur hluti af lífinu. Skýrasta dæmið er lík- ast til samkynhneigð sem ekki telst lengur til læknabóka geðlæknis- fræðinnar eftir að hafa áður verið skilgreind sem synd og glæpsamleg en er í dag talin dæmi um sjálfsagð- an rétt einstaklingsins. Jafnvel þótt sjúkdómsvæðingu sé hvergi nærri lokið er jafnvíst að hún er ekki sjálf- gefin. Ekki er ósennilegt að efa- semdir muni vaxa og einstaklingur- inn gerður ábyrgari fyrir lífi sínu og heilsu en raunin er í dag. Á sama tíma er þó líklegt að sjúkdómsvæð- ingin lifi áfram enda á hún sér víð- tækan stuðning í samfélaginu og hef- ur reynst farsæl fyrir marga. Sjúkdómsvætt samfélag Eftir Helga Gunnlaugsson Höfundur er prófessor í félagsfræði við Háskóla Íslands. „Líklegt er að sjúk- dómsvæð- ingin lifi áfram.“ Er verðugra verkefni að vera foreldri eða forstjóri?
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.