Morgunblaðið - 19.12.2002, Blaðsíða 18

ERLENT
18 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
SAMTÖK bandarískra gyð-inga [e. American JewishCommittee, AJC] eru meðaláhrifamestu þrýstihópa í
Bandaríkjunum. Samtökin voru
stofnuð árið 1906 af hópi manna sem
vildu hjálpa gyðingum í Austur-Evr-
ópu, sem mátt höfðu sæta fordómum
og höfðu orðið fyrir árásum. „Sam-
tökin hafa æ síðan haft það að leið-
arljósi að reyna að tryggja öryggi
gyðinga í heiminum, bæði hér í
Bandaríkjunum og annars staðar,
ekki síst Ísrael, frá því að það ríki var
stofnað 1948,“ segir David A. Harris,
framkvæmdastjóri AJC.
„Samhliða þessu er hins vegar rétt
að nefna að stofnendur samtakanna
gerðu sér grein fyrir því að besta leið-
in til að tryggja öryggi gyðinga væri
að tryggja öryggi allra þjóða hvar
sem þær búa. Þessi 96 ár, sem sam-
tökin hafa starfað, höfum við því lagt
mikla áherslu á það, bæði hér í
Bandaríkjunum og á vettvangi Sam-
einuðu þjóðanna, að stuðla að fram-
gangi lýðræðis, virðingu fyrir mann-
réttindum og minnihlutahópum, að
ekki sé talað um bættan skilning milli
ólíkra þjóða/trúarhópa. Trú okkar er
sú að það skapi betri heim fyrir alla,
auk þess sem það skapar aðstæður
þar sem allir njóta betra öryggis,
gyðingar sem aðrir.“
Í samræmi við þetta starfi AJC á
vettvangi samskipta araba og Ísraela,
sem og samskipta múslima og gyð-
inga hvarvetna. Nefnir hann sem
dæmi aðstoð samtakanna við músl-
ima í Kosovo sem máttu fram til 1999
þola mikið harðræði af hálfu stjórnar
Slobodans Milosevics, fyrrverandi
Júgóslavíuforseta.
Þá nefnir Harris að í september á
þessu ári hittu fulltrúar AJC utanrík-
isráðherra átta arabaríkja í híbýlum
SÞ í New York og hafa einnig átt
marga fundi með palestínskum emb-
ættismönnum á þeirra heimavelli, þar
sem fram hafa farið bæði formlegar
og óformlegar viðræður um stöðu
mála í Mið-Austurlöndum.
„Við höfum lagt áherslu á að reyna
að bæta samskipti gyðinga og músl-
ima,“ segir Harris. „Við þær aðstæð-
ur sem nú eru uppi í heimsmálunum
er það afar erfitt verkefni – en að
sama skapi mikilvægt.“
Arafat verður að víkja
Spurður um viðbrögð meðal Pal-
estínumanna við viðleitni AJC segir
Harris þau jafnan markast af þeim
einstaklingum sem rætt er við, en þó
ekki síður atburðum líðandi stundar.
„Það er rétt hjá þér að við höfum
gagnrýnt stjórn Yassers Arafats
harðlega,“ segir Harris síðan. „Ég
hef sjálfur hitt hann margsinnis, í
Ramallah, Jeríkó og annars staðar,
og niðurstaða okkar er sú að hann sé
ekki samverkamaður í þágu friðar.
Arafat er hluti vandans sem við blas-
ir, ekki lausnarinnar.“
Harris segir AJC, rétt eins og
bandarísk og evrópsk stjórnvöld,
hafa verið að grandskoða sviðið í leit
að þeim mönnum sem gætu komið í
staðinn fyrir Arafat og sem yrðu
sannarlega baráttumenn friðar fyrir
botni Miðjarðarhafs.
Og hefur ykkur tekist
að finna slíka menn?
„Svarið er já,“ svarar
Harris. „Ég get hins
vegar ekki nafngreint
þá. Að nafngreina þá
getur jafngilt því að
dæma þá til dauða. Ef
American Jewish Com-
mittee nafngreindi
menn sem við teljum
vænlega viðsemjendur í
hugsanlegum friðarvið-
ræðum myndu þeir
menn ekki lifa af í pal-
estínsku samfélagi.“
Harris segir í þessu
sambandi að AJC fari
alls ekkert í grafgötur með það að
samtökin vilji stuðla að öryggi og
bættum hag Ísraelsríkis. „En við er-
um jafnframt dyggir liðsmenn frið-
arumleitana í þessum heimshluta. Við
gerum okkur grein fyrir, rétt eins og
margir gera í Ísrael sjálfu, að engin
hernaðarlausn er til á þeim vanda
sem við blasir.“
Palestínumenn átta sig á þessu
einnig, að sögn Harris. „Þeir vita að
við erum samtök gyðinga en þeir gera
sér jafnframt grein fyrir því að við er-
um samtök sem berjast fyrir friði í
Mið-Austurlöndum.“
Harris er spurður um forystumenn
Likud-flokksins, sem er við völd í Ísr-
ael, en bæði þeir Ariel Sharon for-
sætisráðherra og Benjamin Net-
anyahu utanríkisráðherra hafa býsna
neikvæða ímynd á Vesturlöndum,
a.m.k. í Evrópu. Hann svarar því til
að AJC taki ekki pólitíska afstöðu í
þessum skilningi, þ.e. geri ekki upp á
milli flokka eða manna í Ísrael eða
Bandaríkjunum. Hann bendir hins
vegar á að Ísrael sé eina lýðræðisrík-
ið í Mið-Austurlöndum og að íbúar
Ísraels hafi um marga flokka og
stjórnmálamenn að velja. „Því er það
svo að þegar Ísraelar ganga að kjör-
borðinu þá treysti ég vali þeirra. Þeir
trúa því að með atkvæði sínu séu þeir
að greiða þeim manni brautargengi
sem geti fært fólki það sem það vill
framar öðru; öryggi og frið. Við
virðum ákvörðun kjósenda í Ísrael.
Það er ekki okkar að segja þeim fyrir
verkum. Við vitum ekki betur en þeir
og Evrópubúar vita sannarlega ekki
betur en þeir.“
Segist Harris reyndar alltaf verða
svolítið argur er hann hittir fólk,
hvort sem um sé að ræða Bandaríkja-
menn eða Evrópubúa, sem telji sig
vita best – jafnvel þó að viðkomandi
hafi aldrei komið til Ísraels, eða
kannski bara í nokkra
daga – hvernig tryggja
eigi Ísraelsríki þann
frið, sem menn þar á
bæ hafi leitað í 54 ár.
Harris segir erfitt að
skilja þá ákvörðun Ara-
fats, að hafna þeim frið-
arsamningi sem var á
borðinu eftir mitt ár
2000, öðruvísi en þann-
ig að hann vilji ekki
frið. Palestínumönnum
hafi jú boðist samning-
ur sem fól í sér stofnun
palestínsks ríkis, með
Jerúsalem sem höfuð-
borg og þar sem landa-
mörk yrðu Palestínumönnum hag-
stæð.
„Það er sorgarsaga en það hefði
mátt bjarga 2.000 mannslífum, bæði
Palestínumanna og Ísraela, ef Arafat
hefði skrifað upp á þetta samkomulag
árið 2000,“ segir Harris. Er það skoð-
un hans að á endanum muni menn
taka samninginn upp á nýjan leik og
hrinda honum í framkvæmd. Það
muni þó ekki gerast fyrr en Palest-
ínumenn hafi skipt um forystusveit,
sett menn í brúna sem vilji sannar-
lega frið.
Ísrael er lýðræðisríki
Harris er spurður hvort Ísraelar
beri ekki líka ábyrgð á því hvernig
mál eru nú komin. Svarar hann því til
að hann sé ekki tilbúinn til að skrifa
upp á þá söguskoðun, að sjálfgefið sé
að þegar tveir deili sé sökin jafnt hjá
báðum. „Með þessu er ég ekki að
segja að Ísrael geti ekki gert mistök.
Auðvitað hefur Ísrael gert mistök,
bæði stór og smá. Ísrael hefur ekki
100% hreinan skjöld. Ég tel ólíklegt
að nokkurt ríki í heiminum hafi 100%
hreinan skjöld, hvort sem rætt er um
Bandaríkin, Bretland eða Frakkland.
Þegar öllu er á botninn hvolft er
Ísrael hins vegar lýðræðisríki, opið
samfélag þar sem bæði gyðingar og
arabar lifa sem fullgildir borgarar.
Það er mikill munur á því og hinu
spillta, einræðiskennda ríki sem Ara-
fat stýrir og sem leitt hefur palest-
ínsku þjóðina í ógöngur.“
En þú hlýtur þó að hafa skilning á
því að sumum finnist Ísraelsstjórn
e.t.v. hafa brugðist of hart við ódæð-
isverkum Palestínumanna undanfar-
in tvö ár?
„Fólk ætti ekki að gleyma því
hvernig þessi vargöld hófst. Hún
hófst þegar vinstri-stjórn var við völd
í Ísrael og Ehud Barak var forsætis-
ráðherra – mesta vinstristjórn sem
nokkurn tíma hefur verið þar við
völd. Þessi stjórn vann í samvinnu við
Bandaríkjastjórn að því að ná sáttum
við palestínsku heimastjórnina. Það
er því ekki rétt að þetta sé stríð Shar-
ons, eins og sumir í Evrópu virðast
halda.
Raunar er eins og sumir sjái rautt
þegar Sharon er nefndur á nafn.
Þessi átök, sem Palestínumenn
hófu, byrjuðu hins vegar í september
2000 þegar Barak var forsætisráð-
herra. Þau héldu áfram í október,
nóvember, desember og janúar á
meðan Barak var enn forsætisráð-
herra, með tilheyrandi ógnaröld,
sjálfsmorðsárásum og það var svo 6.
febrúar árið 2001 sem Ariel Sharon
vann stórsigur í kosningum, heilum
fjórum mánuðum síðar.
Enda hafði ísraelska þjóðin þá séð
að tilraunir friðarsinna til að ná
samningum voru runnar út í sandinn
og ekki aðeins höfðu þær misheppn-
ast heldur gátu menn séð að hryðju-
verk voru svar [Palestínumanna] við
þeim tilraunum.
Þegar menn fara að velta því fyrir
sér hvort Ísrael hafi brugðist of hart
við þá vil ég segja, að ég veit ekki
hvernig menn eiga að bregðast við
slíkum hryðjuverkum, ég held ekki að
nokkur viti það. […] Hvað á ríki að
gera þegar það má þola ítrekaðar
sjálfsmorðssprengjuárásir manna
sem eru tilbúnir til að fara inn í stræt-
isvagna, skóla, veitingastaði og
skemmtistaði og drepa þig og þína?
Ég held ekki að fólk sem býr þús-
undir kílómetra í burtu, og þarf ekki
að lifa við þessa ógn, geti boðið upp á
einföld svör við þessum spurningum,“
segir Harris.
Landnámið umdeilt
Harris leggur áherslu á mikilvægi
þess að menn átti sig á því að sumir
palestínsku hryðjuverkahópanna
kæri sig ekkert um að til verði tvö ríki
Palestínumanna og Ísraela á þessu
svæði. Samtök eins og Hamas og Ísl-
amska Jihad vilji útrýma Ísraelssríki.
Árásir þeirra hafi þess vegna ekkert
með það að gera hversu erfiðar að-
stæður palestínskur almenningur býr
við, þó að margir á Vesturlöndum lifi í
þeirri blekkingu.
„Þess vegna eru þessi átök í hugum
margra okkar spurning um líf og
dauða fyrir Ísraelsríki,“ segir hann.
Hvað um gagnrýni, sem sett hefur
verið fram vegna áframhaldandi
landnáms Ísraela á svæðum Palest-
ínumanna eftir Óslóar-samningana
1993?
„Ég skil ósköp vel,“ segir Harris,
„og flestir Ísraela gera það einnig, að
lausn sem felur í sér tvö sjálfstæð ríki
[Palestínumanna og Ísraela] þýðir að
í þessu efni þarf að gefa verulega eft-
ir, og að landnemabyggðir verði að
víkja. Þetta skilja menn fullkomlega.“
Mætti segja um landnámið að þar
hafi Ísraelar ekki hegðað sér í anda
samkomulagsins?
„Sumir gætu litið þannig á,“ svarar
hann. „Ég geri mér grein fyrir því að
þessi þáttur er afar umdeildur, ég skil
það fullkomlega. En ég skil líka að sá
samningur, sem Ehud Barak var
reiðubúinn til að skrifa undir [árið
2000], fól í sér verulega eftirgjöf hvað
varðaði landnemabyggðirnar.“
Segir Harris að í þessu samhengi
þurfi líka að huga að viðurkenningu
arabaríkjanna á Ísraelsríki. Séu þau
öll reiðubúin til að viðurkenna tilveru-
rétt Ísraelsríkis, sé allt annað um-
semjanlegt.
„Sáttmáli Ísraela og Egypta á sín-
um tíma sýndi að það er hægt að ná
fram friði,“ segir Harris. „Friður
komst á í samskiptum Ísraels og
Egyptalands, friður komst á í sam-
skiptum Ísraels og Jórdaníu. Ég trúi
því að Ísrael geti einnig náð samn-
ingum við Palestínumenn, þó að það
verkefni sé mun flóknara, sökum þess
hversu nálægðin er mikil í sambúð
þjóðanna tveggja. Ég trúi því hins
vegar að það sé aðeins hægt ef breyt-
ing verður á forystusveit Palestínu-
manna, þar komi til menn sem eru án
alls fyrirvara reiðubúnir friðarsamn-
ingum og sem eru tilbúnir til að sætta
sig við að búa við hlið sjálfstæðs Ísr-
aelsríkis. Ef svo er ekki þá óttast ég
að átök muni vara í 100 ár í viðbót.“
Gyðingahatur hefur aukist
Samtalinu víkur nú að fullyrðing-
um Harris í fjölmiðlum í Bandaríkj-
unum þess efnis að gyðingahatur hafi
aukist verulega undanfarin tvö ár,
þ.e. eftir að uppreisn Palestínumanna
hófst í september 2000. Segist hann
telja að deilurnar undanfarin tvö ár
hafi gert það að verkum að fordómar,
sem áður voru vel faldir, hafi brotist
fram að nýju. Að menn feli sig á bak
við það yfirskin að vilja gagnrýna Ísr-
aelsríki, á meðan annað búi í reynd að
baki.
Harris tekur fram að hann sé ekki
að segja að þó að menn gagnrýni
framferði ísraelskra stjórnvalda séu
þeir um leið orðnir gyðingahatarar.
Enda myndi það gera marga íbúa Ísr-
aels að gyðingahöturum, þar séu
gagnrýnisraddir nefnilega margar og
háværar.
„Hins vegar finnst mér að þegar
menn gagnrýna Ísraelsríki, á meðan
þeir þegja þunnu hljóði yfir hræðileg-
um mannréttindabrotum sem framin
séu annars staðar, þá búi eitthvað
undir. Hvers vegna þegja menn, sem
verða jafnæstir yfir atburðum í Ísr-
ael, yfir því að 2 milljónir manna hafa
fallið í Súdan á undanförnum tíu ár-
um, flestir svartir og kristnir; fyrir
arabískum og múslimskum stjórnar-
herrum í [höfuðborginni] Khartoum?
Hvers vegna þegja þeir yfir þessu?
Hvers vegna þegja menn um sjálfs-
morðssprengjumenn, en gagnrýna
fórnarlömb sömu manna?“
Harris viðurkennir að erfitt geti
verið að gera greinarmun á því hve-
nær menn séu að gagnrýna og hve-
nær annarlegar sakir búi að baki. Það
hljóti hins vegar að teljast gyðinga-
hatur þegar menn segi að rétt eins og
gyðingar hafi myrt Jesú krist þá séu
þeir nú að myrða Palestínumenn.
„Slík samlíking er í mínum huga ein-
faldlega gyðingahatur.“
Faldir fordómar koma
fram í dagsljósið á ný
Gyðingahatur hefur
farið vaxandi að undan-
förnu, að sögn Davids
A. Harris, fram-
kvæmdastjóra Samtaka
bandarískra gyðinga.
Davíð Logi Sigurðsson
hitti Harris nýverið í
New York og sló á þráð-
inn til hans um daginn.
’ Við virðumákvörðun kjósenda í
Ísrael. Það er ekki
okkar að segja þeim
fyrir verkum. ‘
David A. Harris
AP
Palestínumaður sýnir skilríki sín við eina af fjöldamörgum eftirlitsstöðvum Ísraelshers á Vesturbakkanum. Eru
bæir og borgir Palestínumanna girt af með þeim hætti og fólki í raun bannað að fara ferða sinna.
david@mbl.is
’ Arafat er hlutivandans sem við
blasir, ekki lausn-
arinnar. ‘