Morgunblaðið - 19.12.2002, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Á RANNSÓKNASTOFUHáskólans í meinafræðivið Landspítala – há-skólasjúkrahús er sjúk-
dómsgreindur yfirgnæfandi meiri-
hluti þeirra u.þ.b. 1.200
krabbameina sem greinast árlega
hjá Íslendingum. Auk meinafræði-
rannsókna, sem eru sjúkdóms-
greingar vefjasýna, falla rannsóknir
á sviði frumulíffræði, litningarann-
sókna og réttarlækninga undir
verksvið rannsóknastofunnar.
Daglegur rekstur og stjórn Lífs-
ýnasafns Rannsóknasóknastofu
Háskólans við Landspítala – há-
skólasjúkrahús er sömuleiðis á
ábyrgð rannsóknastofunnar. Yfir-
læknir rannsóknastofunnar er Jó-
hannes Björnsson. Hann er jafn-
framt prófessor í líffærameinafræði
við læknadeild Háskóla Íslands.
Vitnað í íslenskar rannsóknir
„Hér starfar fámennur, reyndar
of fámennur, hópur fólks með langa
þjálfun og reynslu, sérfræðilæknar
og annað fagfólk, sem vinnur mik-
ilvægt þjónustustarf sem kannski
hefur ekki verið ofarlega í vitund al-
mennings. Hér vinna nú 59 manns,
þar af 15 læknar, 17 meinatæknar
og 8 líffræðingar.“
Tilefni heimsóknar blaðamanns
til Jóhannesar Björnssonar er að
fyrr á árinu birtist á erlendri vef-
síðu frétt um að hlutfallslega væri
mest vitnað til íslenskra rannsókna
á brjóstkrabbameini. Jóhannes seg-
ir ýmsar aðferðir til þess að meta
gildi eða gagnsemi vísindavinnu
sem birt er í vísindatímaritum og á
þingum. Ein þeirra sé að athuga
hversu oft vísindamenn vitni í
greinar annarra rannsakenda á
sama eða skyldu sviði.
Umrædd veffregn tók til árabils-
ins 1990–1999 og athugaði hversu
oft hefði að meðaltali verið vitnað í
hverja rannsókn á brjóstkrabba-
meini í ýmsum löndum beggja
vegna Atlantshafsins. Í ljós kom, að
erlendir vísindamenn vitnuðu oftast
í vísindagreinar Íslendinga á þessu
sviði, og munaði þar miklu. Jóhann-
es leggur áherslu á að taka verði
talnaleikjum eins og þessum með
fyrirvara en boðskapurinn sé engu
að síður augljós, hér skipti eins og
víðar gæði meira máli en magn. Ís-
lenskar rannsóknir á brjóstkrabba-
meinum hafa fyrst og fremst verið
unnar á tveimur stöðum, þ.e. Rann-
sóknastofu Krabbameinsfélags Ís-
lands í sameinda- og frumulíffræði
og frumulíffræðideild Rannsókna-
stofu Háskólans í meinafræði. Vís-
indamenn á báðum stöðum hafa oft-
ast haft samvinnu við aðra
sérfræðinga Rannsóknastofu Há-
skólans. Um grunnrannsóknir á
krabbameinum hérlendis almennt
bætir Jóhannes því við að náin sam-
vinna tiltölulega fárra vísinda-
manna skipti þar miklu máli og
einnig sú staðreynd að efniviður er
aðgengilegur á einum stað, lífsýna-
safni Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði við Landspítala – há-
skólasjúkrahús.
Svar meðan á
aðgerð stendur
En að starfseminni sjálfri: „Meg-
inverkefni okkar er sjúkdómsgrein-
ing vefjasýna, þ.e.a.s. líffæra og líf-
færahluta, speglunarsýna o.s.frv.,
sem fjarlægð eru til greiningar eða
lækninga. Okkur berast þannig sýni
með flestum þeim sjúkdómum, sem
mannkynið hrjá. Skriflegt svar
meinafræðings fer héðan einum til
fjórum dögum síðar. Oft á dag ræð-
um við síðan við þá lækna, sem fjar-
lægðu sýnið og sjúklinginn annast,
ekki síst til þess að tryggja öryggi
greiningarinnar. Öllum sem hér
starfa er stöðugt ljóst, að niðurstöð-
ur okkar geta haft, og hafa reyndar
oft, afleiðingar sem með litlum eða
engum fyrirvara gjörbreyta lífi
sjúklinga og aðstandenda þeirra.
Krabbameinslækningar nútímans
krefjast náins samstarfs allra
lækna, sem að greiningu og með-
ferð koma. Þannig þarf skurðlæknir
ósjaldan skyndisvar meðan á skurð-
aðgerð stendur til þess að taka
ákvörðun um framhald aðgerðar-
innar og bíður sjúklingurinn á
skurðarborðinu á meðan. Hraðsvar
af þessu tagi, sem tekur nokkrar
mínútur, útheimtir verulega þjálfun
þess fagfólks, sem að því kemur.“
Vefjasýnum sums
staðar fargað
Um leið og vefjasýni berst rann-
sóknastofunni er það skráð í lífs-
ýnasafn spítalans. Allt eftir stærð
er það síðan varðveitt í heild sinni
eða að hluta. Í safninu eru nú u.þ.b.
hálf milljón vefjasýna frá u.þ.b. 200
þúsund einstaklingum, þau elstu frá
þriðja tug síðustu aldar. „Hér á
landi tóku árið 2000 gildi lög um lífs-
ýnasöfn. Þar eru nákvæm fyrirmæli
um varðveislu sýnanna, hverjir fá
aðgang að þeim og hvernig.“ Jó-
hannes segir megintilgang safnsins
að þjóna sjúklingum og fjölskyldum
þeirra. Sums staðar erlendis, eink-
um vestanhafs þar sem Jóhannes
starfaði lengi, sé vefjasýnum fargað
eftir tiltekinn tíma, t.d. 10–15 ár. Sé
það einkum af tveimur ástæðum,
annars vegar vegna kostnaðar við
rekstur safnsins og hins vegar af
ótta við lögsókn vegna þeirra upp-
lýsinga sem felast í hverju sýni.
„Hvert vefjasýni, sem eðli málsins
samkvæmt inniheldur frumur,
geymir í reynd allt erfðaefni við-
komandi einstaklings. Það er hugs-
anlegt að í þjóðfélögum öðruvísi en
okkar geti verið óæskilegt að erfða-
efni mikils hluta þjóðar sé tiltækt
með þessum hætti. Önnur ástæða
þess að sýnum er hent er ótti þeirra
sem söfnin reka, þ.á m. meinafræð-
inga, að gömul greiningarmistök
geti síðar komið í ljós. Ég álít að
hvorugt atriðið geti nokkurn tíma,
a.m.k. á meðan Ísland er réttarríki,
réttlætt að henda sýni, sem hefur
verið tekið í greiningarskyni.“
Greining stökkbreytinga
Jóhannes tekur sem dæmi um
notkun safnsins við lækningar, að
finnist nýtt krabbamein hjá sjúk-
lingi, jafnvel áratugum eftir að
fyrra æxlið var greint, geti það ráð-
ið úrslitum um rétta greiningu, og
þannig meðferð og horfur, að hafa
fyrra æxlið til samanburðar. „Nú-
tímaaðferðum meinafræðinnar, s.s.
vefjaónæmisfræði og sameindalíf-
fræði, má flestum beita á aldagömul
sýni hafi þau verið rétt varðveitt.“
Annað þjónustugildi safnsins er
greining stökkbreytinga í ættum
þar sem tíðni krabbameina er hærri
en almennt gerist. Má þannig
grennslast fyrir um stökk
ar í vefjasýnum þeirra se
eru látnir. „Með því að s
þessar fjölskyldur er í
þjóðfélagi eins og okkar
finna og beinlínis aðstoða þ
lífi eru, t.d. með forvörnu
konar.“
Hvað um aðgang að sýnu
Jóhannes segir að tilk
tæknifyrirtækja á síðari
unda áratugsins hafi hley
vísindarannsóknir í læknis
á landi. „Hér hefur lífsýna
Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði annast ranns
Greina meiri
krabbamei
Fjölbreytt starf fer fram á Rannsókna-
stofu Háskólans í meinafræði. Þar starfa
nærri 60 manns, einkum læknar,
meinatæknar og líffræðingar. Jóhannes
Tómasson kynnti sér starfsemina.
Hér má sjá nokkra starfsm
hægri. Hjá honum er Valg
fjörð Pétursdóttir, Guðrún
Meðal aðalverkefna Ranns
krabbamein. Hér er Jóhan
krabbameins sem rannsak
rannsóknastofunnar.
VAL BORGARSTJÓRA
Á undanförnum mánuðum ogmisserum hefur verið mikillþrýstingur á Ingibjörgu Sól-
rúnu Gísladóttur borgarstjóra að gefa
kost á sér á framboðslista Samfylk-
ingarinnar í Reykjavík. Þessi þrýst-
ingur hefur komið frá samherjum
hennar í Samfylkingunni, þrátt fyrir
skýrar og margítrekaðar yfirlýsingar
Ingibjargar Sólrúnar bæði fyrir og
eftir borgarstjórnarkosningarnar í
vor, um að hún hefði ekki hug á fram-
boði til þings á næsta ári.
Í haust var birt skoðanakönnun,
sem sýndi að fylgi Samfylkingarinnar
í þingkosningunum í Reykjavík gæti
aukizt talsvert ef borgarstjóri gæfi
kost á sér. Í kjölfarið gaf Ingibjörg
Sólrún út yfirlýsingu, þar sem sagði:
„Ég hef vegið og metið þessi mál með
sjálfri mér og í samræðum við aðra á
síðustu dögum. Ég hef meðal annars
hugleitt stöðuna út frá þeim skuld-
bindingum sem ég hef tekist á hendur
fyrir kjósendur Reykjavíkurlistans
og þeim markmiðum sem ég hef sett
mér í starfi borgarstjóra. Niðurstaða
mín er sú að ekkert það hafi gerst á
vettvangi stjórnmálanna sem knýi á
um að ég breyti þeirri afstöðu sem ég
tók í vor og söðli um.“
Flestir munu hafa litið svo á að
þetta svar borgarstjóra væri endan-
legt og afdráttarlaust. Í leiðara Morg-
unblaðsins 11. september síðastliðinn
sagði um það: „Með þessu svari hefur
borgarstjóri styrkt persónulega
stöðu sína sem stjórnmálamaður sem
stendur við orð sín. Hún gaf kjósend-
um mjög afdráttarlaus loforð um það í
vor að hún yrði áfram borgarstjóri og
sneri sér ekki að öðru snemma á kjör-
tímabilinu. Hún gengur ekki á bak
þeirra orða sinna, þótt hún hafi fengið
upp í hendurnar freistandi tækifæri
til að láta til sín taka á vettvangi
landsmálanna eftir níu ára starf sem
borgarstjóri. Vafalaust hefðu ýmsir
aðrir stjórnmálamenn gripið þetta
tækifæri, jafnvel þótt þeir hefðu þar
með lent í mótsögn við sjálfa sig.“
Þetta mat á afstöðu borgarstjórans
á augljóslega ekki við lengur. Hún
segir nú, að hún muni áfram verða
borgarstjóri, jafnvel þótt hún setjist á
þing. Að hún sinni áfram starfi borg-
arstjóra er hins vegar ekki það eina,
sem skiptir máli gagnvart kjósendum
Reykjavíkurlistans. Stór hluti þeirra
kýs ekki Samfylkinguna í þingkosn-
ingum, heldur Vinstrihreyfinguna –
grænt framboð eða Framsóknar-
flokkinn. Margir þeirra hafa væntan-
lega litið svo á að loforð borgarstjór-
ans næðu einnig til þess að hún færi
ekki að beita sér gegn þeirra flokkum
í landsmálapólitíkinni.
Þau loforð, sem borgarstjóri gaf
kjósendum í Reykjavík í vor, þjónuðu
því hlutverki að styrkja Reykjavíkur-
listann og tryggja kosningasigur
hans. Af viðbrögðum forystumanna
samstarfsflokka Samfylkingarinnar í
Reykjavíkurlistanum má marka að
þeir telji ákvörðun hennar nú veikja
R-listasamstarfið. Raunar má segja
að undanfarna mánuði hafi borgar-
stjóri staðið frammi fyrir því vali,
hvort hún vildi tryggja áframhaldandi
sterka stöðu Reykjavíkurlistans eða
styrkja Samfylkinguna í landsmála-
pólitíkinni. Hún hefur valið Samfylk-
inguna.
Vafalaust styrkir framboð hennar
flokkinn, en um leið er mótsögn í því
þegar Ingibjörg Sólrún sjálf og Össur
Skarphéðinsson, formaður Samfylk-
ingarinnar, tala um að hún sé þar ekki
í forystusæti og hafi þar af leiðandi
ekki gengið á bak loforða sinna gagn-
vart kjósendum í borgarstjórnar-
kosningunum. Ingibjörg Sólrún er
öflugur forystumaður, einhver öflug-
asti forystumaður vinstri manna á Ís-
landi. Þess vegna var hún fengin á
framboðslistann. Hún skipar sér að
sjálfsögðu í forystusveit og framboð
hennar í fimmta sæti hlýtur að þýða
að flokkurinn stefni á að ná því sæti.
Til þess að ná því markmiði, þarf
Samfylkingin hins vegar að ná at-
kvæðum af öðrum flokkum, ekki sízt
og kannski fyrst og fremst frá vinstri-
grænum og framsóknarmönnum. Það
liggur því í augum uppi að framboð
Ingibjargar Sólrúnar styrkir Sam-
fylkinguna, en veikir um leið sam-
starfið innan Reykjavíkurlistans.
PAPRIKURNAR KVADDAR
Það ber vott um raunsæi hjá græn-metisbændum að hyggjast hætta
paprikurækt, þar sem þeir telja sig
ekki fá nægilega hátt verð fyrir af-
urðir sínar. Það er sömuleiðis rétt af-
staða hjá landbúnaðarráðuneytinu að
gera ekkert í því, þótt bændur segi að
stefnt geti í að framleiðsla á íslenzkri
papriku leggist af.
Síðastliðið vor voru gerðar breyt-
ingar á starfsumhverfi grænmetis-
bænda. Tollar á innfluttu grænmeti
voru lækkaðir verulega, en á móti
komu beingreiðslur úr vösum skatt-
greiðenda til bændanna. Þessar að-
gerðir hafa stuðlað að því að lækka
verð á grænmeti og draga úr verð-
sveiflum.
Georg Ottósson garðyrkjubóndi
segir í Morgunblaðinu í gær að það
væri slæmt ef paprikurækt legðist af
hérlendis, enda sækist margir neyt-
endur eftir íslenzkri papriku.
Staðreyndin í málinu er auðvitað sú
að ef margir neytendur sækjast eftir
íslenzkri papriku og telja hana í raun
og veru betri en erlenda framleiðslu,
mun paprikuræktin ekki leggjast af.
Ef raunveruleg spurn er eftir papr-
ikunni og fólk er tilbúið að borga fyrir
gæðin, verður þörf fyrir einhverja
framleiðslu á papriku, þótt hún verði
kannski ekki jafnmikil og nú er.
Ef hins vegar er ekki nægileg eft-
ispurn eftir vöru, sem er rándýr enda
þótt skattgreiðendur niðurgreiði
framleiðslu hennar, er augljóslega
ekki eftirsóknarvert að halda fram-
leiðslu hennar áfram, jafnvel þótt hún
sé af sama þjóðerni og neytendurnir.
Raunsæi grænmetisbænda mætti
raunar verða öðrum innan landbún-
aðarins til fyrirmyndar. Hingað til
hafa bara orðið til fjöll af búvörum,
sem ekki ganga út þrátt fyrir ríkis-
styrkina, og hægt hefur gengið að
draga úr framboði til samræmis við
eftirspurn.