Morgunblaðið - 19.12.2002, Blaðsíða 57

lengi í of miklum mæli. Þar með er
ekki sagt að ráðlegt sé að auka sókn
í smáfisk til að friða eldri fisk.
Betra væri að minnka sóknina í
hrygningarfisk án þess að auka
hana í smáfisk, þ.e. minnka heild-
arsóknina í stofninn. Þetta hefur
einmitt verið meginatriði í ráðgjöf
Hafrannsóknastofnunarinnar síð-
ustu áratugi. Friðun smáfisks
byggist ekki aðeins á því nýta vöxt
fisksins til að auka þann afrakstur
sem hver fiskur skilar, heldur ekki
síður að auka framlegð hvers ár-
gangs til hrygningarstofnsins. Frið-
un smáfisks er því mikilvæg en þó
ekki mikilvægari en uppbygging
hrygningarstofns. Það er því hægt
að taka undir það sjónarmið Einars
að friðun smáfisks megi ekki leiða
til þess að sókninni sé „ beint í eldri
og stærri fisk,“ þ.e. hrygningarfisk,
í of miklum mæli.
Náttúruleg afföll
Einar Oddur fullyrðir: „Að baki
þeirri forsendu að náttúruleg dán-
artala sé 18% er ein rannsókn sem
unnin var af Jóni Jónssyni árið
1960.“ Það er rétt að það gildi sem
hefur verið notað í stofnmati (0,2
eða 18%) kemur upprunalega frá
Jóni Jónssyni. Náttúrulegur dauði
er stærð sem erfitt er að meta eink-
um ef fiskveiðidauði er mjög hár.
Matið er háð töluverðri skekkju og í
mörgum tilfellum er jafnframt ver-
ið að meta annan óskráðan dauða
svo sem brottkast og önnur óskráð
afföll af völdum veiða. Fjöldi vís-
indamanna víða um heim hefur
fjallað um þetta atriði á undanförn-
um áratugum og birt niðurstöður
sínar í viðurkenndum vísindaritum.
Í meginatriðum eru niðurstöður
Jóns Jónssonar samhljóða síðari
tíma rannsóknum um að náttúrleg
afföll eldri þorsks séu af stærðar-
gráðunni 18% (M=0,2). Á Hafrann-
sóknastofnuninni hafa á undanförn-
um árum farið fram ítarlegar
athuganir á líklegu gildi M í ís-
lenska þorskstofninum og áhrifum
þess á nýtingarstefnu. Niðurstaða
þessara athugana bendir til að ár-
leg náttúruleg afföll 4 ára þorsks og
eldri séu á bilinu 10–26% (M=0.1–
0,3) og sterkar vísbendingar að
gildið sé nær 10% (M=0,1). Frávik
innan þessara marka frá forsendu
um M=0,2 breyta engu um þá meg-
inályktun að sókn í þorskstofninn
er alltof mikil.
Týndur þorskur
Einar Oddur telur að náttúrleg
afföll séu í raun mun hærri og spyr
„getur það verið að 600 þúsund
tonnin sem Hafró hafði sjálft mælt
að væru í hafinu og „týndust“ síðan
hafi einfaldlega drepist“. Líklegt er
að Einar Oddur sé hér að vísa til of-
mats á stærð þorskstofnsins á ár-
unum 1998–2000 en þó er ekki ljóst
hvernig hann fær töluna 600 þús-
und tonn. Árið 1999 þegar hvað
verst tókst til að meta stærð þorsk-
stofnsins var stofninn metinn vera
rétt rúmlega ein milljón tonna en er
nú metinn hafa verið rétt rúmlega
700 þúsund tonn árið 1999. Mun-
urinn er því um 300 þúsund tonn.
Þetta má lesa út úr töflu 3.1.12 á
bls. 125 í síðustu Ástandsskýrslu
Hafrannsóknastofnunarinnar.
Mat á stærð fiskistofna á hverj-
um tíma er og verður alltaf háð
ákveðinni óvissu. Frá árinu 1976 til
1997 var frávik í mati á stærð
þorskstofnsins að meðaltali tæp
10%. Á árunum 1998–2000 var frá-
vikið töluvert meira og stofninn nú
talinn hafa verið um 30% minni en
þá var áætlað. Ítarlega hefur verið
farið yfir orsakir þessa m.a. með að-
stoðs hóps viðurkenndra erlendra
sérfræðinga undir stjórn próf. John
G. Pope (2000) og dr. Andrew Ros-
enberg (2001). Gerð hefur verið
grein fyrir líklegustu orsökum
þessa fráviks í skýrslum Hafrann-
sóknastofnunarinnar og í skýrslum
framangreindra starfshópa. Líkleg-
ast er að skýringanna sé að leita í
breyttu hegðunarmynstri þorsksins
og notkun fjölflota vísitalna í stofn-
mati. Ekki er þó hægt að útiloka að
aðrir þættir s.s. brottkast sé hluti
skýringarinnar. Engar vísbending-
ar eru um að orsakanna sé að leita í
verulegum breytingum á náttúrleg-
um afföllum.
Úrkynjun þorskstofnsins
Einar Oddur fullyrðir: „Við erum
að kryppla þorskstofninn með því
veiðimynstri sem Hafró þvingar
fram.“ Fræðilega er líklegt að veið-
ar sem beinast af mestum þunga að
stærsta fiski í hverjum árgangi
þegar hann kemur inn í veiði valdi
erfðafræðilegu vali á hraðvaxta
þorski þannig að eftirlifendur vaxi
hægar. Ekki hefur tekist að sýna
fram á þetta með vísindalegum að-
ferðum þar sem erfitt er að greina á
milli umhverfisáhrifa og erfðaþátta
við náttúruleg skilyrði. Um þetta
hefur verið fjallað á vísindalegum
ráðstefnum og skrifaður fjöldi vís-
indagreina þar á meðal á vettvangi
Alþjóðahafrannsóknaráðsins. Menn
eru þó almennt sammála um að
áhrifaríkasta leiðin til að draga úr
slíkum áhrifum sé að nýta stofna
með vægri sókn. Augljóst er að
veiðar með valvirkum veiðarfærum
hljóta alltaf að hafa einhver áhrif á
erfðasamsetningu fiskistofna en
jafn augljóst er að ekki verður kom-
ið í veg fyrir slík áhrif með auknu
veiðiálagi eða með því að færa sókn
í smærri fisk eins og Einar Oddur
hefur verið að leggja til.
Umræða um forsendur
og ráðgjöf
Einar Oddur telur mikilvægt „að
fram fari alvöru debat“ um meg-
inforsendur ráðgjafar Hafrann-
sóknastofnunarinnar og gefur í
skyn að engin umræða hafi farið
fram. Í nóvember 2001 og 2002 hélt
sjávarútvegsráðuneytið svokölluð
Fyrirspurnaþing. Meginmarkmið
þessara þinga var að ræða forsend-
ur og aðferðafræði vísindamanna
við ráðgjöf um nýtingu fiskistofna
og stuðla að opinni gagnrýnni og
rökstuddri umræðu. Á þessum
þingum var fjallað um öll þau atriði
sem Einar Oddur fjallar um í skrif-
um sínum. Haustið 2001 héldu sér-
fræðingar Hafrannsóknastofnunar-
innar 23 opna umræðufundi um allt
land þar sem fjallað var um ástand
fiskistofna og forsendur fiskveiði-
ráðgjafar. Það er því tæpast hægt
að fullyrða að ekki hafi farið fram
„alvöru debat“ um þessi málefni.
Að sjálfsögðu þarf að vera stöðug
umræða í gangi um þessi mikilvægu
mál en hún þarf að vera málefnaleg,
byggjast á þekkingu og vera laus
við rangfærslur. Sérfræðingar Haf-
rannsóknastofnunarinnar eru að
sjálfsögðu tilbúnir til að taka þátt í
þeirri umræðu hvenær sem er.
Höfundar eru fiskifræðingar á
Hafrannsóknastofnuninni.
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2002 57
Hlýlegar gjafir
Glæsilegar gjafapakkningar Bláa
lónsins í öl lum stærðum og
gerðum fást í heilsulindinni Bláa
lóninu, Hagkaupum Smáralind
og öllum helstu apótekum og
minjagripaverslunum.
www.bluelagoon.is
Heimsmeistarinn!
blandarinn,
sá öflugasti og
ímynd þess besta!
Fæst í ýmsum litum. Verð
frá kr. 11.970 stgr.
Gullverðlaunahafar íslenska
landsliðsins í matreiðslu
nota eingöngu KitchenAid
blandara og hrærivélar.
Gerðu líka kröfur
- veldu KitchenAid!