Morgunblaðið - 19.12.2002, Blaðsíða 54

UMRÆÐAN
54 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FORMAÐUR Siðmenntar, Hope
Knútsson, ritar grein í Mbl. 30.10.:
„Hvað felst í aðskilnaði ríkis og
kirkju?“ Þar sker í augu alger vöntun
á umfjöllun um eignir kirkjunnar,
eins og þær skipti engu í sambandi
við þann „styrk“ frá ríkinu sem Hope
segir Þjóðkirkjuna fá og vill láta af-
nema. „Þjóðkirkjan nýtur hundraða
milljóna króna styrks [svo!] árlega
umfram önnur trúfélög,“ segir hún.
Það er einfaldlega rangt. Ríkisvaldið
tók kirkjujarðir (fyrir utan prestsset-
ur) í sína umsjá 1907, innheimtir af
þeim tekjur og greiðir í staðinn laun
til presta.
Hvaðan komu þessar jarðir, 16%
jarðeigna landsins 1907? Stór hluti
tilheyrði kaþólskri kirkju á sínum
tíma. Eins og sjá má af gjafabréfum
eignafólks til kirkna og klaustra, áttu
þær gjafir að styðja við Guðs kristni,
helgast þjónustu við söfnuði hans.
Eftir siðaskipti var ekki öðrum til að
dreifa til kristnihalds en lútherskum
klerkum sem framfleyttu sér, önnuð-
ust viðhald kirkna og önnur útgjöld
með þeim eigna- og tekjustofnum
sem konungur lét óhreyfða þegar
hann hrifsaði undir sig klaustra- og
stólseignir. Var hitt þó ærinn skellur
að sú menningar- og þjóðþrifastarf-
semi sem fram fór í klaustrunum var
í einu vetfangi aflögð, er konungur
gerði eignir þeirra upptækar.
Kirkjan var á 14. öld langauðugasti
landeigandi hérlendis og auðgaðist
enn til 1550. Þá áttu biskupsstólarnir
14.119 hundruð í jarðeignum, sjött-
ung alls jarðnæðis. Síðar hafa margir
býsnazt yfir auðsöfnun kirkjunnar,
en eins og Björn Þorsteinsson sagn-
fræðiprófessor fræddi okkur nem-
endur sína um, var kirkjan leigulið-
um sínum léttari í álögum en aðrir
landsdrottnar. Að auki veitti hún fá-
tækum og sjúkum ómetanlega hjálp.
Um 1650 var þriðjungur jarðeigna í
eigu kirkna, biskupsstóla, Kristfjár-
jarða og spítala, sjöttungur eign kon-
ungs og helmingur bændaeign.
Fyrir þá, sem líta ekki á eign sem
þjófnað eins og stjórnleysinginn Pro-
udhon, ætti að vera sjálfsagt að
skoða þessi mál af jafnaðargeði og
réttsýni. Eðlilegri kröfu kirkjunnar
að fá að halda tekjustofnum sínum
verður ekki mótmælt í nafni trúfrels-
is.
Ekki tilheyri ég Þjóðkirkjunni, er
ekki þess vegna að verja hana ásælni.
En vegna þrákelkni Hope í atsókn-
inni finnst mér rétt að hún upplýsi
okkur um fáein atriði:
1) Heldur hún að kristnir Íslending-
ar láti höggva undan sér þær efna-
legu stoðir sem forfeður okkar
reistu til að halda uppi kirkjum,
helgihaldi og þjónustu í þágu safn-
aðanna?
2) Telur hún kristið fólk svo auð-
blekkt og geðlaust, að það standi
ekki á eignarrétti sínum og eftir-
komenda sinna?
3) Trúir hún í alvöru að hún geti biðl-
að til ríkisstjórnarflokkanna um
stuðning við að ræna kirkjuna
eignum sínum og/eða samnings-
bundinni réttarstöðu? M.ö.o.: Með
hliðsjón af því, að ríkisstjórnin
segir í stefnuskrá sinni að kristin
trú og gildi hafi „mótað mannlíf í
landinu og verið þjóðinni ómetan-
legur styrkur,“ auk þess sem báðir
flokkarnir eru því andvígir „að lög-
gjafinn gangi of nærri friðhelgi
eignarréttarins“ eða „taki sér
nokkurt vald sem stríðir gegn
grundvallarréttindum,“ trúir
Hope því, að flokkarnir gangi á
bak þeirra orða? Hefur hún svo
lágt álit á þeim að hún ímyndi sér
að þeir fáist til þess í bráðræði að
hafna þannig kjörfylgi fjölda krist-
inna manna?
4) Álítur hún mín lúthersku systkini
þvílíkar gungur að þau láti rifta
einhliða þeim samningi sem gildir
milli ríkis og Þjóðkirkju um árlegt
framlag til hennar úr ríkissjóði
(sem er metið sem eðlilegt endur-
gjald fyrir þau 16% jarðeigna í
landinu sem kirkjan lét af hendi
við ríkið)?
5) Kæmi það henni á óvart að Þjóð-
kirkjan fengi (í Hæstarétti eða
með því að leita til æðsta dómstigs
í Evrópu) þann samning staðfest-
an eða jarðeignir sínar afhentar
aftur, ef ríkið fremdi þau samn-
ingsrof að hætta að greiða þetta
árlega afgjaldsígildi úr ríkissjóði?
6) Ef Hope ánafnaði Siðmennt eignir
sínar, fyndist henni þá réttlætis-
mál að einhver ríkisstjórn þjóð-
nýtti þær með einu pennastriki?
7) Af því að henni er tíðrætt um rétt-
læti, jafnrétti og trúfrelsi, er að
lokum spurt: Yrði það í þágu rétt-
aröryggis ef magnaðasta valdið,
ríkisbáknið, gæti sölsað undir sig
sameign frjálsra félagasamtaka?
Kirkjan fer ekki fram á ölmusu,
einungis að ríkið standi við gerða
samninga. Ef ekki væri samstaða á
Alþingi um lögin frá 1907 og 1997,
ætti Þjóðkirkjan að taka við eignum
sínum aftur og ávaxta þær á arðsam-
an hátt með nútímalegri fjármála-
stjórn til að tryggja að hún geti stað-
ið undir helgihaldi, viðhaldi kirkju-
húsa, hjálparstarfi og þjónustu til
frambúðar. Ef hún hlypist undan
þeirri ábyrgð (t.d. af hræðslugæðum
eða í viðleitni til að þóknast öllum,
umfram allt einhverri tízkuhugsun)
væru það svik við köllun kirkjunnar,
þá sem hafa stutt hana og við sjálfan
þann sem sendi hana. Til þess hefur
kirkjan þegið þennan arf að vinna úr
honum til heilla fyrir íslenzka þjóð.
Gegn árásum á Þjóðkirkjuna
Eftir Jón Val
Jensson
„Kirkjan fer
ekki fram á
ölmusu, ein-
ungis að rík-
ið standi við
gerða samninga.“
Höf. er guðfræðingur og for-
stöðumaður Ættfræðiþjónustunnar.
FÖSTUDAGINN 13. desember
fréttum við starfsfólk á heilabilunar-
einingu LSH Landakoti að deild L-4,
sem lokað var tímabundið í ágúst,
yrði ekki opnuð aftur hinn 6. janúar
eins og áætlað var. Í staðinn á að
flytja húðdeild frá Vífilsstöðum inn á
þessa deild sem er ætluð öldruðum
með heilabilun, þ.e. Alzheimer og
skylda sjúkdóma. Sá flutningur á
auk þess að vera til bráðabirgða.
Ekkert samráð var haft við starfs-
menn eða yfirlækni og stóðum við í
þeirri trú að deildin yrði opnuð á til-
settum tíma, enda höfum við skipu-
lagt innlagnir sjúklinga á deildina
eftir áramót, í mörgum tilvikum í
samráði við aðstandendur.
Eftir að Landakotsspítali var
gerður að öldrunarspítala árið 1996
hefur verið unnið mikið uppbygging-
arstarf varðandi þjónustu við sjúk-
linga með heilabilun og aðstandend-
ur þeirra. Sú þjónusta er loks farin
að skila sýnilegum árangri þannig að
sjúklingar og fjölskyldur þeirra eiga
kost á stuðningi þessa teymis frá
greiningu sjúkdóms fram að stofn-
anavistun. Nú er stoðunum kippt
undan þessari þjónustu á þann hátt
að það er augljóst að yfirmenn spít-
alans hafa ekki hugmynd um hvaða
starfsemi hefur farið fram á heilabil-
unareiningu öldrunarsviðsins. Mér
þykir því rétt að upplýsa þá og aðra
um hvað um ræðir.
Heilabilunareiningin er á Landa-
koti og skiptist í nokkra þætti sem
nýtast sjúklingum og aðstandendum
á mismunandi stigum sjúkdómsins.
Má þar nefna minnismóttöku, tvær
legudeildir, stuðningshópa fyrir að-
standendur og þjónustusamninga
við þrjár dagvistir og eitt stoðbýli.
Hún er hugsuð út frá því markmiði
að veita sjúklingum og aðstandend-
um þeirra meðferð, stuðning og
fræðslu frá sömu aðilum í gegnum
allt sjúkdómsferlið, eða frá grein-
ingu til stofnanavistunar.
Minnismóttaka
Á minnismóttöku fer fram grein-
ing á því hvort og þá hvers konar
heilabilun sé á ferðinni og sótt er um
aðstoð fjölskyldunni til handa. Þau
úrræði sem sótt er um í gegnum
minnismóttöku eru t.d. heimaþjón-
usta, heimahjúkrun, dagvistun,
hvíldarinnlagnir, stuðningshópar
fyrir aðstandendur og fleira. Alls
hafa 1.300 manns fengið rannsókn á
minnismóttöku og um 70% þeirra
hafa verið greind með heilabilun.
Það þýðir að í a.m.k. 850 fjölskyldum
er sjúklingur með heilabilun, en
einnig er talið að heilabilun sé al-
mennt vangreind, auk þess sem
greining fer fram víðar en á minn-
ismóttöku. Sérstakar legudeildir
fyrir sjúklinga með heilabilun eru
tvær á Landakoti, L-1 og L-4. Þar er
boðið upp á greiningu, meðferð og
endurhæfingu, en einnig er talsvert
um að sjúklingar komi í hvíldarinn-
lagnir og biðpláss. Tilgangur hvíld-
arinnlagna er að veita aðstandend-
um hvíld frá afar erfiðri umönnun
sem oft nær yfir allan sólarhringinn.
Á hverju ári koma um 65 manns í
hvíldarinnlagnir.
Stuðningshópar
Stuðningshópar fyrir aðstandend-
ur sjúklinga með heilabilun hafa ver-
ið starfræktir við heilabilunarein-
ingu frá árinu 1997. Alls hafa um 150
manns komið í slíka hópa, en hóp-
arnir eru orðnir 21 að tölu.
Þróunin niður á við
Í ágúst síðastliðnum ákvað stjórn
LSH fyrirvaralaust að loka annarri
legudeildinni, L-4, þrátt fyrir að bið-
listi inn á deildina hafi alltaf verið
langur. Sökum eðlis heilabilunar var
ekki hægt að útskrifa neinn sjúkling
heim, þ.e. þeim var öllum dreift á
aðrar deildir spítalans með miklu
raski og auknum óróleika svo setja
varð talnalás á allar deildir. Við bæt-
ist að þar sem bið eftir hjúkrunar-
heimili er svo löng í Reykjavík eru
sjúklingarnir enn á þessum deildum
þannig að þeir varna því að sjúkling-
ar af bráðadeildum spítalans geti
lagst inn til endurhæfingar.
Heilabilunardeildirnar hafa haft
þá sérstöðu að geta brugðist við þeg-
ar erfiðleikar koma upp í heimahús-
um þannig að sjúklingar geta á
stundum lagst beint inn í stað þess
að fara í gegnum bráðamóttöku og
bráðadeildir fyrst. Þetta er afar mik-
ilvægt því sjúklingar með heilabilun
eru sérstaklega viðkvæmir fyrir öllu
áreiti.
Hvíldarinnlagnir eru að jafnaði
skipulagðar nokkra mánuði fram í
tímann svo aðstandendur geti vanist
tilhugsuninni og ef til vill áformað
ferðalag eða annað á meðan ástvin-
urinn dvelur hjá okkur í þrjár vikur.
Þegar hafa verið skipulagðar hvíld-
arinnlagnir fyrir fleiri manns á deild
L-4 eftir áramót í samráði við að-
standendur sem ætla að harka af sér
yfir jól og áramót með þá vissu í far-
teskinu að þeir fái hvíld að því loknu.
Auk þess eru nokkrir makar að fara í
aðgerðir á spítala í byrjun nýs árs og
eru þess fullvissir að við munum
annast þá sjúku á meðan þeir eru að
jafna sig.
Þetta eru undarlegir tímar. Sam-
tímis því að gefin er út yfirlýsing rík-
isstjórnar um fimm milljarða króna
fjárveitingu til málefna aldraðra er
verið að svíkja þennan viðkvæma
sjúklingahóp sem ekki getur borið
hönd fyrir höfuð sér, verið er að loka
félagsstarfi fyrir aldraða og skerða
heimaþjónustu verulega. Jólaboð-
skapurinn hefur heldur betur tekið
breytingum.
Frekari skerðing á þjónustu
við aldraða með heilabilun
Eftir Hönnu Láru
Steinsson
„Verið er að
svíkja þenn-
an við-
kvæma sjúk-
lingahóp.“
Höfundur er félagsráðgjafi heila-
bilunareiningar LSH Landakoti.
Þetta langar mig í ....
Eftir langa dvöl
erlendis sé ég
betur og betur
hvað íslensk
myndlist er góð.
Bryndís Schram
Gallerí Fold - fyrir jólin - Opið - til kl. 22.00
Haraldur Bilson
Bragi Ásgeirsson
Soffía Sæmundsdóttir
Rauðarárstíg 14-16, sími 551 0400
Kringlunni, sími 568 0400,
www.myndlist.is
Mörkinni 3, sími 568 7477
www.virka.is
Opið til kl. 18 alla daga nema sun. til jóla,
Þorláksmessu 10-20, aðfangadag 10-12.
Fléttaðar
handavinnukörfur
frá Thimbleberries
Síðumúla 24 • Sími 568 0606
Heimaskrifstofa
166.000,-