Morgunblaðið - 09.01.2003, Blaðsíða 18

Það var ekki eftir litlu að slægjast fyrir þá félaga í Orca, að stefna að því að ná undir-
tökunum í Íslandsbanka, Tryggingamiðstöðinni og Straumi:
Íslandsbanki er um 48 milljarða króna virði.
Bótasjóðir Tryggingamiðstöðvarinnar eru á milli 13 og 14 milljarðar króna.
Hlutabréfaeign Tryggingamiðstöðvarinnar er um 8 milljarðar króna.
Straumur á 8,5 milljarða króna í eigin fé og getur skuldsett sig upp á nokkra millj-
arða að auki, jafnvel sex til átta milljarða.
Hjá Orca-hópnum var því um áform aldarinnar að ræða, þegar reynt var að ná und-
irtökunum í þessum félögum og í öllum tilvikum voru þeir ótrúlega nálægt því að ná
markmiði sínu. Þar sem öldin er bara nýhafin skyldi enginn fullyrða, að þótt Jóni Ás-
geiri Jóhannessyni og Þorsteini Má Baldvinssyni hafi í þrígang mistekist að ná þeirri
gífurlegu valdastöðu, sem þeir sóttust eftir, séu þeir hættir.
Nú verður þetta bara miklu erfiðara fyrir þá, því menn vöknuðu upp við svo vonda
drauma, þegar þeir loks tóku við sér og kveiktu á því sem var að gerast, að þeir
verða glaðvakandi á verðinum, að minnsta kosti næstu misseri og ár.
Með aðra hönd á
90 milljörðum
Samningurinn
Þetta er samningurinn sem Árni Tómasson, annar aðalbankastjóri Búnaðarbankans, og
Yngvi Örn Kristinsson, framkvæmdastjóri verðbréfaviðskipta Búnaðarbankans, gerðu við
Jón Ásgeir og félaga um kauprétt Fjárfars á 12,5% hlut Búnaðarbankans í Straumi.
þeir samþykktu að vera þöglir meðeigendur Ís-
landsbanka að Straumi til næsta aðalfundar,
eða að leyfa Íslandsbanka að kaupa sinn hlut í
Straumi. Þeir töldu sig hafa samþykkt ákveðna
hluti um ráðstöfun eigna Búnaðarbankans, sem
þeim var einfaldlega ekki heimilt að gera, því
Árni, ásamt Yngva Erni Kristinssyni, yfirmanni
verðbréfasviðs Búnaðarbankans, hafði undirrit-
að bindandi samning við Fjárfar um aðra hluti.
Í huga þeirra Sólons Sigurðssonar og Magn-
úsar Gunnarssonar var ljóst, að þeir hefðu aldr-
ei haft neinar forsendur til þess að mæta á fundi
með Íslandsbankamönnum nokkrum dögum
áður hefðu þeir vitað af samningnum.
Í kjölfar þessa hafði Árni Tómasson samband
við Bjarna Ármannsson og spurðist fyrir um
hvort Íslandsbanki vildi ekki bara kaupa bréf
Fjárfars og þeirra aðila, sem samningurinn frá
19. júní tók til, í Straumi og bauðst til að hafa
milligöngu um að bankinn keypti á gengi á
bilinu 3,03–3,07 og var þeirri ósk ekki illa tekið í
bankanum og bauðst bankinn til að kaupa bréf-
in á genginu 3,05.
Eftir nokkurt þóf lýsir Jón Ásgeir því yfir að
hann vilji ekki selja nema á genginu 3,07. Ís-
landsbanki gefur sig og segist munu kaupa á því
gengi. En svo hættir Jón Ásgeir skyndilega við
að selja um miðjan ágústmánuð og heldur enn
til streitu kröfu sinni um hluthafafund í
Straumi.
Þær varnir sem Íslandsbanki átti í þessari
baráttu um meirihlutann í Straumi þegar hér
var komið sögu voru tvenns konar: Bankinn gat
látið meirihluta stjórnar Straums ákveða að
auka hlutafé Straums með hraði og selja viðbót-
arhlutaféð vinveittum aðilum, eða hvatt Bún-
aðarbankann til þess að beita 15 daga ákvæð-
inu, sem tilgreint er í samningnum hér að
framan og er svohljóðandi: „Viðskipti á grund-
velli kaup- og söluréttar skulu fara fram innan
fimmtán daga frá því að ósk um nýtingu þeirra
berst.“
Þegar Magnús Gunnarsson fékk vitneskju
um þann skriflega samning sem hafði verið
gerður við Fjárfar og fleiri hinn 19. júní sl. átti
hann fund með Árna Tómassyni, bankastjóra
Búnaðarbankans, og sagði honum að bankinn
ætti aðeins einn kost í stöðunni – að standa við
gerðan samning.
EN – Magnús Gunnarsson, orðlagður heið-
ursmaður, er einnig afar reyndur og séður
samningamaður. Honum var auðvitað kapps-
mál að geta staðið við þau fyrirheit sem hann
gaf þremenningunum í Íslandsbanka, en það
hafði ekki síður þýðingu í hans augum, að Bún-
aðarbankinn stæði við þá samninga sem hann
hafði gert. Hann fyrirskipaði Árna Tómassyni,
bankastjóra Búnaðarbankans, að standa við
samninginn við Jón Ásgeir og félaga, í bókstaf-
legum skilningi, þannig að viðskipti á grund-
velli kaup- og söluréttar skyldu fara fram innan
fimmtán daga frá því að ósk um nýtingu bærist,
og miðað við ósk Jóns Ásgeirs um nýtingu
kaupréttar, sem barst hinn 12. ágúst í fyrra, 12
dögum fyrir boðaðan hluthafafund 20. ágúst,
eða þremur dögum of seint miðað við samnings-
ákvæðið, gat Búnaðarbankinn neitað að af-
henda bréf sín í Straumi til Jóns Ásgeirs fyrr en
23. ágúst!
Búnaðarbankinn gat því í raun staðið við sinn
hluta samningsins tæknilega séð, en svikið hann
samt sem áður efnislega og ákveðið að viðskipt-
in við Fjárfar og aðra samningsaðila færu ekki
fram fyrr en 23. ágúst, þremur dögum eftir að
boðaður hluthafafundur hefði verið haldinn, og
þannig hefði Jón Ásgeir ekki verið kominn með
tilskilinn eignarhlut á hluthafafundinum, sem
dygði honum til þess að ná meirihlutanum í
Straumi.
Aðspurður af þeim, sem samið höfðu við Árna
um kaupin fyrr um sumarið, eða tveimur mán-
uðum áður, hverju þessir nýju viðskiptahættir
sættu svaraði Árni á þann veg, að sá þrýstingur
sem hann var beittur til þess að efna ekki samn-
inginn hefði einfaldlega verið slíkur að ekki
hefði verið hægt að standa gegn honum.
Krafan um hluthafafund vopn
Er ekki að orðlengja það að Jón Ásgeir reið-
ist þessari niðurstöðu geysilega, en sér samt
sem áður að hann hefur orðið undir, því þótt
hann gæti í sjálfu sér fallið frá kröfunni um hlut-
hafafund 20. ágúst og ákveðið síðar að óska á ný
eftir hluthafafundi, þegar viðskiptin milli Fjár-
fars og Búnaðarbankans hefðu farið fram, vissi
hann þegar hér var komið sögu að þeir sem
réðu meirihlutanum í Straumi ættu enn þann
möguleika að láta meirihluta stjórnarinnar, þau
Kristínu Guðmundsdóttur og Ólaf B. Thors,
ákveða hlutafjáraukningu í Straumi og selja til
vinveittra aðila. Hann taldi sig líka vita að þeim
möguleika yrði beitt um leið og viðskipti Fjár-
fars og Búnaðarbankans hefðu farið fram.
Auk þess mun Jón Ásgeir hafa gert sér ljósa
grein fyrir því, að óheppilegt gæti verið, fyrir
viðskiptahagsmuni Baugs, að hann færi í stór-
átök við Búnaðarbankann, því þannig gæti blas-
að við, að Baugur og félög tengd honum ættu
ekki í nokkurt hús að venda á Íslandi hvað varð-
ar bankafyrirgreiðslu og lánsfjármögnun.
Beitti Jón Ásgeir því kröfunni um hluthafa-
fund í Straumi sem vopni til þess að knýja Ís-
landsbanka til að sölutryggja öll bréf hans og
Þorsteins Más í Íslandsbanka á genginu 5,175
og öll bréfin þeirra í Straumi á genginu 3,21, en
áður hafði Jón Ásgeir reynt að fá stjórnendur
Íslandsbanka til þess að skipta á bréfum við sig,
þannig að hann fengi bréf Íslandsbanka í
Straumi en bankinn fengi bréfin sem Jón Ás-
geir átti í Íslandsbanka. Íslandsbanki hafði ekki
áhuga á slíkum viðskiptum og hafnaði þeim
hugmyndum Jóns Ásgeirs.
Íslandsbanki féllst á að sölutryggja bréf
þeirra félaga á þessu gengi og hinn 20. ágúst var
undirritaður samningur í þá veru. Þegar búið
var að skrifa undir afturkallaði Jón Ásgeir
kröfu sína um hluthafafundinn, sem halda átti
síðdegis sama dag.
Ræddu við ráðherra Framsóknar
Daginn fyrir áætlaðan hluthafafund, hinn 19.
ágúst, hafði Eiríkur S. Jóhannesson, fram-
kvæmdastjóri Kaldbaks, samband við Valgerði
Sverrisdóttur viðskiptaráðherra og greindi
henni frá þeim samningi sem Búnaðarbankinn
hafði gert við Jón Ásgeir og félaga um sölu á
eigin bréfum til Fjárfars nákvæmlega tveimur
mánuðum áður, hinn 19. júní. Eiríkur S. Jó-
hannesson var eins og kunnugt er útibússtjóri
Landsbankans á Akureyri áður en hann réðst
til KEA. Hann mun hafa talið ófært að við-
skiptaráðherra vissi ekki af þeim samningi sem
aðalbankastjóri Búnaðarbankans hafði gert við
Jón Ásgeir, hann sjálfan og fleiri og því greint
henni frá innihaldi samningsins, um leið og
hann upplýsti hana um fyrirmælin sem Árna
Tómassyni höfðu verið gefin um með hvaða
hætti hann skyldi „efna“ samninginn.
Sama morgun og hluthafafundurinn átti að
vera, hinn 20. ágúst, hafði Jóhannes Geir Sig-
urgeirsson, stjórnarformaður Kaldbaks, sam-
band við Halldór Ásgrímsson, formann Fram-
sóknarflokksins og utanríkisráðherra, og var
efnislega með samskonar málaleitan við hann
og Eiríkur hafði verið með við viðskiptaráðherr-
ann.
Þetta mun hafa verið Valgerði Sverrisdóttur
erfitt mál, því hún á mikið undir stuðningi
manna eins og Þorsteins Más Baldvinssonar,
Jóhannesar Geirs Sigurgeirssonar og Eiríks S.
Jóhannessonar í eigin kjördæmi, en enga fyr-
irskipun gaf ráðherrann um tafarlausa sölu á
bréfunum til Jóns Ásgeirs, svo mikið er víst.
Halldór Ásgrímsson vísaði erindi Jóhannesar
Geirs frá sér, með þeim orðum einum að hann
gæti ekki verið að hlutast til um viðskiptasamn-
inga.
Búnaðarbankinn nýtur ekki trausts
Fyrir liggur að bréf Straums hefðu aldrei
verið seld Búnaðarbankanum, ef ætlan Árna
Tómassonar, bankastjóra Búnaðarbankans, um
að selja Jóni Ásgeiri bréfin örfáum mánuðum
síðar og gera honum þannig kleift að ráðast í
óvinveitta yfirtöku á félaginu, hefði verið stjórn-
endum Straums ljós. Sama máli gegndi með
hinn kostinn, að Búnaðarbankinn í samvinnu
við Jón Ásgeir og félaga næði undirtökunum í
Straumi og sameinaði Straum Hlutabréfasjóði
Búnaðarbankans – af skiljanlegum ástæðum
voru stjórnendur og eigendur Íslandsbanka
jafnlítið hrifnir af þeim möguleika og hinum
fyrri.
Það er jafnljóst að þótt Búnaðarbankinn eigi í
dag 4,28% hlut í Straumi (Búnaðarbankinn
seldi Íslandsbanka nýverið helmingshlut þess
sem hann átti í Straumi, eða 4,28%) nýtur bank-
inn ekki trausts eða velvilja meðal annarra eig-
enda og stjórnenda Straums.
Reiknuðu með stuðningi Kers
Það er kannski að æra óstöðugan að greina
frá enn einum þætti í þessum miklu viðskipta-
átökum.
Einar Sveinsson, forstjóri Sjóvár-Almennra
og varaformaður bankaráðs Íslandsbanka, er í
talsverðu hlutverki á þessum lokaspretti í átök-
unum um Straum, því hann fékk veður af því að
5,4% hlutur, sem Ker hf. átti í Straumi, væri fal-
ur vegna þess að þegar Hesteyri hf. hafði fengið
keyptan hlut Straums í Keri gerði stjórn Kers
almenna samþykkt um að þá væri eðlilegt að
selja hlutabréfin sem félagið átti í Straumi.
Venjulega er stjórnarformanni falið að sjá
um slíka sölu. Einar Sveinsson hafði samband
við vin sinn Kristján Loftsson, stjórnarformann
í Keri hf., falaðist eftir bréfunum og Kristján
seldi Sjóvá-Almennum þessi 5,4% í Straumi, án
þess að þeir Geir Magnússon og Jakob Bjarna-
son hefðu hugmynd um það, en Jón Ásgeir og
Þorsteinn Már höfðu sannarlega treyst á stuðn-
ing Kers í baráttu sinni um völdin í Straumi.
Það er kannski engin furða að Þorsteinn Már
skuli hafa talið sig eiga vísan stuðning Kers í
baráttunni um undirtökin í Straumi, því Sam-
herji og tengd félög er langstærsti einstaki við-
skiptavinur Kers og kaupir af félaginu um
15milljónir lítra af olíu á ári. Samherji er einnig
beint og óbeint stærsti viðskiptavinur Samskipa
sem annast alla gámaflutninga Samherja og
tengdra félaga.
Áður hafði Kristján Loftsson tryggt sér
stuðning meirihluta stjórnar Kers fyrir sölunni,
þeirra Ólafs Ólafssonar, Margeirs Daníelssonar
og Þórðar Más Jóhannessonar. Það kann að
hafa verið þessi sala sem að lokum réð úrslitum
um það að Orca-hópurinn náði ekki yfirhendinni
í Straumi.
Í Morgunblaðinu 17. ágúst í sumar birtist
frétt sem hófst svona: „Sjóvá-Almennar trygg-
ingar hf. keyptu í gær hlutabréf að nafnverði
150.769.214 krónur í Fjárfestingarfélaginu
Straumi hf., sem svarar til 5,376% hlutar. Sjóvá-
Almennar tryggingar áttu ekki hlutabréf í
Straumi fyrir þessi viðskipti.“
Jón Ásgeir Jóhannesson og Þorsteinn Már
Baldvinsson sjá á þessu stigi að leiknum er lok-
ið, efnislega verður ekki staðið við samninginn
sem Jón Ásgeir gerði við Árna Tómasson tæp-
um tveimur mánuðum áður, þótt tæknilega sé
bankanum stætt á því að segja að hann hafi
staðið við samninginn, og nú liggur fyrir að þeir
munu ekki njóta þess stuðnings sem þeir höfðu
reiknað með að þeir fengju af hlutabréfum Kers
í Straumi og það verður að samkomulagi á milli
þeirra og Íslandsbanka, að þeir verði keyptir út
úr bankanum og út úr Straumi. Þeir samþykktu
að selja bankanum hluti sína þriðjudaginn 20.
ágúst, sama dag og halda átti hluthafafundinn í
Straumi.
Tilkynning um ákvörðunina var gefin út viku
síðar: „Íslandsbanki tryggir sölu á bréfum
Orca-hópsins, 15,5%, eða þeirra sem þá mynd-
uðu Orca-hópinn, Jón Ásgeir Jóhannesson, með
5,75% hlut og Þorsteinn Már Baldvinsson með
5,75% hlut, Einar Örn Jónsson með 4% hlut.
Auk þeirra selja Sjöfn og Krossanes tæplega
4% hlut, Ingibjörg Pálmadóttir 1,3% hlut og
Ovalla Trading 1,3% hlut. Samtals eru viðskipt-
in sem Íslandsbanki gerir við ofangreinda 2.178
milljónir króna á nafnverði á genginu 5,175.
Sömu aðilar áttu samtals 21,79% í Straumi og
selja þeir Íslandsbanka þann hlut fyrir liðlega
tvo milljarða króna.“
Hluturinn sem seldur var í Straumi, samtals
21,79%, var seldur á genginu 3,21, en aðeins ör-
fáum dögum áður hafði Íslandsbanki verið
reiðubúinn til þess að kaupa hlutinn fyrst á
genginu 3,05 og skömmu síðar 3,07. Seljend-
urnir fengu því metverð fyrir hlut sinn í
Straumi og segjast vera ánægðir með það á
hvaða gengi Íslandsbanki sölutryggði eign
þeirra.
Stríðinu lokið?
Flestir telja að þarna hafi valdabaráttunni
um Straum og þá auðvitað Íslandsbanka í raun
og veru lokið og að Orca-hópurinn hafi end-
anlega lotið í lægra haldi. Þeir Jón Ásgeir og
Þorsteinn Már játuðu sig sigraða hinn 20. ágúst
í sumar með því að selja öll sín bréf í báðum fé-
lögunum.
Sú eitilharða og oft á tíðum hatramma bar-
átta um völdin í þessum félögum, sem fjallað
hefur verið um í greinunum sem hér hafa birst,
hefur orðið til þess að í dag eru fylkingarnar í
viðskiptalífinu mun sýnilegri og skarpari en
þær hafa verið árum saman. Menn sem stjórna
fyrirtækjum eins og Eimskip, TM, Sjóvá, Skelj-
ungi, SH og Íslandsbanka eru ekkert feimnir
við að viðurkenna mikið og náið samstarf og að
þeir muni beita öllum tiltækum ráðum, sem þeir
hafa hverju sinni, til þess að koma í veg fyrir
óvinveittar yfirtökur á eigin félögum og fé-
lögum þeim tengdum.
Þeir sem hafa reynt að berjast til valda og
áhrifa í óþökk þessara afla, Orca-hópurinn og
aðilar honum tengdir, eru brenndir eftir þessa
baráttu og segja það fullum fetum, að eini lær-
dómurinn, sem þeir hafi dregið af baráttu und-
anfarinna þriggja ára, sé sá, að þegar óæskileg-
ir menn eða hópar, óæskilegir að mati ráðandi
afla í stjórnmálum og viðskiptum, ætli sér stóra
huti í íslensku viðskiptalífi helgi tilgangurinn
meðalið í þeirri viðleitni að stöðva þá. Þá þurfi
orð ekki að standa eða samningar að halda. Allt
sé leyfilegt til þess að stöðva suma, sem sé harð-
bannað, ósiðlegt og jafnvel ólöglegt gagnvart
öðrum.
Það ofurafl sem Orca-hópurinn beitti, einkum
þeir Jón Ásgeir og Þorsteinn Már og samstarfs-
menn þeirra, við yfirtökutilraunir á Íslands-
banka, Tryggingamiðstöðinni og Straumi var
ógn sem bregðast þurfti við að mati þeirra sem
reyndu að verjast yfirtökutilraununum. Þeir
gerðu sér það ljóst, að aðeins með órofa sam-
stöðu gætu þeir varist. Gamli Kolkrabbinn er
því glaðvakandi á nýjan leik og engar vísbend-
ingar um að hann muni sofna á verðinum í bráð.
agnes@mbl.is
18 FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ