Morgunblaðið - 09.01.2003, Blaðsíða 32

32 FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ræmi milli svæða sinna með það fyrir augu
jafnri og stöðugri eflingu viðskipta- og efn
samningsaðila.“ Framkvæmdastjórnin seg
grein sýni að fjárframlög séu „hin hliðin á
aðnum“ – m.ö.o. sé nauðsynlegt að styrkja
til að innri markaðurinn virki eins og hann
„Augljóslega voru það markmið uppbyggi
(structural funds), sem þegar voru til á þe
samningamenn EES höfðu í huga, enda va
ESB (cohesion fund) stofnaður 1993,“ segi
framkvæmdastjórnarinnar.
 Í öðru plaggi, sem framkvæmdastjórni
arríkjunum 18. nóvember, er að finna útre
legu fjárframlagi EFTA-ríkjanna til uppb
aðildarríkjunum. Þar er miðað við að þau g
hlutfall af samanlögðum framlögum ESB
arsjóðanna (structural funds) og þróunars
ion fund) eins og þau væru aðildarríki sam
ig er gert ráð fyrir að Noregur greiði 2,05%
af heildarupphæð, sem nemur allt að 44 m
núgildandi verðlagi. Síðan reiknar framkv
út hvað ríkin myndu fá til baka úr uppbygg
ef þau ættu aðild að ESB og fær að því lok
frægu niðurstöðu um allt að 27-földun á nú
lögum Íslands til fátækari ríkja ESB.
 EFTA-ríkin gagnrýna harðlega þessa a
Þau benda í fyrsta lagi á að uppbyggingar
sem greiða styrki til allra aðildarríkja ESB
ekkert við. Það sé rangt að markmið þeirr
í huga við gerð EES-samningsins. Það sé þ
unarsjóðurinn, sem hafi verið hafður til hli
HIMINN og haf eru á milli sjónarmiða Evrópusambands-
ins annars vegar og EFTA-ríkjanna hins vegar varðandi
auknar greiðslur hinna síðarnefndu til fátækari ríkja ESB.
Deilan stendur meðal annars um það við hvaða sjóði Evr-
ópusambandsins hafi verið miðað þegar samið var um
Evrópska efnahagssvæðið á sínum tíma, en þá lýstu
EFTA-ríkin sig reiðubúin að styrkja fátæku ríkin (Írland,
Spán, Portúgal og Grikkland) í fimm ár.
 Í plaggi, sem framkvæmdastjórn ESB sendi fulltrúum
aðildarríkjanna 22. nóvember á síðasta ári til að útskýra
drög að samningsumboði vegna viðræðnanna við EFTA-
ríkin, kemur fram að með stækkuninni til austurs standi
sambandið frammi fyrir áskorun, sem ekki séu nein for-
dæmi fyrir. ESB og aðildarríki þess takist á við þessa
áskorun „í anda evrópskrar samstöðu“, enda hafi ESB trú
á að það fé sem varið verði til að styrkja nýju aðildarríkin,
muni skila sér í hraðari efnahagsþróun innri markaðarins í
heild. Innri markaðurinn skili öllum þátttakendum mikl-
um hagsbótum og EFTA-ríkin taki þar þátt á sömu skil-
málum og aðildarríki ESB.
Í skjalinu segir síðan að EFTA-ríkin hafi strax við gerð
EES-samningsins í upphafi tíunda áratugar síðustu aldar
fallizt á að styðja við uppbyggingu fátækari svæða í ESB.
Vísað er í formála EES-samningsins, en þar segir að
samningsaðilar hafi það að markmiði „að stuðla að sam-
ræmdri þróun á Evrópska efnahagssvæðinu og eru sann-
færðir um nauðsyn þess að draga með samningi þessum úr
efnahagslegu og félagslegu misræmi milli svæða.“ Jafn-
framt vitnar framkvæmdastjórnin til 115. greinar samn-
ingsins, en þar segir: „Samningsaðilar eru sammála um
nauðsyn þess að draga úr efnahagslegu og félagslegu mis-
Ekki sama hve
Í DAG verður haldinn fyrsti formlegi samn-ingafundurinn í viðræðum EFTA-ríkjannaÍslands, Noregs og Liechtenstein við Evr-ópusambandið um aðlögun samningsins um
Evrópskt efnahagssvæði að stækkun ESB. Þar
verður fyrst og fremst tekizt á um tvennt; fisk og
peninga.
Ísland og Noregur mæta í raun bara með eina
kröfu á fundinn; að þeim verði bættur upp missir
tollfríðinda fyrir sjávarafurðir þegar tíu ríki Aust-
ur- og Suðaustur-Evrópu ganga í ESB.
Engin uppfærsla á EES
Þetta er mun styttri kröfulisti en ýmsir von-
uðust til. Fyrir rúmu ári var innan EFTA, ekki
sízt hér á landi, rætt um að nota tækifærið þegar
Evrópusambandið - og þar með Evrópska efna-
hagssvæðið - stækkaði til austurs og taka upp við
ESB ýmsa galla, sem EFTA-ríkin hafa talið sig
sjá á EES-samningnum. Þannig yrði samningur-
inn í raun endurskoðaður. Rætt var um að fara
fram á að EES-samningurinn yrði uppfærður til
samræmis við breytingar á Rómarsáttmála ESB
og samningssviðið víkkað út til nýrra málaflokka
sem hafa bætzt við Evrópusamstarfið; reyna að fá
betri lagalegan grundvöll fyrir þátttöku EFTA-
ríkjanna í nefndum framkvæmdastjórnar ESB;
leitast við að fá meiri áhrif á ákvarðanatöku innan
sambandsins og loks að sækjast eftir betri mark-
aðsaðgangi fyrir fisk.
Eins og málið stendur nú er það aðeins síðast-
nefnda krafan sem er eftir. Öllum öðrum umleit-
unum um endurskoðun á samningnum vísar ESB
klárlega á bug. Í samningsumboði því, sem ráð-
herraráð ESB samþykkti í síðasta mánuði og
Morgunblaðið hefur undir höndum, segir að við-
ræðurnar eigi að takmarkast við atriði, sem séu
bráðnauðsynleg vegna stækkunar ESB og EES.
Önnur mál, til dæmis bættur markaðsaðgangur
fyrir einstakar vörur eða hugsanleg uppfærsla
EES-samningsins, skipti stækkunina ekki bein-
línis máli. Þessi mál séu annaðhvort nú þegar við-
fangsefni tvíhliða viðræðna milli ESB og ein-
stakra EFTA-ríkja, eða „hægt er að gera þetta
seinna,“ eins og segir í samningsumboðinu.
Með þessu gengur ESB í raun enn skemur en
gefið var í skyn í fyrstu, þegar EFTA-ríkin byrj-
uðu að leita fyrir sér um endurskoðun á EES-
samningnum, en þá var látið í það skína að sam-
bandið kynni að vera til í afmarkaða, tæknilega
uppfærslu. Ástæðan fyrir því að ESB vill ekki fara
út í þá sálma, er að sambandið óttast að það tefji
viðræðurnar og hindri þar með að stækkun EES
geti tekið gildi um leið og stækkun ESB. Tíminn
til samninga er knappur; ekki var hægt að hefja
viðræður fyrr en eftir að samningum við umsókn-
arríkin var lokið rétt fyrir jól og þeim þarf að ljúka
áður en staðfestingarferli aðildarsamninga nýju
ríkjanna hefst í vor.
Hátt endurgjald fyrir
aðgang að innri markaðnum
Af hálfu ESB eru fyrst og fremst tvær kröfur
uppi. Meginkrafan er sú að EFTA-ríkin taki þátt í
kostnaðinum við stækkun ESB og axli hluta
þeirra byrða sem því fylgja að byggja upp at-
vinnu- og efnahagslíf nýju aðildarríkjanna. Í
samningsumboði framkvæmdastjórnarinnar er
sagt beinum orðum að EFTA-ríkin verði að greiða
það endurgjald fyrir áframhaldandi frjálsan að-
gang að stækkuðum innri markaði ESB, að leggja
það sama af mörkum til uppbyggingar fátækari
svæða og aðildarríki sambandsins.
Eins og fram hefur komið í Morgunblaðinu
gera útreikningar framkvæmdastjórnar ESB ráð
fyrir að framlag Íslands til stuðnings fátækari
ríkjum ESB geti allt að 27-faldazt og orðið um 2,7
milljarðar króna á ári í stað um 100 milljóna nú.
i
„
e
þ
a
ú
g
s
a
u
a
h
a
m
d
s
f
á
s
g
Tekizt á
um fisk og
peninga
Samningaviðræður EFTA-ríkjanna og Evrópusam-
bandsins vegna aðlögunar EES-samningsins að
stækkun ESB hefjast í Brussel í dag. Ólafur Þ.
Stephensen rekur stöðu þeirra mála, sem tekizt
verður á um við samningaborðið.
KIRKJAN OG ÞJÓÐIN
Athyglisvert samtal birtist íMorgunblaðinu í gær við TrondBakkevik, prófast í Ósló í Nor-
egi, sem hér er staddur til að miðla af
reynslu norsku kirkjunnar og kynna
sér mál hér á landi, ekki sízt tengsl rík-
is og kirkju. Bakkevik vitnar í viðtalinu
m.a. til tillagna nefndar norsku kirkj-
unnar um hvernig jafna megi rétt trú-
félaga þar í landi. Meðal þeirra tillagna
er að starf kirkjunnar og annarra trú-
félaga verði fjármagnað með sama
hætti og hér á Íslandi, með hlutdeild í
tekjuskatti. Þetta sýnir fram á það,
andstætt því sem stundum er haldið
fram, að hér á landi hefur verið gengið
lengra í því að gera þjóðkirkjuna sjálf-
stæða og jafna rétt trúfélaga en í sum-
um nágrannalöndunum. Norska þjóð-
kirkjan er fjármögnuð af ríki og
sveitarfélögum en ekki með sóknar-
gjöldum eins og hér tíðkast og stjórn-
unar- og stjórnskipuleg tengsl ríkis og
kirkju eru sömuleiðis meiri en hér.
Bæði á Íslandi og í Noregi á það
sama við, að fjölbreytni fer vaxandi í
samfélaginu og þeim fjölgar, sem ekki
eru kristnir. Jafnframt fjölgar kristnu
fólki, sem stendur utan þjóðkirkjunn-
ar. Þetta kallar á að tryggt sé að trú-
félögum sé ekki mismunað. Hins vegar
er eftir sem áður ástæða til að ríkis-
valdið hafi jákvæða afstöðu til trúar-
bragða sem siðferðilegrar kjölfestu
samfélagsins og styðji og verndi trú-
félög yfirhöfuð.
Tengsl trúfélaga við sögu og menn-
ingu ríkis og þjóðar eru aftur á móti
mismunandi, bæði á Íslandi og í Nor-
egi. Trond Bakkevik hittir naglann á
höfuðið þegar hann segir: „Norska
kirkjan hefur 1.000 ára sögu en músl-
imar hafa eingöngu verið í Noregi í
þrjá til fimm áratugi. Það verður því að
líta á trúarbrögðin með mismunandi
hætti. Fólkið, ríkið og norska kirkjan
eru samofin í gegnum söguna, þetta
flækir svolítið hvernig málum verður
háttað í framtíðinni en það verður að
útrýma öllum þáttum sem hafa ójafn-
rétti í för með sér … Með því að breyta
þjóðkirkjunni breytum við því hvernig
fólk lítur á sig og hvað felst í því að vera
Norðmaður. Það verður því að fara var-
lega í þessi mál.“
Bakkevik talar fyrir því að mismun-
andi viðhorf innan kirkjunnar endur-
speglist í stjórn hennar og bendir á að
mismunandi skoðanir séu t.d. varðandi
guðrækni, kvenpresta, samkynhneigð
og annað. Hann bendir loks á að
tryggja verði stöðu minnihlutahópa;
slíkt sé mannréttindamál.
Þetta er umhugsunarvert og mætti
e.t.v. verða til þess að vekja umræður
innan íslenzku þjóðkirkjunnar um það
hvernig hún geti sem bezt tryggt fram-
tíð sína og sérstöðu. Það er einmitt með
því að koma til móts við minnihluta-
hópa, berjast fyrir réttindum þeirra og
hlusta á sjónarmið þeirra.
Kirkjan hlýtur að vilja beita sér fyrir
umburðarlyndi í garð annarra trúar-
bragða og að réttindi annarra trúfélaga
séu virt. Inn á við getur hún ekki held-
ur farið í manngreinarálit. Talsvert
stór minnihluti meðal þjóðarinnar – og
innan kirkjunnar – er t.d. samkyn-
hneigður. Kirkjan hefur dregizt aftur
úr hinu veraldlega valdi hvað það varð-
ar að tryggja rétt samkynhneigðra;
þótt löggjafinn veiti nú samkynhneigð-
um pörum rétt til að ganga í hjóna-
band, eða staðfesta samvist eins og það
er kallað, hefur kirkjan ekki getað fall-
izt á að samkynhneigðir fái kirkjulega
hjónavígslu. Slík afstaða verður til þess
að gera stóran minnihlutahóp fráhverf-
an kirkjunni og dregur úr réttmæti til-
kalls hennar til heitisins þjóðkirkja.
MIKILVÆGI ÞORSKELDIS
Þorskeldi er í örum vexti hér á landi.Á síðasta ári var slátrað 150 tonn-
um ef eldisþorski hjá fimm stærstu fyr-
irtækjunum á þessu sviði og stefnir í
enn meira magn á þessu ári. Vonir
standa til að innan nokkurra ára geti
þorskeldi orðið að mikilvægri atvinnu-
grein. Samkvæmt skýrslu, sem unnin
var fyrir sjávarútvegsráðuneytið, er
hugsanlegt að árið 2011 muni þorskeldi
skila rúmlega 30 þúsund tonnum af
fiski. Til samanburðar má geta þess að
heildarþorskafli árið 2001 var 240 þús-
und tonn.
Þótt eldisþorskur verði einungis brot
af þorskafla Íslendinga er mikilvægt að
fylgjast grannt með þróuninni á þessu
sviði. Þegar horft er til næstu ára er
annars vegar ljóst að þorskstofnar víð-
ast hvar eru í mjög slæmu ástandi og
hins vegar að mörg af samkeppnisríkj-
um okkar hafa hafið mikla uppbygg-
ingu í þorskeldi.
Árið 2001 var framboð af Atlants-
hafsþorski tæp 922 þúsund tonn og á
þessu ári er því spáð að það verði um
837 þúsund tonn. Árið 1997 var heildar-
afli þorsks úr Atlantshafi hins vegar 1,4
milljónir tonna. Hvergi er nein merki
að sjá um viðsnúning í þessum efnum.
Á miðunum á Norðursjó og í Eystra-
salti hefur mikill niðurskurður átt sér
stað. Stofnar við Kanada hafa verið í
lægð um langt skeið.
Þar sem ekki er von á að þorskstofn-
ar rétti úr kútnum í bráð horfa menn í
auknum mæli til þorskeldis til að anna
eftirspurn eftir þorski. Í Noregi, Skot-
landi og Kanada hefur gætt mikils
áhuga á eldi og Norðmenn áforma að
framleiðsla á eldisþorski muni nema
allt að 150 þúsund tonnum árið 2007.
Gífurlegar framfarir hafa átt sér
stað í fiskeldi á skömmum tíma og er
mikill vöxtur laxeldis til marks um þá
möguleika sem eru á þessu sviði en
jafnframt þær hættur sem eru til stað-
ar. Samhliða stórauknu framboði á
eldislaxi hefur verð hrunið. Þá eru
dæmi um slæm umhverfisáhrif vegna
laxeldis. Íslendingar þekkja það manna
best að margt getur farið úrskeiðis
þegar fiskeldi er annars vegar.
Það er hins vegar ljóst að fiskeldi er
framtíðaratvinnugrein. Þetta er ein-
hver mesta vaxtargreinin í sjávarút-
vegi í heiminum í dag. Árið 2000 var
fiskeldisframleiðsla 13,3 milljarðar
tonna og hafði þá aukist um 49% á ein-
um áratug.
Þegar horft er til framtíðar eru mikl-
ar líkur á að eldisþorskur verði stöðugt
mikilvægari á þorskmörkuðum. Því
skiptir miklu að íslensk sjávarútvegs-
fyrirtæki séu með í þeirri þróun til að
viðhalda leiðandi stöðu sinni í heimin-
um. Raunar má segja að það sé ekki
bundið við þorskeldi einvörðungu held-
ur eigi við fiskeldi yfirhöfuð.
Aðstæður á Íslandi til fiskeldis virð-
ast góðar og íslensk sjávarútvegsfyrir-
tæki hafa sterka stöðu á mikilvægustu
mörkuðunum fyrir sjávarafurðir.
Markviss og skynsamleg uppbygging
þorskeldis er mikilvægur liður í því að
viðhalda þeirri stöðu.