Morgunblaðið - 09.01.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JANÚAR 2003 33
útkoman um 8.740 krónur, eða heilar 103 evrur. Á þetta
misræmi munu fulltrúar EFTA-ríkjanna benda í samn-
ingaviðræðunum, sem hefjast í dag.
 Í samningsumboði framkvæmdastjórnar ESB er gert
ráð fyrir því að samið verði um að EFTA-ríkin greiði fasta
upphæð til fátækari aðildarríkjanna árin 2004–2006, en
eftir það verði byggt á ákveðnu hlutfalli og það komi í hlut
sameiginlegu EES-nefndarinnar, sem skipuð er embætt-
ismönnum EFTA- og ESB-ríkja að ákveða árlegt framlag
þaðan í frá. EFTA-ríkin leggjast eindregið gegn þessu og
benda á að með þessu verði óvissa um greiðslur í framtíð-
inni og aukinheldur geti embættismenn ekki skuldbundið
ríkisstjórnir sínar til að greiða aðrar eins upphæðir.
Þá vill ESB að framlög EFTA-ríkjanna verði gerð var-
anleg, en þau síðarnefndu telja betra að semja til ákveðins
árafjölda í einu eins og verið hefur.
 Undanfarin ár hafa EFTA-ríkin ekki greitt framlag sitt
til fátækari ríkja ESB beint til sambandsins, heldur í sér-
stakan þróunarsjóð sem er undir stjórn EFTA. Meirihluti
aðildarríkja ESB virðist vilja að þessu fyrirkomulagi verði
viðhaldið, en á fundi ráðherraráðs sambandsins í desem-
ber, þar sem samningsumboðið var samþykkt, lagði
Þýzkaland fram sérstaka yfirlýsingu, þar sem segir að
stefna eigi að því að fjárframlag EFTA-ríkjanna bætist
ekki ofan á framlag núverandi aðildarríkja til nýju
ríkjanna, heldur teljist sem tekjur í fjárlögum ESB. Með
öðrum orðum vilja Þjóðverjar ekki að nýju ríkin fái meiri
peninga en þegar hefur verið samið um, heldur verði fjár-
framlag EFTA-ríkjanna til að létta byrðar núverandi að-
ildarríkja ESB. Af hálfu EFTA-ríkjanna er hins vegar tal-
ið mikilvægt að viðhalda núverandi fyrirkomulagi.
framkvæmdastjórnin. Í skjalinu er bætt við að jafnvel þótt
gengið sé út frá því við útreikningana að EFTA-ríkin séu í
sömu stöðu og aðildarríki ESB, „er EES áfram mjög góð-
ur samningur fyrir EES-EFTA-ríkin, því að þau munu að-
eins greiða brot af þeirri upphæð, sem þau myndu greiða
ef þau væru í raun aðildarríki Evrópusambandsins.“ Til
þessara ummæla vitnaði Davíð Oddsson forsætisráðherra
í þingræðu 13. desember síðastliðinn. Framkvæmda-
stjórnin heldur áfram og segir: „EES-EFTA-ríkin eru í
forréttindastöðu að því leyti að þau geta verndað við-
kvæmar atvinnugreinar (landbúnað og sjávarútveg) með
því að halda þeim utan við innri markaðinn, sem þau taka
að öðru leyti fullan þátt í. Aðildarríki ESB hafa ekki þenn-
an möguleika.“
 EFTA-ríkin telja að ekki sé einasta verið að fara fram á
að þau greiði það sama og aðildarríki ESB til nýju aðild-
arríkjanna, heldur miklu meira. Þannig hafa sérfræðingar
EFTA-ríkjanna bent á að greiðslur vegna stækkunarinnar
nemi um 0,08% af þjóðarframleiðslu núverandi 15 aðild-
arríkja ESB, en fjárkröfur ESB á hendur EFTA-
ríkjunum geri ráð fyrir að þau greiði um 0,3% af þjóð-
arframleiðslu, eða um fimm sinnum meira en aðildarríkin.
Í þessu samhengi má rifja upp ummæli Michaele
Schreyer, sem fer með fjármál í framkvæmdastjórn ESB,
á blaðamannafundi fyrir skemmstu. Hún sagði þar að
samkvæmt útreikningum framkvæmdastjórnarinnar
myndi hver íbúi núverandi aðildarríkja þurfa að greiða um
níu evrur á ári (760 ÍSK) vegna stækkunarinnar. Ef gert
er ráð fyrir að fjárkrafa ESB á hendur Íslendingum sé
upp á um 2,5 milljarða króna viðbótargreiðslu á ári – og
deilt í hana með fjölda Íslendinga, sem er um 286.000, er
hafi komið til sögunnar með Maastricht-sáttmálanum, en
drög að honum hafi legið fyrir þegar samið var um EES.
Markmið þróunarsjóðanna tveggja (1994–1998 og 1999–
2003), sem EFTA-ríkin hafa sett á fót til að styrkja fátæk
ríki ESB, séu einmitt mjög svipuð og þróunarsjóðs ESB.
Ríkin, sem njóti styrkjanna séu þau sömu og sömuleiðis
séu sömu geirar efnahagslífsins styrktir, þ.e. uppbygging
á sviði umhverfismála og samgangna.
Í öðru lagi benda EFTA-ríkin á að í útreikningum sín-
um blandi framkvæmdastjórnin saman framlögum til þró-
unarsjóðs ESB, útgjöldum vegna uppbyggingarsjóðanna
fjögurra og svo útgjöldum til alls konar málaflokka sem
komi EES ekkert við, þ.m.t. vegna landbúnaðarmála, sjáv-
arútvegsmála, friðarsamninga á Írlandi og fiskveiðisamn-
inga við Marokkó, svo dæmi séu nefnd. Eingöngu beri að
horfa á þróunarsjóðinn og framlög ESB til hans muni að-
eins tvöfaldast vegna stækkunar sambandsins til austurs.
Allt tal um tugföldun á framlögum EFTA-ríkjanna sé því
út í hött.
 Í áðurnefndu skjali frá 22. nóvember bregzt fram-
kvæmdastjórnin við þessari gagnrýni og segir að sam-
anlögð framlög til þróunar- og uppbyggingarsjóðanna séu
sú heildarupphæð, sem ESB og aðildarríki þess verji til
þess að draga úr efnahagslegu misræmi og tryggja áfram-
haldandi þróun innri markaðarins. EFTA-ríkin muni
græða á þeirri hagsæld, sem þessir peningar muni skapa.
Framkvæmdastjórnin segir að réttlætingin fyrir því að
EFTA-ríkin leggi það sama af mörkum og ESB-ríkin sé sú
að þau græði á þátttöku sinni í stækkuðum innri markaði
og öll ríki innri markaðarins verði að fjárfesta í framtíð
hans. „Það er eini skynsamlegi útgangspunkturinn,“ segir
um að stuðla að
nahagstengsla
gir að þessi
innri mark-
a fátækari svæði
n á að gera.
ingarsjóðanna
ssum tíma, sem
ar þróunarsjóður
ir svo í skjali
in sendi aðild-
eikninga á hæfi-
byggingar í nýju
greiði tiltekið
til uppbygging-
sjóðsins (cohes-
mbandsins. Þann-
% og Ísland 0,1%
milljörðum evra á
væmdastjórnin
gingarsjóðunum
knu m.a. út hina
úverandi fram-
aðferðafræði.
rsjóðirnir fjórir,
B, komi EES
ra hafi verið höfð
þvert á móti þró-
iðsjónar. Hann
er sjóðurinn er
Á seinni stigum bættist inn í drögin að samn-
ingsumboðinu setning um að taka skuli tillit til
„sérstakra aðstæðna í hverju EES-EFTA-ríki“
en það túlka íslenzkir embættismenn þannig að
þeim hafi tekizt að fá ESB til að taka tillit til hinn-
ar landfræðilegu sérstöðu Íslands, þ.á m. hárra
útgjalda til samgöngu- og byggðamála.
Ísland og Noregur bjóða
svipaðar greiðslur og nú
Samkvæmt heimildum Morgunblaðsins er ekki
gert ráð fyrir að rætt verði um fjárhæðir á fyrsta
samningafundinum í dag, en frekar fjallað um þær
aðferðir, sem eigi að nota til að komast að nið-
urstöðu. Gera má ráð fyrir að langt verði á milli
aðila, þ.e. EFTA-ríkjanna annars vegar og ESB
hins vegar, en Ísland og Noregur hafa leitazt við
að samræma afstöðu sína, m.a. á fundi embættis-
manna sem haldinn var í Ósló síðastliðinn mánu-
dag. Þannig er afstaða íslenzku ríkisstjórnarinnar
sú að ekki komi til mála að bjóða hærri greiðslu til
fátækari ríkja ESB en þær rúmlega 100 milljónir
á ári, sem Ísland innir nú af hendi. Fimm ára
samningur ESB og EFTA-ríkjanna um þær
greiðslur rennur út í lok þessa árs og Ísland hefur
aldrei talið sig skuldbundið að halda áfram að
greiða í þróunarsjóð EFTA. Þannig líta íslenzk
stjórnvöld svo á að með því að bjóða áfram sömu
eða svipaðar greiðslur séu þau að seilast lengra en
þau höfðu áður lýst sig reiðubúin að gera.
Í Noregi er afstaðan til krafna ESB eilítið mild-
ari, a.m.k. á yfirborðinu. Norskir ráðamenn hafa
áður látið þau orð falla að Noregur sé reiðubúinn
að borga meira vegna stækkunar EES. Í norskum
fjölmiðlum hefur komið fram að norska samninga-
nefndin hafi heimild til að bjóða 300 milljónir
norskra króna (3,5 milljarða ÍSK) í árlega
greiðslu, í stað þeirra 200 milljóna sem Norðmenn
borga nú, þ.e. 50% hækkun. Samkvæmt heimild-
um Morgunblaðsins eru norsk stjórnvöld jafnvel
tilbúin að teygja sig aðeins lengra og hækka
greiðsluna um 60–70%. Í þessu efni er þó ekki allt
sem sýnist. Norðmenn styðja nýju ESB-ríkin tíu
nú þegar með umtalsverðum fjármunum, en þær
greiðslur falla niður þegar ríkin ganga í ESB. Með
því að bjóða þessa hækkun á greiðslunni til ESB
væru Norðmenn í raun bara að færa peninga á
milli vasa. Þegar allt kemur til alls er afstaða Nor-
egs og Íslands því svipuð; ríkin eru reiðubúin til að
greiða áfram svipaðar upphæðir og þau hafa gert.
Heimild til fjárfestinga komi
á móti tollfríðindum
Hin meginkrafa Evrópusambandsins er að fá
heimildir til fjárfestinga í íslenzkum og norskum
sjávarútvegi. Þetta er gagnkrafa vegna krafna Ís-
lands og Noregs um bætur fyrir missi markaðs-
aðgangs fyrir sjávarafurðir í nýju aðildarríkjunum
tíu. Um leið og ríkin ganga í ESB falla fríverzl-
unarsamningar EFTA-ríkjanna við þau niður, en í
staðinn koma ákvæði bókunar 9 við EES-samning-
inn, þar sem ekki er tryggt fullt tollfrelsi fyrir allar
sjávarafurðir. Ýtrasta krafa Íslands og Noregs er
að til að bæta þetta upp verði komið á fullu tollfrelsi
í viðskiptum með fisk innan EES. Fulltrúar ESB
útiloka með öllu að orðið verði við því, enda batnaði
þá markaðsaðgangur EFTA-ríkjanna verulega frá
því sem verið hefur.
Varakrafa Íslands og Noregs er þá að gerðir
verði jafnvirðissamningar um viðskipti með sjáv-
arafurðir, sem tryggi sama markaðsaðgang í Aust-
ur-Evrópuríkjunum og verið hefur, væntanlega þá í
formi tollfrjáls innflutningskvóta sem byggðist á
meðaltalsviðskiptum síðustu ára. Hvað þetta varðar
hafa EFTA-ríkin annars vegar vísað til skuldbind-
inga ESB samkvæmt reglum Heimsviðskiptastofn-
unarinnar, WTO, og hins vegar til fordæmisins frá
síðustu stækkun ESB, þegar Finnland og Svíþjóð
gengu í sambandið. Þar misstu Ísland og Noregur
tollfrelsi á mikilvægum síldarmörkuðum og samið
var um tollkvóta til að bæta það upp.
Evrópusambandið tekur hins vegar varakröf-
unni um jafnvirðissamninga fálega. Í samnings-
umboði framkvæmdastjórnarinnar segir að sam-
bandið sé alls ekki skuldbundið samkvæmt
WTO-reglum að bæta missi tollfríðinda í nýju að-
ildarríkjunum. Af hálfu framkvæmdastjórnarinn-
ar hefur jafnframt komið fram að tollkvótarnir
vegna viðskipta við Finnland og Svíþjóð gefi ekk-
ert fordæmi vegna samninganna nú. Þar hafi ESB
slakað til einhliða af fúsum og frjálsum vilja og
m.a. horft til þess að ríkin tvö hafi verið í EFTA
áður en þau gengu í ESB.
„Viðkvæmt jafnvægi“
Í samningsumboði framkvæmdastjórnarinnar
segir að þau viðskiptakjör fyrir sjávarafurðir, sem
bókun 9 við EES-samninginn kveður á um, end-
urspegli „viðkvæmt jafnvægi“ sem meðal annars
ráðist af því að við gerð samningsins hafi Ísland og
Noregur neitað að opna sjávarútveg sinn fyrir er-
lendum fjárfestingum. Framkvæmdastjórnin er
eingöngu reiðubúin að semja um tilslakanir varð-
andi markaðsaðgang að því gefnu að áfram haldist
jafnvægi innan sjávarútvegsgeirans, eins og það
er orðað. Með öðrum orðum er ESB ekki reiðubú-
ið að bæta EFTA-ríkjunum upp missi markaðs-
aðgangs nema að aðilar frá ESB-ríkjum fái að
fjárfesta í veiðum og vinnslu í Noregi og á Íslandi.
Bæði íslenzka samninganefndin og sú norska,
sem funda með ESB í dag, munu þverneita að
rýmka heimildir til erlendra fjárfestinga í sjávar-
útvegi enda er málið pólitískt viðkvæmt í báðum
ríkjum. Þá mun ESB væntanlega segja að þar
með sé svarið við spurningunni um tollkvóta eða
aðrar tilslakanir varðandi sjávarafurðir þvert nei.
Þá vaknar sú spurning hvort hægt væri að fá
rýmkaðan markaðsaðgang fyrir sjávarafurðir
gegn því að teygja sig lengra til móts við hina
meginkröfu ESB og borga meira til hinna fátæku
ESB-ríkja. Talsmenn ESB hafa sagt að útilokað
sé að breyta bókun 9 EFTA-ríkjunum í hag án
þess að eitthvað komi á móti varðandi fjárfesting-
arnar. Hins vegar er einnig sagt að menn muni
„horfa á heildarmyndina“ og þar með gefið í skyn
að með því að borga meira þurfi e.t.v. ekki að
ganga eins langt í því að rýmka um erlendar fjár-
festingar og ella.
Ekki áhyggjur af kröfum um
betri aðgang fyrir búvörur
Í samningsumboði framkvæmdastjórnarinnar
er gert ráð fyrir að ESB krefjist þess að fá rýmri
markaðsaðgang fyrir landbúnaðarafurðir í
EFTA-ríkjunum. Samkvæmt heimildum Morg-
unblaðsins beinist sú krafa fyrst og fremst að
Noregi, sem frá upphafi var til í meiri tilslakanir
varðandi innflutning landbúnaðarvara frá EES-
ríkjum en Ísland. Íslenzk stjórnvöld hafa því ekki
verulegar áhyggjur fyrir hönd bænda af kröfum
ESB. Fulltrúi landbúnaðarráðuneytisins situr þó í
ráðuneytisstjórahópnum, sem mótar stefnu Ís-
lands í samningaviðræðunum, en það sýnir að
menn eru viðbúnir slíkri kröfu. Að mati heimildar-
manna blaðsins hefur einhliða tollalækkun á
grænmeti sl. vor styrkt stöðu Íslands í þessu efni.
Morgunblaðið/Ómar
olafur@mbl.is
stjórnvöld leggja á að passa upp á pen-
ingana sína í viðræðunum.
Af hálfu ESB mætir stór samninganefnd
framkvæmdastjórnarinnar og auk þess
eiga öll aðildarríkin seturétt á fundinum,
bæði þau 15 sem nú eru í sambandinu og
ríkin tíu, sem samþykkt var að veita aðild í
Kaupmannahöfn í desember. Nýju ríkin eru
mörg hver áhugasöm um viðræðurnar.
Slóvenía ætlar t.d. að senda allt að tug full-
trúa, samkvæmt upplýsingum Morg-
unblaðsins. Samningamenn á fundinum
GERA má ráð fyrir að stórt fundarher-
bergi þurfi fyrir fyrsta samningafund
EFTA-ríkjanna og ESB, sem hefst í Brussel
í dag. Aðeins frá EFTA-ríkjunum mæta um
50 samningamenn, þar af 9–10 frá Íslandi.
Kjartan Jóhannsson, sendiherra Íslands í
Brussel, fer fyrir samninganefndinni. Auk
hans er m.a. í henni Baldur Guðlaugsson,
ráðuneytisstjóri fjármálaráðuneytisins, en
vera svo háttsetts embættismanns þess
ráðuneytis á fundinum er m.a. sögð til
marks um hversu mikla áherzlu íslenzk
gætu því orðið vel á annað hundrað.
Þegar hefur verið ákveðið að auk samn-
ingafundarins í dag verði fundað 6. febr-
úar, 6. marz og 10. apríl. Vel getur verið
að fleiri fundir verði haldnir ef þörf krefur.
Eigi að takast að ganga frá stækkun EES
samhliða stækkun ESB þarf að ljúka samn-
ingum fyrir lok apríl. Stefnt er að því að
undirrita samninga 15. apríl í Lúxemborg,
en alls óvíst er hvort sú dagsetning stenzt,
enda bendir ekkert til annars en að viðræð-
urnar verði erfiðar.
Yfir 100 samningamenn
Á fiskmarkaði á meginlandi Evrópu. Ísland og Noregur munu reyna að knýja fram aukna fríverzlun með fisk í EES.