Morgunblaðið - 25.05.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 25. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ein sú bernskuminning, semmér er hvað kærust teng-ist listamannsferli Sigur-jóns Ólafssonar mynd-höggvara. Móðir mín,
Elísabet Jónsdóttir, var ekkja Pét-
urs Guðmundssonar, en hann var
lengi kennari og skólastjóri á Eyr-
arbakka. Þar bjuggu þau lengi við
erfið kjör og glugga sem sneri í
norður. Þó var dagamunur í lífi
þeirra. Móðir mín nefndi einn öðrum
fremur. Það var dagurinn sem Að-
alsteinn Sigmundsson, kennari sá
sem tók við starfi er faðir minn
veiktist og lét af kennslu og skóla-
stjórn, kvaddi dyra á heimili for-
eldra minna og kom færandi hendi. Í
haglega gerðri möppu hafði hann
komið fyrir myndum er sýndu skóla-
starfið á Eyrarbakka. Þær sýndu
pilta í leikfimi. Það var samstæður
hópur. En svo var ljósmynd, sem
vakti undrun og aðdáun og geymist
enn í öldungs minni. Hún sýndi lág-
vaxinn, snaggaralegan og stefnu-
fastan pilt, sem horfir dreymandi
augum í átt til ljósmyndarans, sem
var nafnkunnur Eyrbekkingur,
Haraldur Blöndal, af söngelskri
sýslumannsætt.
Mappan sem Aðalsteinn afhenti
föður mínum á vordegi árið 1920 var
geymd sem fjársjóður. Ég minnist
enn litskreytingar sem prýddi sum-
ar blaðsíður. Á bernsku- og æskuár-
um og síðar á unglingsárum mínum
og allt meðan móðir mín lifði var
mappan með myndum Sigurjóns
tekin fram og dáðst að listhneigð
hans og rætt um frægð hans og feril.
Blöð og tímarit greindu frá sigrum
hans á listabraut. Svo kom hann
sjálfur til landsins og settist að í
Laugarnesi.
Í grennd við hvílureit Hallgerðar
langbrókar og biskupssetur Stein-
gríms Jónssonar vann hann það
þrekvirki að höggva harðan stein og
meitla þau meistaraverk er hófu
hverfið og lyftu braggabyggð lág-
kúrunnar í hæðir heimslistar.
Heppilegt hásetaefni
Hingað streymdu hópar listfræð-
inga, almúgi og andans menn, að
kynnast myndverkum þessa lág-
vaxna kynjamanns, sem var nefndur
í sömu andrá og fremstu menn högg-
myndalistar á meginlandi Evrópu
og Norðurlöndum. Hann, sem ungur
að árum hafði verið kjörinn af harð-
skeyttum skipstjóra sem heppilegt
hásetaefni. Skipstjórinn kvaðst vilja
háseta sem væru „litlir, snöggir og
fljótir að éta“. Sigurjóni var gefinn
slíkur viljastyrkur að langt má leita
til samjafnaðar. „Ég skal“ var kjör-
orð hans. Uppgjöf var honum fjarri.
Staðfesta var stefna hans.
Veikindi drógu um skeið úr þreki
hans. Hann leitaði athvarfs á
Reykjalundi. Með kankvíslegu brosi
sagði hann frá eindreginni ósk vist-
manna þar um að hann væri skyld-
aður til daglegrar vinnu í plastgerð
hælisins og framleiddi plastfötur,
skóflur og legókubba. Töldu hann
ekki eiga að njóta neinna forréttinda
með því að komast undan vinnukvöð.
Þetta tiltæki vakti Sigurjóni kæti.
Hann kumraði stundum þegar hann
minntist á þetta, en mér er nær að
halda að athæfið hafi sært hann.
Sigurjón sýndi mér þá vinsemd að
færa mér að gjöf franska bók þar
sem skráð eru æviatriði fjölda nafn-
kunnra manna. Hann er skráður þar
og getið listamannsferils hans. Ís-
lendinga sem þar er getið má telja á
fingrum annarrar handar.
Þá kom Sigurjón eitt sinn og af-
henti mér ljósmynd af listaverki er
hann hafði höggvið. Gerði hann ráð
fyrir að því væri komið fyrir nálægt
sjógarðshliðinu á Eyrarbakka.
Fram að þessu hefir þó ekkert orðið
úr því áformi.
Barátta við skarlatssóttina
Fyrir alllöngu barst mér í hendur
bréfasafn móðursystur minnar Guð-
rúnar Jónsdóttur, sem búið hafði í
Ameríku. Hún var á sínum tíma
heitbundin æskuvini sínum, Þor-
steini Erlingssyni. Hann brá við
hana heiti, enda fjöllyndur. Guðrún
fluttist vestur um haf til bróður síns
Halldórs. Hann missti eiginkonu
sína Ingibjörgu Guðmundsdóttur
frá Keldum á Rangárvöllum. Guð-
rún gætti barna þeirra Halldórs og
Ingibjargar. Hún lést háöldruð á
elliheimili í Cleveland á 98. aldursári
19. febrúar 1951. Bréfasafn hennar
geymir margvíslegan fróðleik.
Hér er birtur stuttur kafli úr bréfi
móður minnar.
„Garðhúsum 17. apríl 1918
Elsku systir.
Það er orðið æði langt síðan
jeg hef skrifað þjér, og helsta or-
sökin til þess er að lífið hefir
gengið fremur erviðlega og þá er
svo leitt að skrifa vinum og
vandamönnum því bréfið verður
þá tómt rauna raus, sem aðeins
hryggir þann sem fær það. Ann-
arsvegar er heilsu minni þannig
varið að jeg á mjög vont með að
skrifa vegna þess það ofþreytir
hugsunina. Jeg fæ svima og höf-
uðverk og öll hugsun verður
ómöguleg svo að jeg hætti að
muna hvaða stafi jeg á að skrifa
þegar jeg er búin að skrifa litla
stund. Jeg hef ekki vitað sjálf
hvað þessu hefur valdið fyrr en í
vetur, að jeg veiktist snögglega.
Skarlatssóttin gekk hjer á heimili
okkar í vetur. Byrjaði fyrir vetur
og var sótthreinsað í janúarlok.
Börnin eru 7 heima. 6 af þeim
veiktust af sóttinni. Fyrsta barn-
ið sem veiktist var 5 ára gömul
stúlka sem heitir Steinunn, eftir
þeirri sem dó. Hún varð svo veik
að við hugðum henni ekki líf og
jeg gat ekki fengið að sofna vær-
an dúr nótt eptir nótt. Þá varð
það sem jeg veiktist svo snögg-
lega að fólkið hjelt jeg myndi
bráðdeyja. Læknirinn sagði það
stafaði frá hjartanu og það kæmi
af ofþreytu og svefnleysi. Jeg
væri svo slitin og hefði mikið
meira á hendi en heilsunni væri
fært. Hjartað gat nefnilega varla
sitt hlutverk. Það vildi hætta
starfi og af því leiddi veikindi í
öllum líkamanum, skjálfta, hend-
urnar hvítnuðu upp og mér lá við
köfnun. Hann, læknirinn flýtti
sjer eftir meðulum og sagði að
gefa mjer þau með hálftíma milli-
bili, þá leið þetta frá í bili. Þó var
jeg veik. Öll máttfarin og þessi
óþægilegi hjartabarningur. Jeg
lá í 3 vikur. Þá varð jeg að klæða
mig því mamma lærbrotnaði og
Fjársjóðir æskunnar
Sýningin Portrett – Sigurjón
Ólafsson myndhöggvari,
sem opnuð var í Húsinu á
Eyrarbakka í gær og er liður
í Menningarviku Árborgar,
vakti bernskuminningar í
huga Péturs Péturssonar,
sem naut þess að skoða
myndir Sigurjóns í æsku.
Pétur Guðmundsson og Elísabet Jónsdóttir ásamt börnum sínum. Guðmundur,
símritari og loftskeytamaður; Ásgeir, sjómaður og verkamaður, afgreiðslumað-
ur í vörugeymslu Eimskipafélags Íslands; Tryggvi, bankamaður, síðar banka-
stjóri Búnaðarbankans í Hveragerði, Auður, húsmóðir í Hólabrekku, Garði; Ásta;
Nellý, húsmóðir í Miðhúsum, Mýrum, Steinunn Bergþóra, húsmóðir Reykjavík.
Haraldur Blöndal mun hafa tekið ljósmyndina árið 1918. 20 ára aldursmunur
var á þeim hjónum, Elísabet er fertug, Pétur sextugur. Nellý er sú sem aðstoð-
aði móður sína í veikindum. Steinunn Bergþóra telpan sem veiktist hastarlega.
Nemendur Barnaskólans á Eyrarbakka 9. maí 1920, vorið sem sýning Sigurjóns var haldin. Sigurjón hlýtur að vera á myndinni. Þar eru allmörg systkini greinarhöf-
undar, Ásgeir, Auður, Tryggvi og Steinunn. Aðalsteinn Sigmundsson kennari, helsti hvatningamaður og vinur Sigurjóns, situr við hlið Jakobínu Jakobsdóttur kennara.
Ljósmynd/Haraldur Blöndal
Sigurjón Ólafsson stendur hjá teikningum sínum á fyrstu listsýningu sinni á
Eyrarbakka. Myndin af Sigurjóni var ein margra úr skólastarfi sem færðar voru
Pétri Guðmundssyni að gjöf frá samkennurum hans í maímánuði árið 1920.
Æviatriði Sigurjóns Ólafssonar í uppsláttarritinu „Who’s Who in Europe“, gefið
út í Brussel 1961–1962. Sigurjón gaf bókina greinarhöfundi og áritaði hana.
Bókin er 2.680 bls.