Morgunblaðið - 04.07.2003, Blaðsíða 10

 


   

    
! 
"

# $%&'#(#)
"
 $*+  
"
,) # #$(  

&    

- #.(# 

$(#(# # 
/
0(#)$1,)# 
/

0# 2%0)+1 
"

3 # #







 
 












 


















 !
 

" "

 
 
!"
!# $ 


 
#

!"
 
$$

  

%&
EKKERT af þeim 52 pappírsverk-
um sem ákært var fyrir í stóra mál-
verkafölsunarmálinu var talið sann-
anlega falsað af Héraðsdómi
Reykjavíkur þó að líkur væru taldar
fyrir fölsun í nærfellt öllum tilfellum.
Dómurinn gagnrýnir rannsókn
tveggja sérfræðinga á pappírnum og
segir niðurstöður hennar á tíðum
órökstuddar. Allt öðru máli gegnir
um rannsókn á olíumálverkunum en
af þeim 50 sem ákært var fyrir voru
42 talin fölsuð. Þá þóttu líkur eða
sterkar líkur fyrir því að afgangur-
inn væri falsaður en ekki þótti óhætt
að slá því föstu í sakamáli.
Í Morgunblaðinu í gær var sagt að
dómurinn hefði talið sannað að 41
málverk væri falsað en við nánari at-
hugun reyndust þau 42. Beðist er
velvirðingar á þessum mistökum.
Engin sýni efnagreind
Pappírsverk eru þær myndir sem
unnar eru á pappír en ekki á striga,
þykkpappa eða þess háttar. Lang-
flest pappírsverkin voru eignuð
Svavari Guðnasyni, eða 42 og voru
öll nema eitt selt í Danmörku. Einnig
var ákært vegna pappírsverka sem
eignuð voru Jóhannesi S. Kjarval,
Þórarni B. Þorlákssyni, Asger Jorn
o.fl.
Rannsóknin á pappírnum hvíldi
einkum á Peter Bower, breskum sér-
fræðingi. Rannver H. Hannesson,
forvörður og varðveislustjóri Lands-
bókasafnsins, var einnig fenginn til
að rannsaka pappírinn og var Bower
til aðstoðar. Í dómnum kemur fram
að engin sýni úr pappírsverkunum
hafi verið efnagreind og tiltölulega fá
voru rannsökuð í smásjá.
Rannver komst að þeirri niður-
stöðu að í 44 verkum hafi pappírinn
verið framleiddur af Hanemühle-
pappírsmyllunni í Þýskalandi en 13
reyndust frá Fabriano á Ítalíu. Ald-
ursgreining Rannvers á Hanemühle-
pappírnum byggði á því að í honum
væru svokölluð optísk bleikingarefni
(hvítunarefni) en slík efni hefðu ekki
verið í notuð hjá fyrirtækinu fyrr en
eftir 1960. Rannver taldi sig einnig
finna ummerki á sjö myndum eftir
límbandið „Scotch magic tape“ sem
ekki var framleitt fyrr en 1962.
Pappír með bleikingarefni eða lím-
bandinu gæti því ekki verið eldri en
frá 1960–1962.
Rafeindasmásjá nauðsynleg
Rannsókn Peters Bowers náði til
88 mynda. Aldursgreining hans
byggði einkum á gerð pappírsins
annars vegar og hins vegar á efna-
innihaldi. Það hafði m.a. þýðingu að
Hanemülle notaði hvorki baðmullar-
trefjar né bleikingarefni fyrr en eftir
1960. Bower sagði að bleikingarefnið
sæist aðeins þegar útfjólubláu ljósi
væri varpað á myndefnið. Bower
taldi að með samanburði við fram-
leiðsluskrár væri hægt að ákvarða
framleiðslutíma og í þágu rannsókn-
arinnar fór hann með
fjölda verka í Hanemühle-
pappírsmylluna.
Miðað við niðurstöður
Bower og Rannvers gat
Hanemühle-pappír sem
innihélt optísk bleikingar-
efni ekki verið eldri en frá
1960. Nokkrar af myndum
sem eignaðar voru Svav-
ari Guðnasyni og voru
gerðar á slíkan pappír
voru á hinn bóginn merkt-
ar með ártalinu 1940 eða
þar um bil.
Eins og fyrr segir voru
tiltölulega fá verk rannsökuð í
smásjá. Danskur pappírsforvörður
sem rannsakaði 18 myndir sem eign-
aðar voru Svavari Guðnasyni sagði í
skýrslu að skoðun pappírs í útfjólu-
bláu ljósi teldist að vissu leyti óná-
kvæm. Nauðsynlegt væri að rann-
saka pappír með rafeindasmásjá til
að ákvarða með mikilli nákvæmni
hvort í honum væru optísk bleiking-
arefni og hvort þau væru hluti af
pappírsdeiginu. Fram kom í málinu
að bleikingarefni geta smitast á milli
yfirborðs pappírsarka.
Engin staðfest gögn
Sérfræðingar Hahnemühle komu
ekki fyrir dóm og í dómnum segir að
engin staðfest gögn hafi verið lögð
fram um pappírsframleiðslu verk-
smiðjunnar eða dagsetningar í því
samhengi. Engin sýni hafi verið
efnagreind, engar öruggur upplýs-
ingar liggi fyrir um bleikingarefnin
og ekkert um það hvort önnur efni
svari útfjólubláu ljósi á líkan hátt.
„Verður að telja að í málinu sé nokk-
ur óvissa um það hvort efni þau sem
talin eru vera optísk bleikingarefni í
einstökum pappírsmyndum séu það í
raun og veru og ennfremur hvort
venjuleg yfirborðs- eða smásjár-
skoðun geti greint á milli slíkra efna í
sjálfu pappírsdeiginu annars vegar
og efna á yfirborði pappírs hins veg-
ar,“ segir í dómnum.
Almennar og órök-
studdar niðurstöður
Þegar sekt var sönnuð var í flest-
um tilvikum byggt bæði á því að
rannsókn á efnainnihaldi málningar,
ummerki um skröpun á höfundar-
merkingu o.fl. bentu til fölsunar og
jafnframt á listfræðilegu áliti list-
fræðinga um að viðkomandi lista-
maður hefði ekki málað þá mynd
sem honum var eignuð.
Listfræðingarnir Júlíana Gott-
skálksdóttir og Kristín Guðnadóttir
sögðu ekkert af pappírsverkunum
sem eignuð voru Svavari Guðnasyni
geta verið eftir listamanninn. List-
fræðingarnir töldu hin pappírsverk-
in ýmist ólík eða hreinar og klárar
falsanir. Ólíkt mati dómsins á rann-
sóknum á olíumálverkum treysti
dómurinn sér ekki til að byggja
sönnun á rannsóknum Bowers eða
Rannvers. Í umfjöllun um einstök
ákæruatriði eru rök þeirra fyrir föls-
un m.a. sögð almenn og iðulega órök-
studd. Ályktun Bowers hafi á tíðum
byggt á smásjárskoðun á öðrum
pappír en á hinni kærðu mynd.
Ekkert pappírsverk
dæmt sannanlega falsað
Héraðsdómur telur fölsun sannaða
á 42 af 50 olíumálverkum
Rannsókn á pappír þessara mynda, sem merktar voru Svavari Guðnasyni,
þótti ekki sanna að þær væru ranglega kenndar honum. Listfræðingar
hafa leitt rök að því að myndirnar séu ekki eftir Svavar og taldi dómurinn
líkur á því. Það þótti þó ekki óhætt að telja fölsun sannaða í sakamálinu.
Saksókn-
ari segir
óþolandi
óvissu
eytt
JÓN H. Snorrason, saksókn-
ari í stóra málverkaföls-
unarmálinu, telur ljóst að
kaupendur málverka sem
ákært var fyrir eigi bóta-
kröfurétt á hendur Pétri Þór
Gunnarssyni og Jónasi Frey-
dal Þorsteinssyni, jafnvel í
þeim tilvikum þar sem dóm-
urinn taldi ekki sannað að um
fölsun væri að ræða þó að lík-
ur væru til þess. Með dómnum
hafi óþolandi óvissuástandi
verið eytt.
Ekki óhætt að byggja á
sterkum grun
Héraðsdómur Reykjavíkur
taldi fullsannað að 42 myndir
væru falsaðar en þótt líkur,
oft sterkar, væru til þess að
afgangurinn væri falsaður
þótti ekki óhætt að byggja á
því í sakamáli.
Jón telur að með dómnum
hafi öllum vafa verið svipt af
því að myndirnar hafi verið
falsaðar, í sumum tilvikum
hafi það verið fullsannað í
öðrum tilvikum hafi líkurnar
verið yfirgnæfandi. Mynd-
irnar verði aldrei aftur eign-
aðar listamönnunum eða seld-
ar sem slíkar en það sé eitt af
hlutverkum lögreglu og dóm-
stóla að skera úr um slíkan
vafa. Það sé annað mál hvort
seljendur myndanna beri
refsiábyrgð og minnir á að
allur vafi í sakamálum sé
túlkaður hinum ákærðu í vil.
Jón segir umhugsunarvert,
varðandi viðskipti almennt,
hversu litlar kröfur hafi verið
gerðar til seljenda myndanna.
Þeir hafi verið bókhalds-
skyldir en ekki nema í und-
antekningartilfellum lagt
fram gögn um myndirnar og í
um 30 tilvikum gert tilraun til
að leggja fram eigendasögu.
Það sé athyglisvert að fyrir
þau tilvik sem þeir voru
dæmdir hafi þeir gefið upp
eigendasögu og því megi í
raun segja að þeir hafi fallið á
því. Þeir hafi enda fljótlega
hætt þessum tilraunum.
FRÉTTIR
10 FÖSTUDAGUR 4. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
iðjuþjálfum, er sinnt fjölbreyttri
stuðningsþjónustu í vernduðu um-
hverfi. Þangað koma í viku hverri
um 70 einstaklingar. Endurhæf-
ingaríbúð er í húsinu fyrir hreyfi-
hamlað fólk sem vill búa sig undir
að lifa sjálfstæðara lífi. Sömuleiðis
eru herbergi fyrir skammtímadvöl,
sem er mjög mikilvæg og mikið not-
uð. Einnig er mötuneyti og sund-
laug rekin á vegum Sjálfsbjarg-
arheimilisins.
Mikil þróun undanfarin ár
Guðrún Erla Gunnarsdóttir,
hjúkrunarforstjóri Sjálfsbjargar-
heimilisins, segir mikla breytingu
hafa átt sér stað síðastliðin tíu ár á
starfi heimilisins. „Afrakstur hug-
myndavinnu starfsmanna leiddi til
aukins sjálfstæðis íbúa, aukinnar
ábyrgðar starfsmanna og ríkari
starfsgleði fyrir vikið. Mjög virkri
starfsmannastefnu hefur verið
fylgt, og eigum við marga starfs-
Í DAG eru liðin þrjátíu ár síðan
fyrstu íbúar Sjálfsbjargarheimilis-
ins við Hátún fluttu inn. Þar með
lauk langri baráttu Sjálfsbjargar
fyrir húsnæði fyrir félagsmenn
sína. Umræður um byggingu vinnu-
og dvalarheimilis fyrir fatlaða hóf-
ust þegar á stofnþingi Sjálfsbjargar
árið 1959. Á þeim tíma var sér-
sniðið hús fyrir fólk í hjólastól
óþekkt hugtak á Íslandi. Fyrsta
skóflustungan að húsinu við Hátún
12 var tekin árið 1966, og húsið vígt
árið 1973. Alla tíð síðan þá hefur
þjónusta í húsinu verið aukin og
hún bætt. Nú er rými fyrir 39 íbúa á
heimilinu.
Fjölbreytt og mikil-
væg starfsemi
Starfsemin í húsinu er margþætt.
Þar er heimili fyrir hreyfihamlaða,
sem þarfnast aðstoðar og stuðnings
við athafnir daglegs lífs. Í þjónustu-
miðstöð, sem er veitt forstaða af
menn með langan starfsaldur. Við
ákváðum einnig að starfsmenn
klæddust ekki einkennisbúningum.
Hver íbúi heimilisins hefur tiltek-
inn starfsmann sem sinn tengilið,
og hefur það bætt samskipti og
tengsl. Við störfum á jafnréttis-
grunni og höfum sjö manna nefnd
starfsmanna, íbúa og yfirmanna
sem tekur sameiginlegar ákvarð-
anir um allt sem betur má fara. Við
erum einnig í nánu samstarfi við
kollega okkar í Danmörku og
þiggjum þaðan hugmyndir.“
Ný íbúð með auknu rými
„Í tilefni af 30 ára afmælinu fór-
um við út í nýtt tilraunaverkefni,
einstaklingsíbúð sem er mynduð úr
tveimur eldri herbergjum. Mark-
mið þessarar tilraunar eru tvö. Í
fyrsta lagi að auka lífsgæði íbúans
og athafnarými, íbúinn flyst úr 12,5
ferm. herbergi í stórt herbergi með
sérsalerni, sem skiptir mjög miklu
máli. Í öðru lagi tekur samning-
urinn mið af því að sinna ein-
staklingsbundnum þörfum íbúans.
Allir íbúar heimilisins mega sækja
um að flytjast í stóra herbergið, en
það er ljóst að þörfin er mikil fyrir
fleiri herbergi af þessu tagi, enn er
mikið verk að vinna. Von okkar er
sú að hægt verði að breyta fleiri
herbergjum í húsinu sem allra fyrst
og auka persónulegt rými hvers og
eins. Þörfin fyrir sérhannað hús-
næði fyrir fatlaða er mjög mikil, og
er draumur minn að í nýjum íbúð-
arhverfum verði byggð hús fyrir
fatlaða til sjálfstæðrar búsetu.“
Fjölbreytt afmælishátíð
Í tilefni tímamótanna standa íbú-
ar, stjórn og starfsmenn fyrir
afmælishátíð í garðinum við Sjálfs-
bjargarhúsið sunnanvert í dag,
föstudaginn 4. júlí, frá kl. 14 til kl.
17. Þar verða flutt ávörp og
skemmtidagskrá; m.a. verður ljóð
eftir Helga Seljan, ort í tilefni dags-
ins, frumflutt. Að dagskrá lokinni
verður opið hús. Nýja herbergið
verður til sýnis og verður saga
heimilisins flutt í myndmáli. Þá
munu listamenn meðal íbúa heim-
ilisins sýna verk sín.
Nýja herbergið sem tekið er í notkun á 30 ára afmælinu
er með sérstöku salerni, sem skiptir mjög miklu máli.
Sjálfsbjargarheimilið 30 ára
Höfum enn
margt að vinna
Morgunblaðið/Jim Smart
Sjálfsbjargarhúsið er 30 ára um þessar mundir.