Morgunblaðið - 21.07.2003, Blaðsíða 15

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 21. JÚLÍ 2003 15
JARÐGANGAMÁLIÐ á Norð-
urlandi er orðið hinn mesti skrípa-
leikur í fjölmiðlum. Þegar þessi
dæmalausa rík-
isstjórn spilaði út
trompinu sínu um
frestun þeirra rauk
Birkir Jónsson
strax á fund for-
mannsins síns til að
ræða málið og finna
lausn. Sjálfstæðismenn frá Siglu-
firði hentust til Reykjavíkur á
fund sinna manna, fullvissir þess
að nú mundu þeir missa andlitið
algjörlega ef þeir gerðu ekki eitt-
hvað til að reyna að bjarga því!
Formaður Framsóknarflokksins
á Siglufirði hótaði að leggja fram
tillögu á fundi um að leggja flokk-
inn niður ef ríkisstjórnin sæi ekki
að sér og sneri blaðinu við. Engar
dúsur mundu duga!
Ríkisstjórnin notaði hins vegar
aldagamalt herbragð sem dugði á
kappana. Dró pínulítið í land, tróð
dúsu upp í okkur öll, formaður
framsóknarmanna á Siglufirði
kokgleypti hana, tók gleði sína og
sagði að nú væri hátíð í bæ! Ég
held að bærinn hans sé í Fljótum
norður því þar varð gleði á einum
bæ þar sem ötulasti talsmaður
gegn göngunum býr og kemur iðu-
lega fram í fjölmiðlum með reiði-
lestra á hendur Siglfirðingum því
hann vill fá göng við hlaðvarpann
hjá sér svo hann geti selt ferða-
mönnum viðurgerning.
Það má vel vera að framsóknar-
og sjálfstæðismenn andi léttar og
þykist hafa bjargað einhverju. En
skaðinn er skeður. Svik og prettir
flokksbræðra þeirra gleymast
ekki. Vantraust á þessa ríkisstjórn
hefur vaxið. Á meðan Reykvík-
ingar fá vegabætur í stórum stíl
sem aldrei teljast hafa þensluáhrif
sitjum við og bíðum eftir aðgerð-
um sem ekki aðeins eru arðbærar
heldur koma til með að hafa stór-
kostleg áhrif á líf fjölda fólks úti á
landsbyggðinni. Þeir sem eru á
móti göngunum vilja bara fá vega-
bætur heima hjá sér. Allir vilja fá
eitthvað við sínar eigin bæjardyr,
sbr. Fljótamanninn og fleiri sem
fara hamförum í fjölmiðlum til að
skara eld að sinni eigin köku.
Nei, það er ekki hátíð í bæ á
Siglufirði yfir lyktum þessa máls.
Fjöldi manns er reiður yfir hegð-
un ríkisstjórnarinnar og ég vona
að aldrei grói um heilt og menn
hafi vit á að gefa heiðarlegra fólki
atkvæðin sín í næstu kosningum.
Jarðganga-
umræðan
Eftir Guðnýju Pálsdóttur
Höfundur er kennari og
bæjarfulltrúi á Siglufirði.
JÓN Kristjánsson heilbrigðisráðherra skrifar grein í Morgunblaðið 3. júlí
síðastliðinn. Þar heldur hann á lofti grunnlyfjalista Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar (WHO). Orðrétt segir ráðherra: „Grunnlyf eru þau
kölluð sem fullnægja meirihlutaþörfum heilbrigðisþjónust-
unnar í hverju landi. Upphaflega var grunnlyfjalisti WHO
einkum hugsaður fyrir þróunarlöndin en hefur á síðari ár-
um einnig fengið aukið vægi í hinum iðnvæddu löndum.“
Grunnlyfjalistinn markaði tímamót þegar hann leit fyrst
dagsins ljós fyrir um 25 árum og hefur skipt sköpum fyrir
uppbyggingu heilbrigðisþjónustu í mörgum þróunarríkjum
en athygli vekur að talað er um grunnlyf sem þjóni meiri-
hlutaþörfum heilbrigðisþjónustunnar, ekki öllum þörfum
hennar. Hér kann að vera um stefnubreytingu að ræða af hálfu yfirvalda.
Fram til þessa hafa yfirvöld lagt áherslu á að á Íslandi sé fyrsta flokks
heilbrigðisþjónusta sem standist samanburð við það besta í heiminum. Með
því að innleiða miðstýrðan grunnlyfjalista sem hugsaður hefur verið fyrir
þróunarlöndin er augljóslega verið að innleiða ný viðmið. Er komið að þeim
tímapunkti að stjórnvöld telji að það besta sé of gott fyrir íslenska sjúk-
linga?
Segjum sem svo að kostnaður samfélagsins vegna lyfja sé kominn að
endamörkum og ekki sé óskað frekari framfara. Hver er hin hliðin á mynt-
inni?
Gildi nýsköpunar
og framþróunar
Hinum vestrænu þjóðum er það flestum sammerkt að vilja stuðla að ný-
sköpun og framþróun á sem flestum sviðum atvinnulífsins. Víðast hvar er
lögð mest rækt við þær greinar sem vænta má að skili mestri nýbreytni inn í
atvinnulíf viðkomandi lands. Við Íslendingar höfum ekki setið auðum hönd-
um í þessum efnum fremur en aðrir. Innlendir og erlendir aðilar hafa varið
gífurlegum fjármunum á undanförnum árum í margvísleg sprotafyrirtæki í
þeirri von að þau muni í tímans rás leggja grunninn að nýsköpun íslensks
atvinnulífs. Það er kunnara en frá þurfi að segja að þar hefur verið horft
sérstaklega til líftækni og lyfjaþróunar í þeirri trú að í þeirri grein séu
fólgnir hvað mestir framtíðarmöguleikar. Hafa stjórnvöld lagt meira af
mörkum til framþróunar í þeirri grein hér á landi en fordæmi eru fyrir í
öðrum atvinnugreinum. Eitt höfuðmarkmið með þeirri starfsemi sem nú er
stunduð hér á landi er að þróa lyf við sjúkdómum sem hafa fram til þessa
verið taldir ólæknandi og bæta þau úrræði sem eru til í dag. Líftæknin er
því að mati stjórnvalda ein bjartasta von íslensks atvinnulífs. Hún er ein
helsta uppspretta erlendra fjárfestinga á Íslandi, sbr. að liðlega 12 millj-
örðum var varið í rannsóknir og þróun á þessu sviði árið 2001. Allrar at-
hygli vert er einnig, að útflutningsverðmæti lyfja er álíka og innflutningur
og vex margfalt hraðar og að íslenskir vísindamenn eru í fararbroddi hvað
varðar birtingu fræðigreina á sviði lífvísinda, læknis- og lyfjafræði. Ef vel
gengur munu ávextir þessa vísindastarfs skila nýjum lyfjum eftir 10–20 ár
en nýju lyf dagsins í dag eru afsprengi rannsókna á síðustu áratugum 20.
aldar.
Nýting fjármuna
Í umræðunni undanfarið hefur komið fram að miklum fjármunum er var-
ið til lyfjakaupa og eðlilegt að spurt sé hvort fjármunum sé vel varið. Til
upplýsinga má nefna að 9% af rekstrargjöldum Landspítalans 2002 voru
vegna lyfja en sambærilegur kostnaður Ríkisspítalans í Kaupmannahöfn
var 13%. Kostnaður Tryggingastofnunar vegna lyfja árið 2001 var um 9% af
heilbrigðisútgjöldum og samkvæmt OECD er liðlega 9% vergrar landsfram-
leiðslu okkar varið til heilbrigðismála. Spyrja má hvort þetta sé óeðlilegt?
Eitt stærsta vandamál íslensks heilbrigðiskerfis er skortur á góðum upp-
lýsingum um þann ávinning sem starfsemi þess skilar samfélaginu í heild.
Annað dæmi um skort á réttum upplýsingum er sú staðreynd að engar rétt-
ar tölur eru til um heildarlyfjakostnað landsmanna. Við innleiðingu nýrra
lyfjalaga 1996, með áherslu á samkeppni lyfjabúða og frelsi til afsláttar,
missti hið opinbera yfirsýn yfir þennan þátt málaflokksins. Er ekki rétt að
heilbrigðisráðuneytið geri gangskör í að afla gagna áður en ákvarðanir eru
teknar um gagngera uppstokkun á núverandi fyrirkomulagi? Jafnframt
verður að gera þá kröfu til hins opinbera að það standi vel að framsetningu
allra upplýsinga og sé vant að meðulum.
Hér verður því ekki haldið fram að engra umbóta sé þörf í lyfjamálum
hér á landi, eða því fyrirkomulagi sem er á samskiptum hins opinbera og
dreifingaraðila eða kostnaðarvitund lækna o.fl. Fyrirkomulag lyfjamála er
afsprengi laga- og regluverks sem er gríðarlega flókið og umfangsmikið og
krafan er að allir sitji þar við sama borð. Á sama tíma er tekist á um tak-
markaða fjármuni og síaukið álag á heilbrigðiskerfið. Umræðan þarf að
komast upp úr skotgröfunum og verða málefnaleg og fagleg og ætíð með
hagsmuni sjúklinga í huga, ekki lyfjafyrirtækja, lækna eða ríkiskassans.
Það er staðreynd að lyfjafyrirtæki verða að hafa leiðir til að fjármagna nýj-
ar uppfinningar í læknavísindum, þróa þær og koma á framfæri. Einnig
verður öryggi og þjónustustig innflutnings- og dreifingarfyrirtækja og
lyfjabúða að uppfylla ströngustu kröfur og standa undir væntingum við-
skiptavina.
Þegar ný lyf koma á markað benda rannsóknir til að notkun þeirra sé
fyrst og fremst meðal sjúklinga sem ekki höfðu gagn af eldri meðferð eða
þoldu hana ekki. Því er ekki sjálfgefið að þar með dragi úr notkun eldri
lyfja hjá þeim sem þau gagnast vel. Markmið lyfjafyrirtækja er að koma
fram með vöru sem breytir lífi, bætir og bjargar, í því felst hinn raunveru-
legi hagnaður.
Hin hliðin
á myntinni
Eftir Hjörleif Þórarinsson
Höfundur er lyfjafræðingur og framkvæmdastjóri GlaxoSmithKline ehf.
Í ALÞINGISKOSNINGUNUM
1978 fékk Framsóknarflokkurinn
tæp 17% atkvæða og 12 þingmenn
kjörna. Fylgið
minnkaði úr 24,9%
atkvæða. Stein-
grímur Her-
mannsson víkur að
þessum kosningum í
ævisögu sinni og
segir: „Framsókn-
arflokkurinn galt afhroð í þessum
kosningum, hlaut 16,9% atkvæða og
aðeins 12 þingmenn.“ A-flokkarnir
voru sigurvegarar í kosningunum. Í
nýafstöðnum þingkosningum fékk
Framsóknarflokkurinn svipað fylgi
og sömu þingmannatölu og í kosn-
ingunum 1978. Fróðlegt er að
skoða viðbrögð forustu Framsókn-
arflokksins nú við úrslitunum og
bera þau saman við viðbrögð leið-
toga Framsóknar 1978. Nú lætur
forusta Framsóknarflokksins eins
og flokkurinn hafi unnið sigur í
kosningunum! Árið 1978 sagði
flokksforusta Framsóknar, þegar
svipuð úrslit blöstu við, að flokk-
urinn hefði goldið afhroð.
Framsóknarflokkurinn gekk til
stjórnarsamvinnu við Sjálfstæð-
isflokkinn 1974. Þegar það samstarf
hafði staðið í fjögur ár tapaði
Framsókn átta prósentustigum í
fylgi. Framsókn hóf tveggja flokka
stjórnarsamvinnu við Sjálfstæð-
isflokkinn 1995. Og þegar það
stjórnarsamstarf hafði staðið í fjög-
ur ár tapaði Framsókn fimm pró-
sentustigum. Fylgið minnkaði úr
23,3% í 18,4%. Forusta Fram-
sóknar var metnaðarfull árið 1978.
Hún vildi ekki sætta sig við fylg-
istapið og dró réttan lærdóm af
kosningaúrslitunum: Hún vildi ekki
halda áfram stjórnarsamstarfi við
Sjálfstæðisflokkinn. Og Framsókn
uppskar aukið fylgi fyrir breytta
stefnu. Framsókn undir forystu
Steingríms Hermannssonar vann
mikinn kosningasigur strax árið
eftir, árið 1979, hlaut 24,9% at-
kvæða, bætti við sig átta prósentu-
stigum. Mest var fylgisaukningin í
Reykjavík en þar hækkaði flokk-
urinn úr 8,3% í 14,8%. En hvað
gerði Framsókn eftir fylgistapið
1999? Hafði forusta Framsóknar
sama metnað og 1978? Nei. For-
usta Framsóknar dró engan lær-
dóm af kosningaúrslitunum 1999.
Þrátt fyrir mikið fylgistap 1999
ákvað Framsókn að halda áfram
stjórnarsamvinnu við Sjálfstæð-
isflokkinn. Forustunni þótti mik-
ilvægara að halda ráðherrastól-
unum en að rétta við fylgi
flokksins.
Í kosningum núna, 2003, hélt
fylgistap Framsóknar áfram.
Framsókn tapaði tæpu einu pró-
sentustigi atkvæða. Þau úrslit túlk-
aði Framsókn sem sigur! Sam-
vinnan við Sjálfstæðisflokkinn sl.
átta ár hefur þá kostað flokkinn
alls tæp sex prósentustig í fylg-
istapi en núverandi forusta flokks-
ins kærir sig kollótta um það og
telur eins og áður aðalatriðið að
halda ráðherrastólunum.
Fylgið skipti engu máli! Kosn-
ingabaráttan vegna nýafstaðinna
kosninga og skoðanakannanir
sýndu þó ótvírætt, að mikil
óánægja er meðal kjósenda Fram-
sóknar með stjórnarsamvinnuna við
Sjálfstæðisflokkinn. Kjósendur
voru á hröðum flótta frá Framsókn
alla kosningabaráttuna en með aug-
lýsingabrellum tókst flokknum að
stöðva flóttann að mestu.
Margt bendir til þess að Fram-
sókn og Sjálfstæðisflokkurinn hafi
verið búin að semja fyrir kosningar
um framhald stjórnarsamvinnu.
Líklegt er að Sjálfstæðisflokkurinn
hafi egnt fyrir Framsókn með for-
sætisráðherrastólnum.
Vitað var, að Halldór gekk með
forsætisráðherrann í maganum og
mundi trauðla fara í samstarf við
„vinstri“ flokkana nema hann fengi
stól forsætisráðherra. Þegar Sam-
fylkingin tilnefndi Ingibjörgu Sól-
rúnu sem forsætisráðherraefni sitt
minnkuðu möguleikar Halldórs
verulega á því að verða forsætis-
ráðherra í „vinstri“ stjórn. Davíð
átti þá auðveldan leik og Halldór
beit á agnið. Framsóknarflokkurinn
má muna fífil sinn fegri að því er
atkvæðastyrk snertir. Flokkurinn
er í sögulegu lágmarki nú varðandi
atkvæðamagn. Á tímabilinu 1942–
1974 fór flokkurinn ekki niður fyrir
20% í fylgi, ef kosningarnar 1956
eru undanskildar en þá bauð flokk-
urinn ekki fram í öllum kjör-
dæmum, þar eð hann var í kosn-
ingabandalagi við Alþýðuflokkinn.
Á þessu tímabili hafði flokkurinn
yfirleitt 25–30 % fylgi. Hið sama er
að segja um kosningarnar 1979. Á
þessu tímabili var það aðeins í
kosningunum árið 1978, sem Fram-
sóknarflokkurinn tapaði verulega
fylgi og fór niður í 17% en það var
eftir stjórnarsamvinnu við Sjálf-
stæðisflokkinn. Hvers vegna er
flokkurinn nú búinn að festast í 17–
18% fylgi? Jú, það er vegna stjórn-
arsamvinnunnar við Sjálfstæð-
isflokkinn.
Hnignun Framsóknarflokksins er
mikil að því er fylgið varðar. En
hnignun stefnu flokksins er þó
meiri og alvarlegri. Jónas Jónsson
frá Hriflu beitti sér fyrir stofnun
Framsóknarflokksins til þess að
berjast fyrir hugsjónum sam-
vinnustefnunnar. Hugmynd Jón-
asar var sú, að Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn mundu
vinna saman, flokkar vinnandi fólks
til sjávar og sveita. Margir merk-
ustu foringjar Framsóknarflokksins
hafa af þessum sökum verið and-
vígir samstarfi við Sjálfstæðisflokk-
inn. Tryggvi Þórhallsson sagði:
„Allt er betra en íhaldið.“ Hermann
Jónasson hafði sömu afstöðu. Hann
vildi ekki fara í ríkisstjórn undir
forustu Sjálfstæðisflokksins. Hann
tók undir orð Tryggva Þórhalls-
sonar. Sonur hans, Steingrímur
Hermannsson, var undir sterkum
áhrifum frá föður sínum í þessum
efnum. En núverandi forusta
Framsóknarflokksins vill sem mest
samstarf við Sjálfstæðisflokkinn og
fórnar stefnu flokksins í því skyni.
Hnignun
Fram-
sóknar-
flokksins
Eftir Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
alltaf á föstudögumDAGLEGT LÍF
Moggabúðin
Íþróttataska, aðeins 2.400 kr.
Moggabúðin
Músarmotta, aðeins 450 kr.
VIÐSKIPTI mbl.is
Moggabúðin
Reiknivél, aðeins 950 kr.