Morgunblaðið - 21.07.2003, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 21. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
STÓRAR vinnuvélar komu til landsins á
dögunum vegna framkvæmda við Kára-
hnjúkavirkjun. Af fréttaflutningi að
dæma jafnaðist koma vélanna nánast við
þjóðhátíð og fréttamenn töluðu um
stærstu vinnuvélar sem hingað hefðu
komið og mestu viðskiptasamninga sem
gerðir hefðu verið á þessu sviði.
Íslendingar fá oft glýju í augun af því
sem er stórt og mikið. Rannsóknir á ís-
lenskri þjóðernishyggju sýna líka að þrá-
in eftir stærð og mikilfengleik er ekki ný
af nálinni og virðist vera rótgróin í
minnimáttarkennd Íslendinga. Deila má
um hvort þetta hugarfar sé ekki við lýði
hjá öllum þjóðum og getur það verið lík-
legt. Hitt er annað að sumar þjóðir eru
stærri en aðrar og eiga auðveldara með
að láta stórmennskudraumana rætast.
Aðrar verða að láta sér nægja að eiga
heimsmet miðað við höfðatölu.
En framkvæmdir við Kárahnjúka eru
svo sannarlega stórar, án þess að miðað
sé við höfðatölu. Þær eru stórar á öllum
sviðum. Stærstu vinnuvélarnar, mestu
vatnaflutningarnir, mestu áhrifin á at-
vinnulífið – og mikill minnisvarði. Svo
má deila um um hvað sá minnisvarði er
reistur.
Þessi mesta opinbera framkvæmd Ís-
landssögunnar var kýld í gegn á síðasta
kjörtímabili af Framsóknarflokknum.
Sjálfstæðisflokkurinn studdi félaga sína í
ríkisstjórn dyggilega en þó mátti heyra
ýmsar raddir sem fannst framkvæmdin
stangast á við frjálshyggjustefnu Sjálf-
stæðisflokksins.
Framsóknarmenn eru hins vegar stolt-
ari en nokkru sinni fyrr enda eru meng-
unarspúandi verksmiðjur líklega hug-
mynd þeirra um glæsta framtíðarsýn.
Stórvirkar vinnuvélar, vatnaflutningar
í kínverskum stíl og álverksmiðjur eru
kannski stórhuga draumar þeirra Íslend-
inga sem finnst við hafa misst af iðnbylt-
ingunni með tilheyrandi mengun. Nú
getum við eignast okkar Lundúnaþoku
með því að þykkja Austfjarðaþokuna
með vænum skammti af viðbjóði.
Að mínu mati er þetta gamaldags
hugsunarháttur. Ríkisstjórnin boðaði
ekki Kárahnjúkavirkjun fyrir kosningar
1999 og lagði allt kapp á að klára málið
fyrir næstu kosningar. Virkjunin var því
keyrð í gegn á ólýðræðislegan hátt.
Ávinningur af henni er óviss. Ríki og
Reykjavíkurborg gangast í milljarða
ábyrgðir fyrir Landsvirkjun til að hægt
sé að selja bandaríska álfyrirtækinu Al-
coa raforku á leynilegu verði – og ljóst
er að það verð er umtalsvert lægra en
það sem venjulegir Íslendingar fá að
kaupa raforkuna á. Spurningin er bara
hvort það sé líka lægra en það sem önn-
ur álfyrirtæki greiða fyrir sömu orku.
– Allt er þetta gert undir þeim for-
merkjum að verið sé að bjarga byggð-
inni.
Og vissulega má ímynda sér að tíma-
bundin uppsveifla verði í kringum mestu
framkvæmdirnar. Hins vegar má telja
víst að eftir hundrað ár, þegar Hálslón
verður orðið fullt, og sandfokið ofan af
hálendi óstöðvandi, verði áhrif þessa ál-
vers á atvinnulíf og byggðir fyrir austan
ekki lengur talin jákvæð.
Tími er kominn til að doka við og
hugsa málið. Virkjanamál komu lítið við
sögu í kosningabaráttunni í vor þó að
umræðan hefði verið töluverð nokkra
mánuði á undan. Málið var afgreitt sem
búið spil sem ekki væri hægt að snúa
við.
En það er hreinlega ekki rétt. Í Kára-
hnjúkamálinu var tekist á um mikilvægt
mál fyrir framtíð íslenskrar þjóðar. Val
ríkisstjórnarinnar var eitt hið mikilvæg-
asta á liðnu kjörtímabili því stór-
framkvæmdir á borð við þessar loka öðr-
um leiðum. Hvað um alla
vaxtarbroddana sem felast í ferðamanna-
iðnaðinum, lífrænum landbúnaði, smáiðn-
aði? Öll önnur nýting á þessu landi er nú
útilokuð, sv
leikana sem
ósnortið.
Um leið o
hreint og ó
boðið álfyri
slæmri umg
rányrkju að
landi. Band
þekkir sögu
Amasonsvæ
byggðum h
og kjörlend
rýmingarhæ
Eru stóru pakk
Eftir Katrínu Jakobsdóttur
Greinarhöfundur telur ekki ástæðu til að fagna komu þei
’ Við vað þó a
sitji en
þar me
til að sp
vild og
hvern f
Í AUKINNI umræðu um hugsanlega að-
ild Íslands að Evrópusambandinu (ESB)
heyrast of margar rangfærslur um ESB
sem er ágætt að rifja upp.
Oft er sagt að ESB sé lokaður klúbbur
ríkra þjóða sem séu varðar með háum tol-
lamúr og þeim sé sama um hin fátækari
lönd. Þetta er alrangt enda er ESB og að-
ildarríki þess langstærsti veitandi þróun-
araðstoðar í heiminum. ESB og aðild-
arríki þess veita 55% af allri opinberri
þróunaraðstoð í heiminum og meira en
75% af allri fjárhagsaðstoð. ESB hefur
einnig samþykkt að leyfa tollalausan inn-
flutning á markaði sína af öllum vörum
nema vopnum frá 48 fátækustu löndum
heims.
ESB og sýslumaðurinn
í Hafnarfirði
Það er algengt er að andstæðingar að-
ildar vísa til þess að ESB sé risavaxið
skriffinnskubákn með óteljandi starfs-
mönnum. Hið rétta er að ESB hefur færri
starfsmenn en breska umhverfismálaráðu-
neytið. Nánast þriðji hver starfsmaður
ESB vinnur við þýðingar vegna þeirrar
meginreglu ESB að þegnar aðildarríkja
ESB geti nálgast ákvarðanir ESB á sínu
eigin tungumáli. Ef ESB væri stofnun á
Íslandi hefði það um 19 starfsmenn eða
svipað marga og Póst- og fjarskiptastofn-
un og litlu fleiri starfsmenn en sýslumað-
urinn í Hafnarfirði.
Um hina meintu staðlaáráttu ESB er
hið rétta að ESB hefur ekki sett neina
staðla sjálft heldur hefur ESB samið við
frjáls staðlasamtök sem eru mynduð af
viðkomandi hagsmunahópum. Fyrirtækin
sjálf vilja þessa staðla en þeir eru ein-
ungis viðmiðanir til að auðvelda viðskipti
milli landa og ná fram hagkvæmni í fram-
leiðslu. Með samræmingu staðla er hægt
að lækka viðskiptakostnað til muna. Í stað
15 mismunandi reglna um alla mögulega
hluti hefur ESB stuðlað að því að ein
regla gildi á markaðinum, viðskiptalífinu
og neytendum til mikillar hagræðingar.
Ein mynt og samræmdar reglur eru til
mikilla bóta í viðskiptum.
Landsbyggðin hagnast af ESB
Iðulega er því haldið fram að við inn-
göngu Íslands í ESB myndi allt fyllast
hér af spænskum togurum og öðrum
ESB-fiskiskipum sem myndu þurrausa
miðin okkar. Þetta er alrangt. Sjáv-
arútvegsstefna ESB er byggð á veiði-
reynslu síðustu ára. Ekkert ríkja ESB
hefur veitt svo neinu muni í íslenskri
landhelgi undanfarna tvo áratugi og því
hafa önnur ríki enga veiðireynslu í ís-
lenskri lög
kæmi til ve
aðilar að E
ESB munu
að öllum ve
hvert aðild
ráðstafar s
sjálf annas
En mun
upp íslensk
flytja verðm
getur ekki
lands í ES
að hafa svo
tengsl við
inmarkmið
afrakstur v
sem reiðir
fiskiskipa v
hagnaður v
um íslensk
Eins og
arinnar er
verðmæti a
Hafa skal það sem sa
Eftir Ágúst Ólaf Ágústsson
’ Hið hefur f
en bre
ismála
SAMKOMULAG
RÉTTLÁT MÁLSMEÐFERÐ
AÐGÁT SKAL HÖFÐ …
Lát dr. Davids Kellys, ráðgjafabrezku ríkisstjórnarinnar umvopnaeign Íraka, er alvarlegt
umhugsunarefni fyrir bæði stjórn-
málamenn og fjölmiðla. Lögregla í
Englandi staðfesti í gær að Kelly
hefði fyrirfarið sér.
Það hafa ekki allir þann harða
skráp sem þarf til að standast þann
þrýsting sem menn verða fyrir þegar
þeir dragast inn í hringiðu opinberra
umræðna af hálfu stjórnmálamanna
og fjölmiðla. Slíkar umræður, hvort
sem þær fara fram opinberlega eða í
umtali á milli manna, taka oft á sig
einkenni eineltis. Mikið er rætt um
áhrif eineltis í skólum á börn og ung-
linga. Veruleikinn er hins vegar sá að
opinberar umræður um erfið og um-
deild mál verða stundum að einelti
fjölmiðla og stjórnmálamanna, annars
hvors aðila eða beggja gagnvart
ákveðnum einstaklingum. Áhrifin
geta orðið þau sömu eða svipuð, jafn-
vel þótt um fullorðið og lífsreynt fólk
sé að ræða.
Brezka útvarpið, BBC, hefur nú að
höfðu samráði við fjölskyldu dr. Dav-
ids Kellys skýrt frá því að hann hafi
verið heimildarmaður að fréttum út-
varpsstöðvarinnar þess efnis að fyr-
irliggjandi upplýsingar um vopnaeign
Íraka hafi verið færðar í stíl til þess að
réttlæta innrás Breta og Bandaríkja-
manna í landið.
Einhverjir kunna að velta því fyrir
sér hvort dr. David Kelly hafi með því
að tala við BBC brotið alvarlega þann
trúnað sem honum hafi verið sýndur í
starfi. En þá er á það að líta að stund-
um ofbýður fólki það sem það verður
vitni að og talar. Þannig upplýstist t.d.
hið umtalaða Enron-mál í Bandaríkj-
unum.
Kjarni málsins er hins vegar sá að
aðgát skal höfð í nærveru sálar. Það á
bæði við um stjórnmálamenn og fjöl-
miðla að þessir aðilar sjást ekki fyrir í
vinnubrögðum og ganga stundum svo
langt í herferð gegn nafngreindum
einstaklingum að farið er út fyrir öll
mörk.
Þeir sem fyrir slíku standa ættu að
velta því fyrir sér hvaða áhrif það
mundi hafa á þá sjálfa eða fjölskyldur
þeirra að verða fyrir barðinu á því sem
þeir standa fyrir gagnvart öðrum.
Ef í ljós kemur að lát dr. Davids
Kellys tengist því að hann hafi ekki
þolað álagið sem fylgdi því að lenda í
sviðsljósi opinberrar umræðu og
liggja undir hörðum ásökunum og
jafnvel árásum frá stjórnmálamönn-
um og öðrum er hugsanlegt að það
hafi einhver áhrif um skeið og að
menn gæti betur að sér.
En því miður er eðli opinberra um-
ræðna orðið þannig a.m.k. í þeim ríkj-
um þar sem tjáningarfrelsi og skoð-
anafrelsi er í heiðri haft að líklegast er
að umræður fari í sama farið þegar
þessi atburður verður gleymdur.
Hvað sem því líður er lát dr. Davids
Kellys alvarleg áminning til allra
þeirra sem koma við sögu í opinberum
umræðum. Það eru takmörk fyrir því
hvað hægt er að segja um fólk. Það
eru takmörk fyrir því hvernig menn
geta hagað sér gagnvart öðru fólki.
Grimmd og miskunnarleysi opinberra
umræðna eins og þær hafa þróazt á
Vesturlöndum hafa ekki orðið til þess
að bæta þessi þjóðfélög heldur þvert á
móti.
Í Morgunblaðinu í gær var skýrt fráþví að samkomulag hefði náðst í
viðræðum á milli fulltrúa utanríkis-
ráðuneytisins og varnarliðsins um
herta gæzlu varnarliðsmannsins sem
deilt hefur verið um að undanförnu.
Samkomulagið felst í því að hermað-
urinn mætir ekki til vinnu og má ekki
yfirgefa vistarverur sínar nema í
fylgd með gæzlumanni.
Augljóst er að maðurinn er í stofu-
fangelsi en ekki í gæzluvarðhaldi skv.
skilningi okkar Íslendinga. Þar með
er einnig ljóst að niðurstaða málsins
er ekki sú að þeim skilyrðum sé fram-
fylgt sem embætti ríkissaksóknara
setti fyrir afhendingu mannsins til
varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli.
Í ljósi framvindu þessa máls er
slæmt að varnarliðið standi ekki við
þau fyrirheit sem embætti ríkissak-
sóknara taldi að hefðu verið gefin og
voru forsendan fyrir afhendingu
mannsins. Vonandi koma áþekk mál
ekki upp í framtíðinni og líkurnar á
því minnka eftir því sem umsvif varn-
arliðsins verða minni. Hins vegar má
ganga út frá því sem vísu að ef annað
slíkt tilvik kæmi upp mundi ríkissak-
sóknaraembættið hugsa sig um tvisv-
ar áður en það féllist á aðra slíka af-
greiðslu máls.
Það er hægt að una við þessa nið-
urstöðu en ekki meira en svo.
Það er grundvallaratriði í lýðræð-isríkjum að meðferð á málum
þeirra, sem taldir eru hafa brotið af
sér, séu í samræmi við lög og reglur
viðkomandi ríkja. Um leið og horfið
er frá ýtrustu kröfum í þeim efnum er
mikil hætta á ferðum.
Hið virta brezka tímarit The Econ-
omist telur að Bandaríkjamenn hafi
tilhneigingu til að teygja og toga
þessi grundvallaratriði við meðferð
mála fanganna sem eru í haldi í her-
stöð Bandaríkjamanna á Kúbu, grun-
aðir um aðild að hryðjuverkum.
Í Morgunblaðinu í gær er skýrt frá
því að Bandaríkjamenn hafi frestað
herréttarhöldum yfir brezkum og
áströlskum ríkisborgurum þar til
nánari athugun hefur farið fram á
stöðu þeirra.
Á að skilja það svo að ríkisborgarar
frá þessum tveimur ríkjum fái aðra
meðferð sinna mála en aðrir meintir
hryðjuverkamenn sem eru í haldi hjá
Bandaríkjamönnum? Því verður vart
trúað.
Standi Bandaríkjamenn ekki við
grundvallaratriðin í stjórnskipun
sinni við meðferð fanganna á Kúbu
verður gagnrýni þeirra á einræðis-
herra og kúgunarstjórnir víða um
heim tæplega marktæk.