Morgunblaðið - 28.07.2003, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 28. JÚLÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Bakgrunnur
Með l. nr. 95/1998 voru gerðar grundvallarbreyt-
ingar á tekjuskattslögunum (tskl.) varðandi skattlagn-
ingu á arðgreiðslum milli félaga. Í stuttu máli gengu
breytingarnar út á það að allar arðstekjur íslensks
hlutafélags voru undanþegnar tekjuskatti, hvort sem
þær voru runnar frá íslensku eða erlendu hlutafélagi,
og án tillits til þess hve stóran eignarhlut íslenska fé-
lagið átti í því félagi sem úthlutaði arðinum. Ekki skipt-
ir máli hve lengi félagið hefur átt þau bréf sem gefa
arð. Í athugasemdum með frumvarpi að l. 95/1998 sagði
svo orðrétt:
Frumvarpið þjónar m.a. þeim tilgangi að greiða því
leið að unnt verði að flytja arð af starfsemi hlutafélaga í
eigu íslenskra aðila inn í landið án þess að til tvískött-
unar komi. Ekki er með íslenskum lögum unnt að af-
létta þeim skatti sem lagður er erlendis á félög í ís-
lenskri eigu, hvorki félagaskattinum né afdráttarskatti
á þann arð sem greiddur er úr landi. Með þeim breyt-
ingum sem frumvarpið felur í sér verður samnings-
staða Íslands hins vegar betri að því er það varðar að
krefjast niðurfellingar eða lækkunar á afdráttarskatt-
inum. Með því að fá hann felldan niður sitja innlend
fyrirtæki skattalega við sama borð og erlend að því er
varðar arð af hlutum í innlendum og erlendum fé-
lögum.
Á þessum tíma voru hins vegar ekki gerðar breyt-
ingar á reglum um söluhagnað félaga af sölu á hlutum í
öðrum félögum, með þeirri athugasemd að söluhagn-
aður hlutabréfa í OECD-löndum væri yfirleitt skatt-
lagður með sama skatthlutfalli og gilti um aðrar tekjur
félagsins. Hvað sem má segja um nákvæmni þessarar
athugasemdar er ekki úr vegi að líta til helstu við-
skiptalanda okkar í Evrópu til þess að kanna hvaða
reglur gilda nú um skattlagningu á hagnað hlutafélaga
af sölu eignarhluta í öðrum félögum. Núgildandi ís-
lenskar reglur kveða á um að söluhagnaður sé skatt-
lagður eins og aðrar tekjur hlutafélags með 18% tekju-
skatti.
Nágrannalönd í samkeppni
Verður leitast við að gefa stutt yfirlit yfir þe
lendu reglur hér á eftir, auk þess sem sérstakl
ur fjallað um nýsamþykkt lög í Svíþjóð um sam
Umfjöllun um hvert land verður haldið í lágma
því aðeins hægt að lýsa almennum reglum í gró
dráttum. Þess má þó geta að sérreglur geta ve
erlendan söluhagnað og fyrirvari um að skattla
í upprunalandinu sé sambærileg við það sem tí
heimilisríki félagsins. Þá verður í lokin minnst
lega á núgildandi reglur um skattlagningu arð
og æskilegar breytingar á þeim.
Þau lönd sem lýst er undanþiggja hagnað hl
félaga af sölu hlutabréfa í öðru félagi að mestu
skatti. Til hægðarauka má skipta löndunum í þ
flokka allt eftir því hve ströng skilyrði þau setj
undanþágunni.
Söluhagnaðarreglur
Í fyrsta flokkinn falla Lúxemborg og Danmö
Lúxemborg er söluhagnaðurinn undanþeginn
eignarhald bréfanna hefur varað í 1 ár fyrir söl
þess sem skilyrði er að eignarhlutinn sé a.m.k.
öllum hlutum í félaginu eða hlutabréfaeignin n
tals 6 milljónum evra. Í Danmörku er það skily
eignarhaldið hafi varað í 3 ár fyrir sölu. Í annan
inn koma Holland og Belgía en í Hollandi er ge
skilyrði fyrir undanþágunni að eignarhaldið sé
5% en í Belgíu eru 95% hagnaðarins undanþeg
ugt landið gerir skilyrði um lágmarks eignarha
Loks koma Þýskaland og Svíþjóð sem hvorki g
marks eignarhluta eða eignarhaldstíma að skil
Hinar nýju þýsku reglur, sem vakið hafa mikla
gilda um sölur hlutafélaga á bréfum eftir 31. de
2001.
Svíþjóð
Breytingarnar í Svíþjóð eru ekki síður athyg
ar, en þær voru samþykktar í sænska þinginu
Samkeppni á sviði sk
Eftir Garðar Valdimarsson
F
RÉTTIR um lögbrot og mis-
ferli stjórnenda evrópskra og
bandarískra fyrirtækja hafa
verið þrálátar á síðustu miss-
erum. Þar hafa mörg af
þekktustu fyrirtækjum í viðkomandi ríkj-
um komið við sögu. Þessar fréttir eru
óneitanlega áfall fyrir talsmenn frjáls
markaðskerfis og hafa leitt til að margir
helstu bakhjarlar frjálsra viðskipta í heim-
inum hafa lýst yfir vonbrigðum sínum með
viðskiptalífið með hætti sem fullyrða má
að aldrei áður hafi heyrst úr þeirri átt.
Því er jafnvel haldið fram að mesta
hindrunin í vegi áframhaldandi framrásar
markaðshagkerfisins stafi frá þeim sem
hafa talið sig helstu boðbera þeirrar
stefnu: yfirmönnum og eigendum fyr-
irtækja og stjórnmálamönnum sem telja
sig sérstaklega hliðholla viðskiptalífinu.
Þetta er niðurstaða sérstakrar afmæl-
isúttektar tímaritsins Economist sem
fagnar 160 ára afmæli um þessar mundir.
Í úttekt tímaritsins um “Kapítalisma og
lýðræði eru rakin þekkt dæmi um hvernig
stjórnendur í bandarísku og evrópsku við-
skiptalífi hafa skarað eld að eigin köku og
hvernig stjórnmálamenn hafa sýnt und-
irgefni við hagsmunagæslu stjórnenda og
eigenda fyrirtækja í mikilvægum málum.
Ein alvarlegasta ásökun blaðsins gagn-
vart viðskiptalífinu er að yfirmenn fyr-
irtækja og hluthafar telji fólki trú um að
samkeppni sé góð ef hún snerti ekki þá
sjálfa. Það er athyglisvert að Economist,
einn virtasti málsvari frjálsra viðskipta um
áratuga skeið, skuli taka svo afgerandi til
orða um viðskiptalífið. Viðskiptalífið hlýtur
því að taka þessi ummæli blaðsins alvar-
lega.
Alan Greenspan seðlabankastjóri
Bandaríkjanna ræddi einnig fyrir nokkru
um ábyrga forystu í fyrirtækjum í ræðu í
New York-háskóla. Hann sagði þar m.a. að
markaðshagkerfið þurfi að sjálfsögðu laga-
og regluverk en hann bætti síðan við:
“Reglur geta þó aldrei komið í stað skap-
gerðar. Greenspan sagði ennfremur að
fyrirtæki með ábyrga stjórnendur þurfi
ekki nákvæmar starfsreglur til þess að
hegða sér í samræmi við langtímahags-
muni eigenda. “En því miður eru ein-
staklingarnir ólíkir; sumir haga sér óað-
finnanlega en aðrir leitast stöðugt við að
stytta sér leið. Hins vegar er ljóst að regl-
ur um ábyrga forystu í fyrirtækjum verður
að samræma og þær verða að gilda fyrir
alla. Það er vandasamt að setja reglur sem
eiga í senn að stuðla að aðhaldi frá hinu op-
inbera og frá markaðnum. Frelsi með
ábyrgð er boðskapur seðlabankastjóra
Bandaríkjanna og Tímaritsins Economist
eða með öðrum og orðum að um leið og
umhverfi viðskiptalífsins hefur orðið frjáls-
ara þurfi fyrirtæki og stjórnendur þeirra
að axla meiri ábyrgð.
Víða sjást þess nú merki, bæði í Evrópu
og Bandaríkjunum, að löggjafinn hyggst
taka eftirlits- og regluverk atvinnulífsins
til endurskoðunar með það að markmiði að
draga úr hættu á misferli. Þegar eru
reyndar ko
þessu sviði
verulega ha
komi samt
irtæki geti
kann að ver
lífið og umh
arsstaðar.
draga úr rí
um, hindra
færri en í f
og vantrú á
reynslu un
hefur þótt
rýni þungla
að eftirlitss
Frelsi með ábyrg
Eftir Þór Sigfússon
Það kann að reynast erfitt fyrir alþjóðlegt viðskiptalíf að
og almenningi er misboðið með fréttum um stjórnendur s
SJÁLFSTÆÐI
EFTIRLITSSTOFNANA
Einn mikilvægasti þáttur ístarfi þeirra eftirlitsstofn-ana, sem komið hefur verið á
fót, ekki sízt til þess að fylgjast með
því að settum leikreglum sé fylgt og
þá m.a. í viðskiptalífinu, er sjálf-
stæði þeirra. Þetta sjálfstæði verður
að vera hafið yfir allan efa.
Í kosningabaráttunni sl. vetur
flutti Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
ræðu í Borgarnesi, þar sem hún
virtist gefa í skyn, að rannsóknir á
nafngreindum fyrirtækjum gætu
verið sprottnar af flokkspólitískum
ástæðum. Þetta var stóralvarleg
ásökun, sem engin rök voru færð
fyrir, hvorki þá né síðar. Nokkrum
dögum eftir þá ræðu birti Morgun-
blaðið að ósk Jóns Ólafssonar, aðal-
eiganda Norðurljósa, skýrslu skatt-
rannsóknarstjóra um rannsókn á
skattamálum hans og andmæli hans.
Fyrirtæki hans var eitt þeirra, sem
Ingibjörg Sólrún nefndi í ræðu sinni
í Borgarnesi. Eftir birtingu skýrsl-
unnar lýsti hún þeirri skoðun í sam-
tali við Morgunblaðið að skýrslan
sýndi, að fullt tilefni hefði verið til
þeirrar rannsóknar.
Þegar gefið er í skyn, að forsvars-
menn opinberra eftirlitsstofnana á
borð við Skattrannsóknarstjóra,
Samkeppnisstofnun, Ríkislögreglu-
stjóra eða Fjármálaeftirlit láti und-
an þrýstingi ráðherra eða annarra
stjórnmálamanna í störfum sínum er
um leið gefið í skyn, að þessir aðilar
hafi gerzt brotlegir við hegningar-
lög. Ekki þarf að hafa mörg orð um
hversu alvarlegt tal af þessu tagi er
auk þess, sem það stuðlar að því að
draga úr því trausti, sem nauðsyn-
legt er að almenningur beri til þess-
ara stofnana. Markmiðum hverra
þjónar það?
Síðustu daga hafa allmargir
stjórnmálamenn lýst þeirri skoðun í
samtölum, sérstaklega við Frétta-
stofu Ríkisútvarpsins, að efnahags-
brotadeild ríkislögreglustjóra eigi
að taka málefni olíufélaganna til
rannsóknar nú þegar og er þá vænt-
anlega átt við að frumskýrsla Sam-
keppnisstofnunar gefi tilefni til að
ætla, að forsvarsmenn félaganna
hafi framið refsiverða verknaði.
Auðvitað er ljóst, að gefi rannsókn
Samkeppnisstofnunar tilefni til að
ætla, að um refsiverðan verknað
hafi verið að ræða í samráði olíufé-
laganna verður það gert og væri
ekki í fyrsta skipti. Fyrir hálfri öld
voru þáverandi forsvarsmenn Olíu-
félagsins hf. staðnir að alvarlegum
brotum á lögum og dæmdir í sam-
ræmi við það.
Lögreglurannsókn getur hafizt
með ýmsum hætti. Viðkomandi eft-
irlitsstofnun getur með formlegum
hætti sent niðurstöður rannsókna til
efnahagsbrotadeildar Ríkislögreglu-
stjóra til meðferðar, sem tekur þá
afstöðu til, hvort tilefni er til rann-
sóknar á meintum refsiverðum brot-
um. Þetta getur Samkeppnisstofnun
gert með formlegum hætti, svo og
Skattrannsóknarstjóri og Fjármála-
eftirlit. Í máli olíufélaganna nú er
ljóst, að Samkeppnisstofnun getur
tekið formlega ákvörðun um að
senda niðurstöður rannsókna sinna
til efnahagsbrotadeildar. Ríkissak-
sóknari getur að eigin frumkvæði
tekið málið til skoðunar og ákveðið
að senda efnahagsbrotadeild það til
frekari rannsóknar. Ríkislögreglu-
stjóri getur að eigin frumkvæði tek-
ið ákvörðun um að taka málið til
rannsóknar.
Það eru því þrír aðilar, sem geta
að eigin frumkvæði með formlegum
hætti tekið ákvörðun um að vísa
máli olíufélaganna til lögreglurann-
sóknar og tveir þeirra geta haft
frumkvæði að slíkri rannsókn sjálf-
ir.
Engin þessara eftirlitsstofnana
hefur gefið tilefni til að ætla að þær
skirrist við að taka slíka ákvörðun á
þeim tímapunkti, sem þær telja eðli-
legar. Það er engin ástæða til þess
að gagnrýna Samkeppnisstofnun
fyrir að hafa ekki nú þegar sent
málið formlega til sakarannsóknar
og heldur ekki tilefni til að gagn-
rýna embætti ríkissaksóknara eða
ríkislögreglustjóra fyrir að hafa
ekki að eigin frumkvæði tekið málið
upp nú þegar. Rannsókn málsins hjá
Samkeppnisstofnun er á því stigi, að
sú frumskýrsla, sem fyrir liggur er
fyrri hluti þeirrar skýrslu. Seinni
hlutinn á eftir að koma, svo og and-
mæli olíufélaganna. Þessar stofnan-
ir verða að hafa starfsfrið. Í störfum
sínum fram að þessu hafa forsvars-
menn þeirra ekki gefið tilefni til
annars en að þeim megi treysta.
Nú bregður hins vegar svo við, að
haldið er uppi opinberum pólitískum
þrýstingi á embætti ríkislögreglu-
stjóra og þá fyrst og fremst úr röð-
um ráðherra og þingmanna Fram-
sóknarflokksins vegna málefna
olíufélaganna. Hvað veldur? Í fyrsta
lagi vekur athygli að sá pólitíski
þrýstingur skuli einungis beinast að
einni af þremur stofnunum, sem
samkvæmt framansögðu geta haft
frumkvæði að því að efnt verði til
lögreglurannsóknar. En í öðru lagi
hljóta þessir stjórnmálamenn að
verða spurðir, hvort þeir telji við
hæfi að halda uppi pólitískum þrýst-
ingi með þessum hætti og jafnvel
gefa í skyn, án þess að færa fyrir því
nokkur rök, að ríkislögreglustjóri sé
vanhæfur til þess að taka ákvörðun
um þessi mál. Af hverju ætti hann
að vera það?
Stjórnmálamenn mega ekki
gleyma því, að forráðamenn þessara
stofnana eru sumir hverjir ráðnir til
ákveðins tíma. Þeir eiga endurskip-
un sína undir stjórnmálamönnum.
Pólitískur þrýstingur getur orðið til
þess að trufla faglega meðferð mála.
Þær eftirlitsstofnanir hins opin-
bera, sem hér koma við sögu hafa
sýnt það með störfum sínum, að þær
verðskulda traust fólksins í landinu.
Komi í ljós í rannsókn á meintu
ólögmætu samráði olíufélaganna að
tilefni sé til lögreglurannsóknar á
hún að fara fram og almenningur
getur treyst því að hún mun fara
fram. Ísland er gagnsætt, lýðræðis-
legt samfélag, þar sem lögð er
áherzla á að leikreglum sé fylgt
hver sem í hlut á.